1. Uşaqlarda elementar riyazi təsəvvürlərin formalaşması metodikası pedaqoji elm kimi

40.Böyük yaş qrupunda miqdar və say haqqında təsəvvürlərin formalaşması (tamin hissalara bölünməsi)
Böyük qrupda miqdar və say anlayışı.
Böyük qrupda saymaq vərdişlərinin möhkəmləndirilməsinə böyük diqqət verilir: uşaqlara əşyaları soldan sağa saymağı, sayın nəticəsini adlandırmağı öyrədirlər.
İndi uşaqlara əşyaları məsafədən, danışmadan, ürəyində saymaq təklif edilir. Böyük yaşlılar qrupunda ədədləri yadda saxlamağı inkişaf etdirməyə başlayırlar. Bundan ötrü əşyaları saymağa aid çalışmalar tədriclə mürəkkəbləşir. Məs. uşaqlara eyni vaxtda iki ədəd deyirlər, dərhal təklif edirlər ki, iki növ əşyaları, ya da eyni növdən, lakin rəngi, yaxud ölçüləri müxtəlif olan əşyaları sayıb ayırsınlar.Əşyaların adlarını onların qoyulduğu yerlə əlaqələndirirlər.
Əşyaları saymaq və sayıb ayırmaq vərdişlərinin möhkəmləndirilməsinə yönəldilmiş işlə paralel halda uşaqları həndəsi fiqurları ayırmaqda, əşyaların ölçülərini müqayisə etməkdə çalışdırırlar. Bəzi fəza təsəvvürlərini möhkəmləndirirlər: əşyanın özünə nəzərən yerini-qabaqda, arxada, solda, sağda; kağız vərəqində təsvir olunan əşyaların vəziyyətini yuxarıda, aşağıda, solda, sağda, ortada.
Bu qrupda əsasən kombinəedilmiş çalışmalardan istifadə edirlər, yəni eyni vaxtda iki-üç proqram məsələsi üzərində işlənilir. Məs. Uşaqları eyni vaxtda səsləri saymaqda və iki əşyalar toplusunu tutuşdurmaqda və bərabərləşdirməkdə, ədədlərin əmələ gəlməsində çalışdırırlar.
Tamın hissələrə bölünməsi
Böyük qrup uşaqlarına tam ilə hissə arasındakı münasibətləri müəyyənləşdirmək öyrədilir. Onlar müxtəlif əşyaları hissələrə bölüb. 2-4 bərabər hissə alırlar, hissələri birləşdirdikdə isə tam əşyanı alırlar.
Bu işi uşaqlar 3-4 məşğələdə öyrənirlər. Əşyanın bərabər hissələrə bölünməsinin öyrədilməsinə kəsməklə yox, onu qatlamaqla başlamaq lazımdır, çünki uşaqlar əşyanı kəsdikdə onun hər bir hissəsini tamdan asılı olmadan ayrılıqda bir obyekt kimi qavrayırlar. Məs. Hansı böyükdür: tam . yoxsa onun hissəsi? Uşaqların bəziləri belə cavab verirlər ki, “hissələr böyükdür, çünki onlar ikidir, tam isə ancaq birdir” Uşaqlar sualın mahiyyətini dərk etmədən uyğun cavab verə bilməzlər.
Tərbiyəçi birinci məşğələdə düzbucaqlı formada kağız vərəqini qatlamaqla bərabər hissələrə- əvvəlcə 2 sonra isə 4 hissəyə bölmək üsulunu göstərir. Uşaqlara izah etmək lazımdır ki, əşyaları 2 bərabər olmayan hissələrə də bölmək olar, lakin bunlar yarımhissələr olmurlar. Ancaq bərabər hissələr yarımhissə adlanır. Lap başlanğıcdan uşaqlara izah etmək lazımdır ki, yarımhissə almaq üçün tam əşyanı dəqiq qatlamaq lazımdır. Hissələrin bərabərliyi üstəqoyma və ya yanınaqoyma ilə yoxlanılır.
Əşyanı yarıya, sonra hər bir hissəni yenə də yarıya qatlamaqla uşaqlar onu 4 bərabər hissəyə bölürlər.
Tərbiyəçi daima uşaqları bölmənin üsul və nəticəsini sözlə ifadə etməyə təhrik edir.
Əşyaları hissələrə böldükdə uşaqlara onları gah birləşdirməyi, gah da əşyanı hissələrə ayırmağı təklif etmək olar. Onlar bu vaxt əyani olaraq tam və hissəni müqayisə edirlər.
Həndəsi formaları böldükdə bir formadan iki başqa formalar alındığını görürlər. Məs. Kvadratı iki bərabər hissəyə böldükdə iki düzbucaqlı alınır. Yaxud tərbiyəçi uşaqlara belə sual verə bilər. “kvadratı necə qatlamaq lazımdır ki, iki üçbucaq alınsın?”
Uşaqların biliklərini ümumiləşdirmək üçün tərbiyəçi sual-məsələlərdən istifadə edir: “Axşam mən mağazaya çörək almağa gedəcəyəm. Mən bütöv çörəyin yarısını almalıyam. Satıcı çörəyi necə kəsəcək? Bəs, çörəyin dörddə biri lazım olsa, onda satıcı nə edər və nə üçün?”
Beləliklə, uşaqlara tamın hissələrə bölünməsini öyrətmək məqsədilə onlara ətraf aləmdə rast gəldikləri müxtəlif həyati situasiyalardan suallar vermək olar.