1 Willem F. van Eekelen

Birləşmiş 

Krallıq 

O  O O O O 

Almaniya 

X  X X X X 

ABŞ 

X  X X X X 

 

X:   Parlamentin səlahiyyəti var 

O: Parlamentin səlahiyyəti yoxdur 

- 

Ya yoxdur ya da əlçatan deyil. 

 

Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002 

 

118

Bizim analizlər göstərir ki,faktiki olaraq bütün baxdığımız ölkələrdə parlamen-

tlərə müdafiə büdcəsi ayırmaq və bu büdcəyə düzəliş etmək kimi mühüm səlahiy-

yətlər və imkanlar verilir (istisna Birləşmiş Krallıqdır-orada parlamentin müdafiə 

məsələləri üzərində büdcə nəzarəti səlahiyyəti yoxdur). Bir çox ölkələrdə bu səla-

hiyyət,büdcəyə  nəzarət etmək imkansizlığından,büdcənin proqramlara, layihələrə 

və ya maddə-maddə bölünməsindən dolayı məhduddur. Məsələn, Çex Respublikası 

Parlamentinin hansı proqramların,layihələrin və büdcənin maddə-maddə elementlə-

rinin müdafiə büdcəsinin tərkibində olması ilə bağlı bir nəzarəti yoxdur. Çoxlu öl-

kələrin müdafiə büdcəsi sənədlərinə parlamentlərin çıxışı üçün imkan yaratmasına 

baxmayaraq, onların büdcə üzərində nəzarət dərəcəsi fərqli olur. Çex Respublika-

sından başqa, həm İsveç, həm də İsveçrə və  Birləşmiş Krallıq  hər bir maddənin 

altında nəyin durduğunu nəzarət etməyə imkan verməyərək öz parlamentlərinin nə-

zarət imkanlarının məhdudlaşdırırlar. Bu onu izah edir ki, o ölkələrin parlamentləri 

mövcud müdafiə büdcəsi çərçivəsində bir maddənin büdcəsini digərinə köçürmək 

imkanında deyillər.  Lakin, bu dörd ölkədən üçündə (Birləşmiş Krallıqdan başqa) 

parlament müdafiə büdcəsinin bir necə maddəsini qəbul etməsə, o zaman hərbi 

büdcəni qəbul etməkdən imtina edə bilərlər. Məsələn, əgər onlar nəqliyyat təyyarə-

lərinin alınması ilə bağlı və ya digər hərbi xərclərlə bağlı razılığa gəlməsələr, onda 

onlar bu xərclərin çıxarılmadığı halda parlamnetin hərbi büdcəsini qəbul etməyə-

cəkləri haqda müdafiə nazirini məlumatlandıra bilərlər. Danimarka, Fransa, Polşa, 

Rumıniya,Türkiyə  və ABŞ-ın parlamentləri müdafiə xarakterli büdcənin nəzarəti 

üçün tam səlahiyyətlərə malikdir. 

 

Parlament və Sülhü Dəstəkləyən Əməliyyatlar 

Sülhü Dəstəkləyən  Əməliyyatlara(SDƏ) nəzarət etmək üçün parlamentin üç 

mühüm səlahiyyətini fərqləndirmək mümkündür

105

. Parlament nəzarətinin ilkin gü-

cü  dəqiq və zəruri informasiyaların əldə edilməsidir. SDƏ, BMT səviyyəsində qə-

bul edilən,gizliliyi özündə ehtiva edən beynəlxalq qərardır və məsələnin texniki tə-

rəfi müzakirəyə çıxarılmadan çox vaxt qısa zaman ərzində qəbul edillir

106

. Ona gö-

rə də ölkə parlamentarları tərəfindən SDƏ –na nəzarət etmək çox çətindir və onlar 

çox zaman hökümətdən və qlobal mediadan gələn informasiyalara arxalanırlar. 

