1. Xalqaro sport va Olimpiya harakatining vujudga kelish sabablari. Birinchi xalqaro atletik kongress

Olimpiya kengresslari. Birinchi XOQ kongressi (1894) haqida o’tganligi boblarda bayon etildi. 1897 yil ikkichi kongress Gagada o’tkaziladi. U sport pedagogikasi va gigiyenasiga bag’ishlangan. Uchinchi kongress 1905 yilda Bryusselda o’tkaziladi. Unda maktablar, universitetlar, shahar va qishloq jamoalari (obshina), armiya va xotin-qizlar orasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish masalalari muhokama qilinadi. Keyingi uchta kongress (1906 yil Parijda, 1913 yil Lozannada, 1914 yil Parijda) dasturlariga san’at, adabiyot va sport, sport psixologiyasi, olimpiya qoidalari kiritilgan edi.
Olimpiya o’yinlari va harakatining obro’-e’tiborini oshirishda keyingi o’tkazilgan kongresslar katta rol o’ynagan. VII kongress 1921 yil Lozannada, VIII kongress – 1925 yil Pragada, IX kongress – 1930 yil Berlinda o’tkazilgan. Ularda havaskorlik sporti, o’yinlarining muddatlari, dasturlari, xotin-kizlarning sportda qatnashishi, yoshlar sportini rivojlantirish va boshqa masalalar muhokama etilgan.
Kongresslardagi g’oyalar va muammolar omma orasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga katta hissa qo’shgan.
Bu bobda qisqacha xulosa sifatida aytish mumkinki, XX asrning birinchi yarmi jahon sport jamoatchiligi hayotida juda katta burilish bo’ldi. Olimpiya o’yinlari Yevropa va Amerika mamlakatlarida keng quloch yozdi, taniqli va iqtidorli sportchilar soni ko’paydi.
Yozgi va qishki Olimpiya o’yinlaridagi natijalar, ko’tarilgan g’oyalar, shiorlar va o’tkazilgan boshqa turli xil madaniy tadbirlar yoshlarning sportga bo’lgan qiziqishlari, intilishlarini tobora kuchaytirib yubordi.
Xalqaro Olimpiya harakatini rivojlantirishda milliy Olimpiya qo’mitalari (MOQ) va XOQ prezidentlari, rahbar xodimlarining faoliyati olqishlarga sazovor bo’ldi.
XOQning faoliyatini mustahkamlashda o’tkazilgan kongresslar muhim ahamiyat kasb etdi.
Olimpiada kongresslari va hozirgi davr muammolari.
Hozirgi davr olimpiada harakati va olimpiada o’yinlari katta qarama-qarshiliklar zamonida rivoj topmoqda. Davr taqozosi blan olimpizm mavjudligi haqida XOQ rahbarlari davlat arboblari, ba’zi sport uyushmalari xodimlari har xil nazariyalar, dasturlar (konsepsiya) Olimpiya harakati va Olimpiya o’yinlari, ulardagi tijorat ishlari, kelajakdagi o’yinlarni o’tkazadigan joylar haqida o’zlariga katta baho berishmoqda, turli bashoratlar qilishmoqda.
Olimpiya kongresslari, 1973 y. Varnada (Bolgariya) o’tkazilgan X Olimpiya kongressi olimpiya harakati muammolarini butunlay hal qilishga kirishdi. Uning kun tartibida: hozirgi davr olimpiya harakati va uning rivojlanish istiqbollari; XOQ, XSF va MOQning o’zaro munosabatlari, keyingi olimpiya o’yinlarining qiyofalari kabi masalalar muhokamaga qo’yildi. Kun tartibidagi masalalarning barchasini hal etisha olmagan bo’lsa-da, uch tomonlama (XOQ, MOQ va XSF) komissiya tuzildi. Shuningdek, kongress yakuni hujjatlari («Uch tomonlama komissiyaning xulosalari», «Jahonning barcha sportchilariga murojaat») olimpiya harakatining keyingi demokratlashishiga ancha turtki bo’ldi, kongress dunyodagi barcha sportchilarga murojaat qabul etib, ularni halqaro tinchlik va do’stlikni mustahkamlash hamda Olimpiya harakatining sofligi yo’lida kurashishga chaqirdi.
