1. Tizimning makroskopik xususiyatlarini o‘rganishda statistik va termodinamik

Ichki ishqalanish(gazlar yopishqoqligi).
Agar gaz oqimida tezlik bir 
qatlamdan ikkinchisiga o’tganda o’zgarsa, ikki qatlam orasida ishqalanish kuchi 
ta’sir qiladi, uning kattaligi quyidagi ifoda( Nyutonning yopishqoqlik yoki ichki 
ishqalanish qonuni) yordamida aniqlanadi
S
dx
d
F
ishq





(7.30) 



dx
d
J
p


issiqlik impulsi zichligi 
x
o‘qiga tik tekislikning birlik yuzasidan 
birlik vaqt ichida olib o‘tilgan to‘liq impulsga teng , minus ishorasi ko‘chish 
impuls kamayish yo‘nalishida sodir bo‘lishini ko‘rsatadi. (7.30) ifodada
l



3
1

ichki ishqalanish koeffisienti – tezlik gradiyenti birga 
tengbo‘lganda qo‘shni qatlamlarning bir birlik yuzalari orasidagi ishqalanish 
kuchiga teng. 

dx
d

gaz qatlami oqimi harakatiga tik yo`nalishdagi
x
o‘qi bo‘ylab tezlikni 
o‘zgarish jadalligiga tezlik gradiyenti deyiladi
.

---

15 
Diffuziya koeffisienti, issiqliko‘tkazuvchanlik koeffisienti va ichki 
ishqalanish koeffisienti orasidagi bog‘lanishlar 
D




V
c




D
c
V





Demak, ko‘chish hodisalari termodinamik muvozanatda bo‘lmagan tizimlardagi 
qaytmas jarayonlar bo‘lib, buning natijasida energiya, massa va impuls ko‘chadi, 
Mavzu bo‘yicha nazorat uchun testlar
1.
Agar berilgan hajmda har bir molekulaning tezligi ikki marta ortib, molekulalar 
konsentasiyasi o’zgarmasa, ideal gaz bosimi qanday o’zgaradi? 
А)
*
4 marta ortadi B) 4 marta kamayadi
C) 2 marta ortadi D) 2 marta kamayadi 
2.
Temperatura 47
0
С va bosim 1MPa bo’lganda kislorodning zichligini 
(kg/m
3
)toping? Kislorod molyar massasi μ=32 g/mol. Universal gaz doimiysi
8,31 J/(mol·К). 
А) 1,2 В)
*
12 C) 68 D) 6,8 
3.
Normal sharoitda vodorodning zichligini(kg/m
3
) aniqlang? Vodorod molyar 
massasi μ=32 g/mol. Universal gaz doimiysi R= 8,31 J/(mol·К). 
А) 0,02 В) 0,04 С)
*
0,09 D) 0,86 
4
.Geliy molekulalari konsentrasiyasi o‘zgarmasdan, uni molekulalarining issiqlik 
harakati o‘rtacha kinetik energiyasi 4 marta ortsa, bosim qanday o‘zgaradi? 
А) o’zgarmaydi В) 2 marta kamayadi 
С) 2 marta ortadi D)
*
4 marta ortadi