1. Tizimning makroskopik xususiyatlarini o‘rganishda statistik va termodinamik

8. Muvozanatda bo‘lmagan tizimlarda ko‘chish hodisalari 
Qaytmas jarayonlardagi ko‘chish hodisalari muvozanatda bo‘lmagan 
tizimlarda sodir bo‘lib, bular: massa ko‘chishi (diffuziya), issiqlik energiyasini 
ko‘chishi (issiqlik o‘tkazuvchanlik, impuls uzatilishi (ichki ishqalanish).
Diffuziya.Fik qonuni: 
Ikki hil gaz, suyuqlik va qattiq jisimlarda 
zarachalarning bir biriga ko‘chib o‘tishiga 
diffuziya
deyiladi.Zichlik bir hil 
bo‘lmaganda zichligi katta sohadan zichligi kichik sohaga molekulalar oqib 
o‘tadi.
Fik qonuni:
x
o‘qiga tik yo‘nalishdagiyuza birligidan vaqt birligi ichida oqib 
o`tgan massaga massa oqimi zichligi deyiladi.
dx
d
D
J
m



(7.28) 
bu yerda, 
l
D



3
1
- diffuziya koeffisienti erkin yugurish yo‘li va o‘rtacha 
tezlikka to‘gri proportsional bo‘lgani uchun, gaz harorati ortishi bilan u ortadi, 
konsentratsiya ortishi bilan kamayadi.


zichlik.
(7.28)– ifodada
dx
d

- zichlikni 
x
yo‘nalishga tik bo‘lgan yuzadan uzunlik 
birligidagi o‘zgarish tezligiga zichlikni oqim gradiyenti deyiladi
. 
Minus ishorasi massa kochishi zichlik kamayish tomonga bo‘lishini ko‘rsatadi , 
shuning uchun
m
J
va
dx
d

o‘zaro qarama-qarshi ishoralarga ega. 
Diffuziya oqimi gradiyenti konsentratsiyaga proportsiyanal va konsentratsiyani 
kamayish tomoniga yo‘nalgan.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik. Fur‘e qonuni. 
Harorat T birhil bo‘lmaganda yana 
bir ko‘chish hodisasi - 
issiqlik o`tkazuvchanlik
sodir bo`ladi.Misol uchun idishning 

---

14 
chap devorini qizdirsak bu devorga urilayotgan molerulalarning harorati ortadi va 
chap tomondagi molerulalarning o‘rtacha tezligi o‘ng tomonidagilardan ko‘proq 
bo‘ladi, bu hodisani 
termodiffuziya
deyiladi.
Fazoni biror sohasida molekulalarning kinetik inergiyasi boshqa sohaga nisbatan 
ko‘proq bo‘lsa , vaqt o‘tishi bilan molekulalarning o‘zaro to‘qnashuvlari natijasida
o‘rtacha kinetik inergiyalarning tenglashuvi sodir bo‘ladi.
Fur‘e qonuni
.
x
yo‘nalishida bu yo‘nalishga tik bo‘lgan yuza birligidan vaqt birligi ichida oqib 
o‘tadigan issiqlik energiyasiga issiqlik oqimi zichligi deyiladi.
dx
dT
J
E



(7.29)
bu yerda ,
l
c
V



3
1

- harorat gradiyenti birga teng bo‘lganda, yuza 
birligidan vaqt birligi ichidagi issiqlik oqimiga issiqlik o‘tkazuvchanlik
koeffisienti deyiladi .
c
V
 - 
hajm o’zgarmas bo‘lganda solishtirma issiqlik sig‘imi. 

dx
dT
yuza normaliga tik yo‘nalishdagi uzunlik birligidagi haroratni o‘zgarish 
tezligiga miqdor jihatdan teng bo‘lgan kattalikni harorat gradiyenti deyiladi.
Minus ishora issig`lik o‘tkazuvchanlikda issig`lik energiyasi harorat kamayish 
tomon sodir bo‘lishini ko‘rsatadi, shuning uchun
E
J
va

dx
dT
o‘zaro qarama-
qarshi ishoraga ega.