Olimpiya harakatini yanada rivojlantirishda 1981 yilda Baden-Badenda (Germaniya) o’tkazilgan XI kongress muhim ahamiyat kasb etdi. Bunda uchta masala muhokamaga qo’yildi: keyingi olimpiya o’yinlari; sportda xalqaro do’stlik aloqalari; olimpiya harakatining istiqbol yo’llari. Muhokama jarayonida keyingi olimpiya o’yinlarini o’tkazish masalasi munozaralar, bahslarga sabab bo’ldi, turli munosabatlar izhor etildi. Shuningdek, hozirgi davr olimpiya harakati xususida ham har xil fikrlar bildirildi.
Kongressda XOQning 82 a’zosi, XSFning 37 vakili va Milliy Olimpiya qo’mitalarining (MOQ) 149 vakili ishtirok etdi. Kongressda ilk bor 34 nafar Olimpiya chempionlari ham qatnashdi.
Kongress tomonidan yakunlovchi qaror (deklarasiya) qabul qilinib, unda quyidagi jihatlar bayon etilgan edi.
- Olimpiya o’yinlarida «ochiq o’yinlar» uchun joy yo’q;
- Olimpiya o’yinlariga sportchilarni qo’yish tamoyillari («26-qoida» Olimpiya xartiyasi) saqlanib qolaveradi;
- Olimpiya (marosimlari) har doimgidek davom etadi;
- Olimpiya o’yinlarini turli mamlakatlarda o’tkazish amaliyoti davom ettiriladi;
- Olimpiya o’yinlarini tashkil qiluvchi qo’mita va XOQ, XSF, MOQlarining o’zaro munosabatlari yanada mustahkamlab boriladi;
- Doping iste’mol qiluvchilarni yanada qattiqroq jazolash choralari ishlab chiqiladi;
- sportda kamsitish faoliyatlariga qarshi kurash davom ettiriladi;
- «Olimpiya birdamligi» dasturini bajarishda qatnashuvchilar sonini ko’paytirish, taraqqiy etayotgan mamlakatlarga ko’maklashish tadbirlari rejalashtiriladi;
- matbuot, teleradio orqali sport harakatidagi ijobiy jihatlarni ko’proq yoritish, yoshlarning sportga qiziqishini tarbiyalashga e’tibor berish;
- mamlakatlarning hukumatlaridan olimpiya harakatini rivojlantirishda ko’mak so’rash;
- Xotin-qizlarning sport harakatiga rahbarlik qilishlariga keng yo’l ochish;
XX asrda Olimpiya harakati rivojlanishi asosiy yakunlarini 1994 yil 29 avgust – 3 sentyabrda Parijda o’tkaziladigan XII Olimpiya kongressi ko’rib chiqdi. Bunda 3000 kishi ishtirok etdi, ya’ni XOQ (101), XSF (132), MOQ (407), shuningdek, murabbiylar, sportchilar, olimlar, ommaviy axborot vositalari, davlat va nodavlat tashkilotlarining vakillari qatnashdi.
Kongressga X.A.Samaranch raislik qildi. Bunda to’rtta masala muhokama etilib, har biri bo’yicha tavsiyalar qabul qilindi, ya’ni:
Adabiyotlar:


1. Jismoniy tarbiya tarixi. Darslik (tarjima), T., «O’qituvchi», 1975.
2.Abdumalikov R., Eshnazarov J.E., Ajdodlar jismoniy madaniyat tarixini o’rganish masalalari, O’quv qo’llanma, T., Matbuot, 1993.
3.Eshnazarov J., Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish. Darslik, Toshkent, “Fan va texnologiya”, 2008.
4.Arxiv .uz
5.Ziyonet.uz