SDƏ –ı ilə bağlı bütün uyğun informasiyalar ilə parlamentin təmin edilməsi üçün, 

parlamentin höküməti məcbur edən konstitusiya və qanuni səalhiyyətlərinin olması 

                                                            

105

 Parlament səlahiyyətləri ilə bağlı  ədəbiyyat üçün baxın: Von Beyme, 2002; Norton, 

1998 or Olson, 1994. 

106

 Assembly of the WEU (2001), National Parliamentary Scrutiny of Intervention Abroad 

by Armed Forces Engaged in International Missions: the Current Position in Law, Report 

submitted on behalf of the Committee for Parliamentary and Public Relations by Mrs 

Troncho, Rapporteur Document A/1762, 4 December. 

 

119

və ondan istifadə etməsi vacibdir. Bu səlahiyyətlərə,icra orqanlarının uyğun nüma-

yəndələrini sorğulamaq hüququ, onlara and içərək ifadə verdirmək hüququ, sorğu 

və dinləmələr keçirmək səlahiyyəti, icraya məxsus olan istənilən sənədi əldə etmək 

hüququ və həmçinin, xaricdəki hərbi qüvvələri ziyarət etmək hüququ daxildir. İkin-

ci səlahiyyətlər toplusuna parlamentin əvvəlcədən SDƏ-ni qəbul etmək və ya rədd 

etmək kimi konstitusiya və qanuni səlahiyyətləri aiddir, bu səlahiyyətlər 7-ci Cəd-

və-də göstərilmişdir. Bu cür qanuni maddələr parlamenti çox güclü alətlərlə təhciz 

edir və xaricə göndərilən hərbi qüvvələrin dəqiq və vaxtında fəaliyyətlərə  cəlb 

olunması haqqında parlamenti məlumatlandırmağa təminat verir. Əlavə olaraq, par-

lamentin SDƏ-nın ən mühüm siyasi tərəflərini müzakirə etməyə və qiymətləndir-

məyə hüququ ola bilər, bilavasitə hərbi qüvvələrin mandatı, hərbi qüvvələrin qarşı-

laşacağı risklər, görəcəyi işlərin qaydası, hərbi ierarxiya və  həmçinin,SDƏ-nin 

müddəti ilə bağlı məsələlər daxildir. Baxmayaraq ki, parlamentin,hərbi qüvvələrin 

mandatı, onların qarşılaşacağı risklər,hərbi ierarxiya ilə bağlı qərar vermək imkan-

ları olmaya bilər( geniş mənada bu məsələlərə BMT tərəfindən qərar verilir),amma 

parlamentlər bu elementləri Sülhü Dəstəkləyən Əməliyyatları müzakirə edərkən və 

bu  əməliyyatlara səs verərkən nəzərə ala bilər. Parlamentin üçüncü nəzarət gücu 

Sülhü Dəstəkləyən Əməliyyatların büdcəsinə nəzarət ilə bağlıdır. Yuxarıda deyildi-

yi kimi, pul kisəsinin gücü parlamentin ən qədim və ən qətiyyətli gücü kimi  sayı-

lır. Pul kisəsinin gücü həm illik adi müdafiə büdcəsinə, o cümlədən, SDƏ-na və 

həm də SDƏ-ı üçün əlavə müdafiə büdcəsini qəbul etmək və ya rədd etmək qərar-

larına təsir edir.  Əlavə büdcə qəbulları SDƏ-ı tez-tez,gözlənilmədən baş verdiyin-

dən çox əhəmiyyətlidir. Hətta parlamentin hökümətin xaricə  hərbi qüvvələr gön-

dərmək qərarını qəbul etmək və ya rədd etmək səlahiyyəti olmadığı halda da, o əla-

və büdcə müraciətini rədd edərək hökümətin siyasətinə mane ola bilər. Sülhü Dəs-

təkləyən Əməliyyatların xeyrinə əlavə büdcə ayrılmaları üzrə səsvermə, hökümətin 

xaricdə sülhü dəstəkləyən  əməliyyatlara hərbi qüvvə göndərmək qərarına dolayı 

dəstək sayıla bilər. 

