10-mavzu. Dumalash podshipniklari uchun joizliklar va o‘tqazishlarni tanlash reja podshipniklarni shartli belgilash tizimi

O‘q tirqish (
q
o
S
'
) -
geometrik o‘qlari o‘zaro mos kelgan ikki xalqaning bir-
biriga nisbatan ikki tomonga o‘q bo‘ylab to‘liq siljishi (107-rasm). O‘q tirqish 
foydalanish davrida dumalash elementlarini o‘q bo‘ylab qadalib qolishidan saqlaydi. 
O‘q tirqishning kattaligi bo‘yicha radial tirqish va dumalash elementlari 
diametri bilan quyidagicha bog‘lanishga ega. 
м
p
м
p
ук
d
S
d
S
S





4
,
0
04
,
0
4
(4.46) 
Bu yerda
; 
Р
S
radial tirqish. 
м
d
- dumalash elementining diametri. 
 
 
Podshipniklarning joizliklari va o‘tqazishlari 
Val 
va 
korpusga 
podshipniklarni 
har 
xil 
o‘tqazishda 
o‘zaroalmashinuvchanlikni ta’minlash hamda podshipnik turlarining sonini 
kamaytirish maqsadida podshipnik tutashuvchi yuzalarning o‘lchamlarining 
og‘ishlari ular o‘rnatiladigan o‘tqazishlardan qat’i nazar tayyorlanadi. 
Podshipniklar val va teshik bilan ikki tizimda tutashtiriladi. Ichki xalqani valga 
biriktirishda teshik tizimidan, tashqi xalqani korpusga biriktirishda val tizimidan 
foydalaniladi. 
Asosiy birikuvchi o‘lchamlar (tashqi diametri (D), ichki xalqasining ichki 
diametridir (d) va xalqa kengligi (B)) bo‘yicha dumalash podshipniklari 
to‘liq
o‘zaroalmashuvchanlikdir. 

---

Dumalash 
podshipniklarini 
ichki 
o‘zaroalmashtirish esa 
to‘liqmas
o‘zaroalmashuvchanlikdir. 
Barcha klassdagi podshipniklar biriktiriluvchi diametrlarining yuqori og‘ishlari 
nolga teng
, deb qabul qilingan. 
Binobarin, tashqi xalqaning diametri (
m
D
) va ichki xalqaning diametri (
m
d
) 
asosiy va hamda teshik diametrlari sifatida qabul qilingan tashqi xalqaning korpus 
bilan biriktirilishi val tizimida, ichki xalqaning val bilan birikishi esa teshik tizimida 
amalga oshiriladi. Podshipniklarda ichki xalqa teshigining joizlik maydoni oddiy 
asosiy teshik joizlik maydonidek nominal o‘lchamdan (+) ga emas, aksincha, (-) 
tomonga joylashadi, ya’ni xalqaning badaniga emas, nol chiziqdan pastga yo‘nalgan 
bo‘ladi (96-rasm).
Silliq silindrik birikmalarda asosiy teshikning joizlik maydoni musbat qismda 
joylashgan. Shu bois oraliq o‘tqazish o‘qi tayyorlangan vallarda tarang o‘tqazish hosil 
bo‘ladi. 
Bunday qilishning sababi ichki xalqa bilan tarang birikmalar hosil qilish uchun 
o‘timli o‘tqazishga moslab ishlangan standart vallar yetarli bo‘ladi va yangi 
o‘tqazishlar kiritishga ehtiyoj qolmaydi. Masalan, h va g asosiy og‘ishlar oddiy 
holda tirqishli o‘tqazish bersa, xalqa bilan val birikmasida xalqaning joizlik maydoni 
minus tomonda joylashgani uchun tirqishli birikma o‘rniga oraliq birikma katta 
bo‘lmagan kafolatli taranglik hosil bo‘ladi.