1. Uşaqlarda elementar riyazi təsəvvürlərin formalaşması metodikası pedaqoji elm kimi

41.Böyük yaş qrupunda miqdar va say haqqında təsəvvürlərin formalaşması (müxtəlif analizatorların iştirakila saymaq
Böyük qrupda miqdar və say anlayışı.
Böyük qrupda saymaq vərdişlərinin möhkəmləndirilməsinə böyük diqqət verilir: uşaqlara əşyaları soldan sağa saymağı, sayın nəticəsini adlandırmağı öyrədirlər.
İndi uşaqlara əşyaları məsafədən, danışmadan, ürəyində saymaq təklif edilir. Böyük yaşlılar qrupunda ədədləri yadda saxlamağı inkişaf etdirməyə başlayırlar. Bundan ötrü əşyaları saymağa aid çalışmalar tədriclə mürəkkəbləşir. Məs. uşaqlara eyni vaxtda iki ədəd deyirlər, dərhal təklif edirlər ki, iki növ əşyaları, ya da eyni növdən, lakin rəngi, yaxud ölçüləri müxtəlif olan əşyaları sayıb ayırsınlar.Əşyaların adlarını onların qoyulduğu yerlə əlaqələndirirlər.
Əşyaları saymaq və sayıb ayırmaq vərdişlərinin möhkəmləndirilməsinə yönəldilmiş işlə paralel halda uşaqları həndəsi fiqurları ayırmaqda, əşyaların ölçülərini müqayisə etməkdə çalışdırırlar. Bəzi fəza təsəvvürlərini möhkəmləndirirlər: əşyanın özünə nəzərən yerini-qabaqda, arxada, solda, sağda; kağız vərəqində təsvir olunan əşyaların vəziyyətini yuxarıda, aşağıda, solda, sağda, ortada.
Bu qrupda əsasən kombinəedilmiş çalışmalardan istifadə edirlər, yəni eyni vaxtda iki-üç proqram məsələsi üzərində işlənilir. Məs. Uşaqları eyni vaxtda səsləri saymaqda və iki əşyalar toplusunu tutuşdurmaqda və bərabərləşdirməkdə, ədədlərin əmələ gəlməsində çalışdırırlar.

Müxtəlif analizatorların iştirakı ilə saymaq. Sayma fəaliyyətinin inkişafı üçün müxtəlif analizatorların iştirakı ilə saymağa aid çalışmaların böyük əhəmiyyəti vardır: səsləri, hərəkətləri saymaq, əşyaları əl ilə toxunmaqla saymaq.
Bu qrupda əşyaları əl ilə toxunmaqla saymağa aid çalışmalar bir qədər çətinləşdirilir. Məs. uşaqlar orta qrupda olduğu kimi kartoşkaya bəndlənmiş düymələri sayırlar, lakin kartoçkanı arxalarında gizlədirlər. Onlara gözlərini yumub əli ilə toxunmaqla düymələri və ya daşları bir-bir bir əldən o birinə qoymaqla saymaq tapşırıqları verilir.
Böyükyaşlılar qrupunda uşaqlara əvvəlcə səsləri saymağı, sonra isə o qədər əşya sayıb ayırmağı, daha sonra eyni vaxtda səsləri saymaq və o qədər oyuncaq sayıb ayırmağı qurtardıqdan sonra isə neçə səs eşitdiklərini və neçə oyuncaq ayırdıqlarını danışması təklif edilir.
Çox vaxt səsləri saymağı hərəkətlərin yerinə yetirilməsi ilə əlaqələndirirlər. (“Eşitdiyin səslər qədər tullan”.) Bu yaşda uşaqlara səsləri gözü yumulmuş halda saymağı təklif etmək olar.
Orta qrupda olduğu kimi səsləri müxtəlif musiqi alətlərində çıxarırlar: baraban, metallofon, musiqi çəkici və s.
III rübdə uşaqları ədədlərin vahidlərdən ibarət tərkibi ilə tanış edirlər. Belə bir çalışma aparmaq faydalıdır. Tərbiyəçi müxtəlif alətlərin hər birində 3, 4, 5 səs çıxarır və soruşur: “Tapın görək, mən hansı alətdə və neçə səs çıxartdım?” Uşaq sayır: “Siz bir dəfə barabanda, bir dəfə metallofonda, bir dəfə isə musiqi çəkicindən səs çıxartdiniz. “”Sən cəmi neçə səs eşitdin?” Uşaq cavab verir: “Mən cəmi üç səs eşitdim”
Uşaqlar saymağı öyrənmək məqsədilə hərəkətləri də sayırlar. Onlar hərəkətləri nümunəyə görə və deyilən saya görə təkrar göstərirlər.(“kartoçkadakı dairələr qədər oturub-qalxın”,” 3 dəfə qabağa əyilin”)
Çox vaxt tapşırıqlar oyun formasında aparılır. Məs. Sayın görək, Lalə topu neçə dəfə atdı. Tərbiyəçi elə çalışmalar verir ki. Bir dəfəyə çox sayda uşaqlar iştirak etsinlər. Məs. uşaqlar iki sıraya düzülürlər. Bir sıranın uşaqları deyilmiş say dəfə hərəkətlər edir, onlarla üz-üzə dayanmış uşaqlar hərəkətləri sayırlar.
Böyük qrupda tapşırıqlara ddaha mürəkkəb hərəkətlər daxil edilir: top atmaq, ipattıda hoppanmaq və s.Yaxud göstərilən istiqamətdə müəyyən sayda addım atmaq. Bütün bunlar öz əksini uşaqların nitqlərində tapmalıdır. Məs. Mən 5 dəfə hoppandım, çünki kartoçkada 5 dairə var.
Müxtəlif analizatorların iştirakı ilə saymağa aid çalışmalar bir-birilə əlaqələndirilir və kombinəedilmiş tapşırıqların tərkibinə daxil edilir.