Bizim tədqiqat nəticələrimiz göstərdi ki, ABŞ-da, Almaniyada, Danimarkada və 

Niderlandiyada parlament sülhü dəstəkləyən  əməliyyatların bütün tərəflərinə, o 

cümlədən,qüvvələrin xaricə gondərilməsindən başlamış, onların mandatı, büdcəsi, 

müddəti və əməliyyat məsələlərinə qədər cəlb olunmuşdur. Mümkündür ki, bu öl-

kələrdə, bu məsələlərlə bağlı parlamentin səlahiyyəti daha çox xüsusi təlimatlar 

əsasında deyil, əksinə pul kisəsinin gücündən asılı olaraq müəyyən edilir(Bax Cəd-

vəl6).Məsələn,ABŞ Konqresmeni pul kisəsinin gücündən istifadə edərək,ABŞ qüv-

vələrinin sülh missiyasında iştirakının qarşısını alar, şərt qoyar və ya dayandırar. 

Lakin ABŞ Konqresi ancaq az-az hallarda bu səlahiyyətdən istifadə edir. 1973-cü 

ildə Vyetnam müharibəsi dalğasında(“elan olunmamış” müharibə) ABŞ Konqresi 

Müharibə Səlahiyyətləri Akt-ı qəbul etdi. Bu Akt ABŞ prezidentini müharibə vari-

 

120

antı meydana gəldiyi zaman Konqreslə  məsləhətləşmələrə getməyi, ABŞ  hərbi 

qüvvələri xaricdə hərbi əməliyyatlara cəlb olunduğu zaman Konqresə hesabat ver-

məyi tələb edir və ən mühümü,bu Akt, xaricə göndərilmiş qüvvələrin müddətinin 

uzadılmasını Konqresin razılığına bağlayır. Konqress 60 gün ərzində razılıq ver-

mirsə, Prezident 30 gün ərzində qoşunları geri çağırmalıdır

107

. Baxmayaraq ki, 

Amerikanın prezidentləri bu Akt-a riayət edirlər, lakin onlar hərbi qüvvələri xaricə 

göndərmık üçün  Konqresdən səlahiyyət almaq üçün hər hansı rəsmi öhdəliklərinin 

olduğunu qəbul etmirlər

108

.  

Seçdiyimiz bu ölkələrin çoxunda, parlamentin xaricə hərbi qüvvələr göndərmək 

səlahiyyəti var. İsveçdə, məsələn, Konstitusiyanın müddəalarına riayət etmək üçün, 

silahlı qüvvələrin xaricə göndərilməsi ancaq bu addıma əsas yaradan (xüsusi) qa-

nun və beynəlxalq müqavilələr və öhdəliklər əsasında baş verə bilər

109

. 

 

Cədvəl 7: Sülhü Dəstəkləyən Əməliyyatlarla bağlı Səlahiyyətlər 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

H

ərbi qüvv

əl

əri xari-

cə

 gönd

ərm

əyi q

əbul edir 

Missi

yan

ın mandat

ı 

Mis

siyan

ın

 büd

cə

 q

əbu

lu 

Missi

yan

ın müd

d

əti 

Ope

rativ m

əs

əl

əl

ər: 

tə

ma

sa girm

ək qaydala-

rı

,kom

anda/idar

əet-

m

ə,Ri

sk qiym

ətl

əndirm

ə 

Xaric

d

ə mis

siy

ada

 

olan h

ərbi qüvv

əl

ər

ə  

parlamen

tarlar

ın s

əf

ər 

etm

ək hü

ququ 

Kanada 

O  O O O 

O 

X 

Çex Res-

publikası 

X  X X X 

O 

X 

Danimarka 

X  X X X 

X 

X 

Fransa 

O  O O O 

O 

X 

Almaniya 

X  X X X 

X 

X 

Macarıstan 

X - X - 

- 

- 

Makedoniya 

X  X X O 

O 

X 

Polşa 

X  O O O 

O 

- 

                                                            

