1. Tog` jinslarining paydo bo’lishi bo’yicha tasnifi. Tоg’ jinslаrining dоnаdоrlik tаrkibi. Tоg’ jinslаrining g’оvаkligi

Donadorlikni elash usuli orqali aniqlash
jadval

Taj-riba	Tog` jinsi	Olingan	Donadorlik, mm
№	nomi	joyi	10	7-10	5-7	3-5	2-3	1-2	0,5-1	0,25-0,5	0,25-0,25

Sedimentatsiya usuli ba'zan gidravlik usul deb ham ataladi. Bu zarrachalarning suyuqlikda har xil tezlik bilan cho’kishi natijasida ularning donadorligini aniqlashning bir necha turlari mavjud;
1. Turg`un holatdagi suyuqlikda aniqlash (Stoks, Fadeyev - Vilyams, Sabanin, Osborn va AzNII usullari);
2. Oqar holatdagi suyuqlikda aniqlash (Konetskiy, Shyone, Gil'gard usullari);
3. Uzluksiz ravishda har xil chuqurlikdan namunalar olib, ularning og`irligini, gidrostatik bosimini aniqlash usuli.
Bu usullar ichida keng tarqalgani turg`un holatdagi suyuqlikdagi donadorlikni aniqlash usullaridir.
Bu usulni birinchi marta ingliz olimi Stoks qo’llagan. Zarrachalarning cho’kish tezligi Stoks tenglamasi orqali quyidagicha aniqlanadi:
(1.1)

Bu yerda: - zarrachalarning cho’kish tezligi, mG`s;

g - erkin tushish tezlanishi, m2G`s;
d - zarrachalarning diametri, mkm;
- suyuqlikning turg`unlik qovushqoqligi, Pa*s;
<sub>т.j</sub> - tog` jinsining zichligi, g/sm³;
_с - suyuqlikning zichligi, g/sm³;

1.1. - rasm. Donadorlik tarkibini elash (a) va sedimentatsiya

(b) usulida aniqlash
1 - shisha tayoqcha; 2 - ip; 3 - silindrik idish; 4 - shisha lappak (disk); 5 – o’lchov mikroskopi.

Sedimentatsiya usuli bilan aniqlash uchun juda ko’p turdagi asboblar bor. Bo’lar ichida eng soddasi Figurovskiy tarozisidir (1.1 - rasm). Figurovskiy tarozisi shisha tayoqcha (1), ipga (2) osilgan shisha lappak (disk) (4), silindrik idish (3) va o’lchov mikroskopidan (5) iborat. Silindrik idishga (3) yaxshilab aralashtirilgan suspenziya holatidagi suyuqlik qo’yiladi. Suspenziyada kattaligi 1 mkm dan 50 mkm gacha bo’lgan tog` jinsi zarrachalari erkin holda so’zib yuradi. Suspenziya silindrik idishga quyilishidan oldin og`irligi o’lchanadi. Suspenziyada biroz vaqt o’tgach avval kattaroq, so’ngra esa maydaroq zarrachalar asta sekin cho’ka boshlaydi. Ularning og`irligi ortib borib, ipning (2) tortilish tarangligi ortadi va shisha tayoqcha (1) egilishi mikroskop o’lchagichda (5) qayd qilinadi.