1. Uşaqlarda elementar riyazi təsəvvürlərin formalaşması metodikası pedaqoji elm kimi

33.Orta yaş qrupunda elementar fəza təsəvvürlərinin formalaşması
Ortayaşlı qrupda uşaq bu və ya başqa əşyanın ona nəzərən harada yerləşdiyini təyin etməyi öyrənməlidir: yuxarıda, aşağıda, qabaqda, arxada, solda, sağda. Fəza istiqamətlərini fərqləndirmək üçün əsas bədən hissələrini fərqləndirmək, tərəfləri özündə təyin etməkdir. Təlim ilinin başlanğıcında uşaqların öünə istiqamətlənməyi nə dərəcədə bacardıqlarını aydınlaşdırırlar və həmin bacarığı möhkəmləndirirlər.
Saö və sol əllərin fərqləndirilməsinə aid çalışmalara böyük diqqət verirlər, çünki bu yaşda uşaqlarda sağa və sola istiqamətlənmə çox çətin olur; əllə (bayraqla, şarla) qabağa, arxaya, yuxarı, aşağı, sola, sağa istiqamətləri göstərmək bacarığı möhkəmləndirilir.
Özünə nəzərən əşyaların fəzada yerləşməsinin təyin edilməsi.
İrəli, geri və s. istiqaməti göstərməklə uşağa özünə səmtləşməyi öyrədərək, özünə görə əşyaların yerləşməsini müəyyənləşdirən çalışmalara keçmək olar (qabaqda, qabaq, əvvəl, sonra, arxada, solda. sağda, yuxarıda, aşağıda). Əvvəlcə uşağa 2 oyuncağın vəya əşyanın ondan əks istiqamətdə yerləşdiyini müəyyənləşdirməyi təklif edirlər: qabaqda-arxada, sağdan – soldan.Sonra əşyaların sayı 4-ə qədər artırılır. Əşyalar əvvəlcə uşaqdan kiçik məsafədə yerləşdirilir. Tədriclə məsafə artırılır.
Uşaq əşyaların yerləşməsini müəyyən etdikdən sonra ona sola və yaxud sağa, sonralar isə geriyə dönməyi təklif etmək faydalı olar. Gələcəkdə bu, uşaqlara əşyaların onlara görə hansı nisbilikdə yerləşməsini dərk etməyə kömək edəcəkdir. Məs. Uşaq sola döndü, indi Cırtdan onun solunda deyil, qarşısında durub.
Əşyaların fəzada yerləşməsini təyin etməyə aid çalışmaları həm məşğələlərdə, həm də uşaqların gündəlik həyatında aparırlar. Didaktik oyunlardan istifadəyə böyük diqqət verilir. “Tap görək nə haradadır”, “Kim getdi və o harada idi”, “Nə harada yerləşir”şəkil üzrə oyunundan istifadə etmək olar.
Göstərilən istiqamətdə hərəkət etmək bacarığının öyrədilməsi.
Uşaqlar fəzada əsas istiqamətləri fərqləndirməyi və adlandırmaq bacarığına yiyələndikdən sonra onlara göstərilən istiqamətdə hərəkət etməyi öyrədirlər. Bunun üçün “Hara getsən nə taparsan?” oyunundan istifadə rtmək olar. Oyunun məqsədi uşaqları fəzada əsa istiqamətləri hərəkətlə fərqləndirmək və işarə etməkdir.
Oyuna hazırlıq: Tərbiyəçi uşaqlar olmayan vaxtda qrup otağının müxtəlif yerlərində oyuncaqlar gizlədir. Məs. Qabaqda şirmanın arxasında ayını, arxada rəfdə isə gəlinciyi qoyur.
Oyunun gedişi: Tərbiyəçi tapşırığı izah edir: “Bu gün siz gizlədilmiş oyuncaqları tapacaqsınız. O, bir uşaq çağırıb deyir : Qabağa getsən ayını taparsan, arxaya getsən gəinciyi taparsan. Bəs sən hara getmək istəyirsən, oradan nə taparsan?”
Uşaq istiqamət seçməli, onun adını deməli və həmin istiqamətə getməlidir. O, oyuncağı tapıb, hansı oyuncağı və haradan tapdığını deyir. (Mən arxaya getdim və rəfdə gəlinciyi tapdım)
Bundan əlavə uşaqlara istiqaməti öyrətmək məqsədilə tərbuyəçi müxtəlif şəkillərin üzərində onlara tapşırıq verə bilər. Məsələn. Göstər, hansı balıqlar aşağı,hansılar yuxarı üzür?
“Daha yaxın”, “daha uzaq”, “yaxın”, “uzaq” təsəvvürlərinin formalaşdırılması.
“Daha yaxın”, “daha uzaq”, “yaxın”, “uzaq” anlayışlarını uşaqlar oyuncaqlarla yarış xarakterli oyunlarda daha yaxşı mənimsəyirlər. Məs. “Kimin topu daha uzağa diyirləndi?”, “Kim qum kisəsini daha uzağa atdı?”və s. Beləliklə, uşaqlar tədriclə daha yaxın, daha uzaq, yaxın, uzaq sözlərinin mənasını anlayırlar.
Məşğələdə tərbiyəçi uşaqlara “Qırmizi papaq” nağılı üzrə şəkil göstərə bilər: “Qırmizi papaq hansı yol ilə getsə nənənin evinə daha tez çatar? “ Onun qarşısında 2 yol var, biri qısa, o biri isə uzun. Qısa-yaxın yoldur, uzun isə-uzaq yol. Tərbiyəçi uşaqlara tapşırıq verir: Uzaq yolu qırmızı, yaxın yolu isə yaşıl rəngdə rəngləyin.