107

 50 U.S.C par. 1542-1544. Available at  

http://www.yale.edu/lawweb/avalon/warpower.htm   

108

  Əlavə informasiya üçün, bax the American Civil Liberties Union website: 

http://www.aclu. org 

109

 İsveç Konstitusiyası, Chapter 10, Art 9, paras. 1-3. 

 

 

121

Rumıniya 

X  O O O 

O 

X 

Ispaniya 

O - X O 

O 

X 

İsveç 

X  X X X 

O 

X 

Isveçrə 

X  O X X 

O 

X 

Türkiyə 

X  O O O 

O 

O 

Birləşmiş 

Krallıq 

O  X X O 

O 

X 

ABŞ 

X  X X X 

X 

X 

Niderlandi-

ya 

X  X X X 

X 

X 

 

X:   Parlamentin səlahiyyəti var 

O: Parlamentin səlahiyyəti yoxdur 

- 

Ya yoxdur ya da əlçatan deyil. 

- 

 

Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002 

 

Analizlərdən görünür ki, yeni demokratik ölkələr sırasına girən Rumıniya,Türkiyə və 

Polşa sülh dəstəyi əməliyyatlarının özəllikləri haqqında parlamentə az rol verir(əgər ver-

sə). Parlamentlər ancaq qüvvələrin xaricə göndərilməsi üçün ilkin qərar vermə mərhələsi-

nə cəlb olunurlar. Lakin, bu məhdud nəzarət NATO standardlarına uyğunluq tələbləri ilə 

birbaşa əlaqəli olduğu kimi də qəbul edilə bilər. Yeni NATO üzvü ölkəsi kimi,NATO 

əməliyyatlarında iştirak,parlament müzakirə mövzusu deyildir. Makedoniya, İsveç və 

İsveçrə NATO üzvü ölkələri deyil, lakin parlamentə verilən səlahiyyətlər bu üç ölkə üçün 

sadəcə statistik baxımdan  əhəmiyyətlidir, yəni parlament missiyalar üçün büdcə  qəbul 

edir, lakin missiyanın əməliyyat işləri üzərində nəzarəti yoxdur. 

Macarıstanın nümunəsi maraqlıdır,cünki Konstitusiya parlament üzvlərinin ücdə 

ikisinin bəyənməsini tələb edir(Macarıstan Respublikasının Konstitusiyası,1949, mad-

də 19[3] və [6]. Hərbi qüvvələrin xaricə göndərilməsi bir neçə  məsələdən biridir ki, 

parlament çoxluğunun dəstəyi əsasımda olmalıdır. Bu həmçinin bir neçə haldan biridir 

ki, parlament müxalifəti hökümət siyasətinə təsir etmək imkanı qazanır, çünki ücdə iki 

çoxluğu qazanmaq üçün onun əməkdaşlığına ehtiyac yaranır. Bu baxımdan, daxili mə-

sələlər keçmişdə mühüm rol oynayirdı və hərbi qüvvələrin spesifik olaraq xaricə gön-

dərilməsinin elə bir rolu olmurdu. NATO Macarıstana təzyiq edərək bu proseduru də-

yişməyə çalışdı,çünki bu prosedur NATO-nun məsuliyyət dairəsindən kənar  əməliy-

ytalar olduqda Macarıstanın köməyinə ehtiyac olarsa,köməkedici deyil

110

. 

                                                            

110

 Müdafiə  və  təhlükəsizlik məsələləri üzrə Macar eksperti ilə müsahibə  əsasında (İyun 

2003). 

