1. Xo'jalik hisobi haqida tushuncha

Xulosa qilib aytish mumkinki, ikki yoqlama yozuv - bu xo‘jalik jarayonida vujudga keladigan o‘zgarishlaming schyotlar tizimi orqali ifodalanishidir.
Ikki yoqlama yozuv usulining ahamiyati shundaki, uning yordamida, hisob ishlari to'g'ri yuritilayotganligini nazorat qilib bor- ish imkoniyati yaratiladi. Xo‘jalik jarayonini bir schyoti debeti va ikkinchi schyotning kreditida aks ettirilishi buxgalteriya provodka- si deyiladi. Buxgalteriya provodkasining ikki turi mavjud:
oddiy buxgalteriya provodkasi;
murakkab buxgalteriya provodkasi.
Oddiy buxgalteriya provodkasida faqat ikki schyot qatnashib, biri debetlanadi, ikkinchisi kreditlanadi.
13. Sintetik va Analitik hisob haqida tushuncha.
13. Xo'jalik jarayonlari ro'y berishi natijasida xo'jalik mablag'lari va ularning tashkil topish manbalarini doimo miqdoriy, tarkibiy hamda joylashishi jihatidan o'zgarib borishini hujjatlashtirish, buxgalteriya provodkalari yordamida schyotlarda aks ettirib borish buxgalteriya hisobining asosi hisoblanadi. Schyot to’plami ular ma’lumotlani qaydarajada aks ettirishiga qarab sintetik va analitik yozuvga ajratish mumkin. Sintetik yozuvda xo‘jalik mablagiari va ular tashkil topish manbalari haqidagi maiumotlar umumlashtirib, pul oichov birligida aks ettiriladi. Sintetik schyotlar orqali yuritil- adigan hisob esa sintetik hisob deb ataladi.
O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya Hisobi Milliy Stan- dartlarining 21-son «Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy- xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qoilash bo‘yicha yo‘riqnoma» nomli standartda keltirilgan schyotlar sintetik schyotlardir. Chunki bu schyotlar bitta mablag‘ yoki manba to'g‘risida umumiy ma’lumot beradi. Ba’zi hollarda mablag‘ yoki manba to"g'risida aniqlashtirilgan, detallashtirilgan, alohida- lashtirilgan maiumotlar zarur bolib qoladi. Bunday malumotlarni olish uchun analitik hisobdan foydalaniladi.
Analitik hisob xo‘jalik mablagiari va ular tashkil topish manbalari haqidagi maiumotlami ulaming alohida turlari bo'yicha, aniq ko‘rsatkichlar orqali olishda foydalaniladi. Analitik schyotlar miqdori u qoilanilayotgan korxona, tashkilot va xo‘jalikning qaysi sohasida ekanligiga, ulaming faoliyat doirasi katta yoki kichikligi- ga bogiiq boiadi. Analitik schyotlar bo‘yicha yuritiladigan hisob analitik hisob deyiladi. Quyidagi misollar orqali sintetik va analitik schyotlarning bir-biridan farqi va shu bilan birga ulaming o‘zaro bogiiqligi ko‘rib o‘tiladi.
«Tovarlar» schyoti 2900 raqami bilan belgilanib, sintetik schy- ot hisoblanadi. Tovarlar xo‘jalik mablagiarining aylanma aktivlar qismiga kirib, muomala sohasida boiadi. Shuning uchun ham bu schyot aktivdir. «Tovarlar» schyoti debeti qoldig‘idagi sum- ma savdo korxonasidagi mavjud boigan tovarlar qiymatini bildiradi, ammo tovarlaming qaysi turidan qancha qolganligi haqidagi maiumotni ham pul oichov birligida, ham natura oichov birligida analitik schyotlar orqali olish mumkin. Sintetik va analitik schyot- laming bir-biridan farqi shundaki, sintetik schyotlarda xo‘jalik mablagiari va ular manbalari umumlashtirib ko'rsatilsa, analitik schyotlarda esa ular haqidagi maiumotlar ularning turlari bo‘yicha alohida-alohida hamda uch oichov birligi ham qoilanilib aks ettiriladi. Analitik schyotlardagi ma’lumotlaming jami ulami umumlashtiruvchi sintetik schyotningma’lumoti bilan teng kelishi zarurli- gi- bu schyotlaming o‘zaro aloqadorligini va bir-birini toldirib borishini bildiradi. Korxona xo‘jalik mablagl arming tashkil topish manbalarini ifodalovchi sintetik schyot va analitik schyotlar ham xuddi shu tartibda boladi. Analitik schyotlar korxona mablaglari va ulaming tashkil topish manbalarining har bir turi bo‘yicha alohida-alohida ma’lumot beradi. Masalan, mashina va uskunalarning eskirishining sintetik hisobi 0230 - «Mashina va uskunalarning eskirishi» schyotida yuritilib, passiv schyot hisoblanadi.
Korxonada mavjud bolgan mashina va boshqa uskunalarning eskirishi ulaming har biri bo‘yicha alohida yuritiladi. Bu mashina va uskunalarning eskirishining analitik hisobi ular uchun alohida- alohida ochilgan inventar kartochkalarda olib boriladi. Analitik hisob yordamida aniqlangan eskirish summalari jamlanib, sintetik hisobda 0230 - «Mashina va uskunalarning eskirishi» schyotida yuritiladi. Analitik schyotlaming yiglndisi sintetik schvotga teng boladi.