 

122

Fransada sülhə dəstək əməliyyatları icra orqanının məsələsidir və burada parla-

ment məhdud rol oynayır. 1958-ci il Fransa Konstitusiyasına görə, Fransa xaricinə 

göndəriləcək qüvvələrlə bağlı ilkin parlament icazəsi proseduru nəzərdə tutulma-

yıb

111

. Buna baxmayaraq, qüvvələrin xaricə göndərilməsini nəzərdə tutan beynəl-

xalq sazişlər parlamentə göndərilməlidir

112

.  Fransa parlamenti Müdafiə Komitəsi-

nin hesabatına görə,1990-cı illər ərzində, 1991- ci ildəki Körfəz savaşı istisna ol-

maqla, Fransa prezidenti Yuqoslaviyaya( UNPROFOR, IFOR və SFOR), Albani-

yaya ( Alba əməliyyatı,1997) və həmçinin Kosovoya( İttifaq qüvvələri və KFOR)  

qüvvələr göndərmək üçün parlamentdən ilkin səahiyyət istəməmişdir və onların ha-

mısı icra orqanı tərəfindən, parlamentin verilən qərara heç bir fikri olmadan, yerinə 

yetirilmişdir

113

. 

Hətta parlamentin sülhü dəstəkləyən əməliyyatlara nəzarət etmək üçün konstitu-

siya və ganuni səlahiyyətləri olmadığı hallarda, parlament SDƏ-ın büdcəsinə nəza-

rət vasitəsilə SDƏ-nin fəaliyyətini izləyə bilər(məsələn,İsveçrə). Çox parlamentlər, 

Türkiyə,Kanada,Fransa və Polşa istisna olmaqla SDƏ-nin büdcələrini müzakirə,bə-

yənmə  və  rədd etmə  səlahiyyətlərinə malikdirlər və ona görə  də onlar maliyyəni 

durduraraq öz hökümətlərinin xaricə hərbi qüvvə göndərmə qərarlarını durdura bi-

lirlər. Bu hal, məsələn,ABŞ hərbi kontingeni ilə bağlı, BMT-nin Somalidə SDƏ-ı 

zamanı baş vermişdir. 1993- cü ildə ilk itkilər baş verdikdən sonra, ABŞ Konqresi 

ABŞ qüvvələrinin SDƏ-ı üçün maliyyəsini durdurdu və ondan sonra qüvvələr 

1994- cü ildə geri çağırıldı

114

. 

ABŞ Senatının belə güclü olmasının səbəblərindən biri pul kisəsinin gücünün 

hesabınadır. Həm Nümayəndələr Palatası, həm də Senat büdcə üzərində çox uzağa 

gedən nəzarətə malikdir. Həm Senatın özü, həm də Senatın Silahlı Qüvvələr üzrə 

Komitəsi “pul kisəsinin gücü hesabına missiyaların qarşısını ala bilər,şərt qoya bu-

lər və ya missiyada iştirakı əngəlləyə bilər”

115

. Lakin, ümumiyyətlə desək, pul kisə-

si,konstitusiya səlahiyyətləri olmasa, ilkin icazə üçün bir şey edə bilmir. Qoşunlar 

SDƏ-ı üçün xaricə göndərildikdən sonra,onların erkən geri çağırılması problemə 

çevrilir. Bu cür addım SDƏ-nı təhlükə altına qoyur və ya qoşun göndərən ölkənin 

                                                            

111

 F. Lamy, Le Contrôle Parlementaire des Opérations Extérieures, Rapport 2237, 

Onzième Legislature, Paris, 2000. 

112

 French Constitution, 1958, Article 53. 

113

 Lamy,op cit. 

114

 L. F. Damrosch, ‘The Interface of National Constitutional Systems with International Law 

and Institutions on Using Military Forces: Changing Trends in Executive and Legislative 

Powers’, in C. Ku and H. Jacobsen (eds.), Democratic Accountability and the Use of Military 

Force in International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2003, p. 49. 

115

 Senatın Silahlı Qüvvələr üzrə Komitəsinin əməkdaşının fikirləri, 2002. 

 

 

123

beynəlxalq aləmdə adına zərər vurur və həmçinin sülh əməliyyatında iştirak edən 

digər daha zəif ölkələri fəlakətli vəziyyətə gətirir. 

Xaricə qüvvə gondərmək qərarı verildikdən sonra, missiyanın mandatını  və 

büdcəsini  müəyyən edəndən sonra, çox az ölkənin parlamenti həmin missiyanın 

əməliyyat məsələləri üzərində müəyyən dərəcədə  nəzarət etməyi davam etdirir-

lər,məsələn, sahədə təmasa girmək qaydaları,idarəetmə sistemi və risk qiymətlən-

dirmələrı ilə  əlaqədar məsələləri. Sadəcə Danimarka, Almaniya, Niderlandiya və 

ABŞ bü cür əməliyyat məsələlərində hər hansı nəzarətə malikdirlər. Analizlərə gö-

rə, bu ölkələr qoşunların xaricə gondərilməsini ilkin qəbul  etməkdən başlamış,qo-

şunlar xaricdə olanda onları ziyarət etmək hüququna qədər başlıca səlahiyyətlərə 

malikdirlər.Missiyanın xaricdə hansi müddətdə qalması,büdcə ayıranların səlahiy-

yətindən birbaşa asılıdır. Məsələn,missiyanın müddəti ilə bağlı qərarları verən öl-

kələrin parlamentlərinin,həmçinin,büdcə ayırmaq səlahiyyətləri də vardır. Lakin bu 

səlahiyyətlər əks istiqamətdə işləmir. İstisna olaraq,İsveçrə parlamentinin missiya-

nın mandatını müəyyən etmək səlahiyyəti yoxdur,başqa bütün ölkələr missiyanın 

müddətini müəyyən etdikləri kimi,missyanın mandatını  və büdcəsini də müəyyən 

edirlər. 

Sonda , bütün baxdığimız ölkələr üçün xaricdə sülh missiysında olan qüvvələri 

ziyarət etmək ümumi xarakter daşıyır. Türkiyədən başqa,başqa ölkələrdə Parlamen-

tin Müdafiə Komitəsinin üzvləri və ya bütün parlamentarlar bu hüquqa malikdirlər. 

 

Parlament və Hərbi Alqı-Satqı 

 

Hərbi alqı-satqı,istənilən təhlükəsizlik siyasətini qurub və həyata keçirmək ardı-

cıllığı üçün mühüm addımdır. Alqı-satqı qərarlarının doğru istiqamətdə getməsinin 

təmin edilməsində və yanlış istiqamət və ya pozuntular ortaya çıxırsa onları düzəl-

tməklə,parlamentlər əhəmiyyətli rol oynayır. Bu halda parlamentlər, hazırlıq mər-

hələsindən başlayaraq, alqı- satqı dönəminin özü və sonra və proqramın həyat döv-

rü də daxil olmaqla bütün alqı-satqı prosesinə  cəlb olunacaqlar. Parlamentin ava-

danlıq,mallar,silah və sursatın və xidmətlərin alınmasında hər hansı səlahiyyətləri-

nin müəyyən edilməsi baxılan bu ölkələrdə ölkə-ölkə dəyişən məsələdir. Lakin, al-

qı-satqıya tətbiq edilə biləcək bir neçə əhəmiyyətli prinsiplər ayırd edilmişdir və bu 

səbəbdən onlar bütün ölkələrdə lazımlıdır

116

. 

•  Öncədən görmə: müstəsna təcili hallar istisna olmaqla, bütün qə-

rarlar gələcək tələbatlar əsasında verilməlidir; 

                                                            

116

 

A. Faupin, ‘Defence Procurement Decision-Making and Lobbying: A West European 

View’ in D emocratic Oversight of the Security Sector: Turkey and the World, DCAF 

and TESEV Series in Security Sector Studies, No. 1, Istanbul: TESEV, 2005.Available 

at: http://www.dcaf.ch/_docs/DemOversight_Turkey/Faupin%20English.pdf 

 

124

•  Məhsuldarlıq:siyasətçilər ölkəyə  məhsuldarlığı  təmin etməyə ca-

vabdehdirlər; 

•  Sadəlik: hərbi avadanlıq son hallarda istifadə üçün nəzərdə tutulur, 

o çox vaxt yaxşı təlim keçmiş və təhsil almış şəxsi heyət tərəfindən istifadə 

olunsa da, onların mühəndislik təhsili və texniki təcrübələri yoxdur; 

•  Qarşılıqlı uzlaşma: heç kim təklikdə vuruşmur və ya işləmir, bu iş-

ləri koalisiyada edir; 

•   Qənaətçilik: ölkənin iqtisadi və sosial həyatının digər sahələri-

ni,ölkənin büdcəsini və hərbi proqramlarını təhlükədə qoymayan missiya-

lara pul ayırmaq imkanında olmalıdır;  

•  Dayanaqlıq: əsas və ya əlavə görünməyən xərclər olmalı deyil; 

•  Şəffaflıq: bütün qərar qəbul etmə zamanı. 

 

Liberal nöqteyi-nəzərdən dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi qəbuledilməz olsa 

da, müdafiə isə dövlət məsuliyyəti olduğundan, hərbi alqı-satqıda şəffaflıq və hesa-

batlılıq korrupsiya və digər mənfi təsirlərin mümkünlüyünü aradan qaldıran nəzarət 

dərəcəsini təmin edir. 

Bizim nəticələr göstərir ki,ümumiyyətlə parlamentin hökümətin təhcizat qərar-

larına nəzarəti məhduddur. Bu xüsusilə Danimarka,Makedoniya,Rumıniya və İspa-

niya nümunəsində aydın görünür, bu ölkələrdə parlamentin təsiri yoxdur. Bizim 

araşdırdığımız ölkələrin ancaq dördündə parlament hökümət tərəfindən bağlanan 

müqavilələri rədd edə bilər( Almaniya 25 milyon euro-dan yuxari olan müqavilələ-

ri, Niderlandiya,Polşa və ABŞ). Bu ölkələrdə, o cümlədən,  İsveçrə  və Birləşmiş 

Krallıqda Müdafiə Nazirinin təhcizat qərarları haqqında parlamentə ətraflı informa-

siya verməsi haqda öhdəliyi vardır. Bu cür hüququn olmaması parlamenti spesifik 

müdafiə layihələrini qəbul etmək və etməmək imkanından məhrum edir. 

Bir neçə parlament hansı avadanlıqlara ehtiyac olduğunu müəyyənləşdirən mü-

zakirələrə qoşulur. Bu hallar Kanadada, Çex Respublikasında, Fransada, Almaniya-

da, Niderlandiyada, İsveçdə, İsveçrədə və ABŞ-da müşahidə olunur. Müxtəlif tək-

liflərin müqayisəsi və istehsalçı və alınacaq məhsul haqqında son qərar yalnız Çex 

Respublikasında, Niderlandiya və ABŞ-da parlament tərəfindən verilir və görünən 

odur ki, qalan digər ölkələrdə icra orqanlarının üstünlüyü vardır. Sadəcə bu üç öl-

kədə parlament kompensasiya və ofsetlər üçün edilən təkliflərin qiymətləndirilmə-

sinə cəlb olunur. 

 

 

 

 

 

 

125

Cədvəl 8: Hökümətin Hərbi Alqı-Satqı  Qərarlarına təsir edən Parlament 

Səlahiyyətləri 

 

 

 

 

 

 

 

Parlamen

tin 

mü

qav