11-sinf ona tili (34 soat, B1+: 34 soat) O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiya elementlari: Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

Mavzuni mustahkamlash uchun darslikdagi 82-, 83-mashqlar sharti asosida bajariladi.

Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati” dan olingan iboralar izohi ustida ishlanadi:

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.

Qildan qiyiq axtarmoq Yomon niyat bilan deyarli aybi yo‘q odamning faoliyatidan ayb topishga harakat qilmoq. Varianti: qildanqiyiq qidirmoq. Ma ’nodoshi: tirnoq orasidan kir izlamoq.

Qora terga botmoq Haddan tashqari zo‘r berish natijasida mo‘l-ko'l terlamoq. Varianti: qora terga tushmoq.
V . Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi.
VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 84-mashq va savol-topshiriqlar bilan ishlash.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

24-dars

Mavzu:	Ifodalilik va ibora
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Ifodalilik, frazeologik iboralar, nutq uslublari, so`z xazinasi, intonatsiya, sintaktik birliklar.
Maqsadlar:	Ta`limiy:nutqning ta’sirchanligi va ifodaliligiga erishish. Frazeologik iboralardan turmushdagi turli voqea-hodisalarda unumli foydalanishga o`rgatish. Tarbiyaviy:vatanparvarlik ruhida tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: nutq jarayonida iboralardan unumli foydalanish malakalarini rivojlantirish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:suhbat, tushuntirish. Tur:bahs-munozara. Shakl:savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik, S.Ahmad, A.Qodiriy asarlari, Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati” kitoblari. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Badiiy nutqifodaliligini yuzaga chiqara oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari: Epitet, metafora,o‘xshatishlar,metonimiya,mubolag‘a va kichraytirish,kinoya haqida ma’lumotga ega bo`ladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Ozodlilk, obodlik baxtini suyib, Boshingga ko`targin O`zbekistonni (O`.Rahmat) Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5 daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Yangi mavzuni o`rganish Topshiriq,85-, 86-mashqlar bajariladi	Izohli frazeologik lug`at bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.87-, 88-,89-mashqlar bajariladi. 2.Izohlilug`atbilanishlash	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 90-mashq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).
II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

1. Nutqning ifodalilik sifatini tavsiflang.

2. Nutqning ifodalilik sifatiga qaysi uslubda ko'proq ehtiyoj seziladi?

3. Qaysi nutqiy uslubda ifodalilik sifati u qadar muhim emas?

4. Til estetik vazifasining amalga oshishida nutqning qaysi kommunikativ sifati favqulodda muhim o‘rin tutadi?

5. Nutq ifodaliligini yuzaga chiqarishda so‘z va ibora ma’nodoshligi qanday ahamiyat kasb etadi?

III. Yangi mavzu bayoni

Yangi mavzuni o`rganish “Charxpalak” Turini qo`llash bilan boshlanadi.

Berilgan charxpalaklardan foydalanib, “Tushunchalar tahlili” jadvalini hosil qiling.
Topshiriq. She’riy parchani o‘qing. Unda qo‘llangan jonni baxsh etmoq, boshga ko‘tarmoq iboralarining ma’nolarini va ularda aks etgan ifodalilikni izohlang.

Yaratish zavqidan sipqorgin to‘yib,

Kelajak poyiga baxsh etgin jonni,

Ozodlik, obodlik baxtini suyib,

Boshingga ko'targin O‘zbekistonni.

(O'tkir Rahmat)

Tilning so‘z xazinasi nutqiy ifodalilikning o‘ziga xos asosiy manbalaridan biridir. Ammo tilning lug‘at boyligidagi so'zlar bilan frazeologik iboralar solishtirilganda, iboralarning ifodalilik nuqtayi nazaridan imkoniyati sezilarli darajada katta ekanligi yaqqol ko‘rinadi. Frazeologik iboralarning deyarli barchasi ekspressivlikka, obrazlilikka, alohida ifodalilikka egadir. Masalan, kutmagan so‘zi yetti uxlab tushiga kirmagan iborasi bilan ma’nodosh, ammo ibora ifodalilik jihatidan so‘zdan ancha ustun. Yana qiyoslang: o‘taketgan — uchiga chiqqan; beqiyos (juda) — yer bilan osmoncha; albatta — turgangap; hech qachon — ikki dunyoda (ham); yashirin — yeng ichida. Frazeologik iboralar o‘z ma’nodoshlari bo'lmish so‘zlarga nisbatan,birinchidan, ma’noni kuchli daraja bilan ifodalasa, ikkinchidan, ularda obrazlilik yorqin bir tarzda aks etadi.Frazeologik iboralar turmushdagi turli voqea-hodisalarga guvoh bo‘lish, kishilarning xilma-xil harakat-holatlariga baho berish, tajribalarini umumlashtirish asosida xalq chiqargan aniq-tiniq xulosalarning o‘ziga xos obrazli ifodalaridir. Shuning uchun ham ularnutqning ifodaliligini ta’minlashda betakror vositalardir. So‘z san’atining ustalari tildagi bu vositalardan unumli foydalanadilar. Iboralarning asosiy qo‘llanish o‘rni, yashash joyi, asosan, badiiyuslubdir. Ilmiy va rasmiy uslublarda esa iboralar deyarli qo‘llanmaydi.

85-mashq. Parchani o'qing, undagi xursand bo‘lmoq so‘zi va boshi osmonga yetmoq iborasi o‘rtasidagi ifodalilik darajasi farqini tushuntiring.

86-mashq. Matndagi iboralarning ma'nolarini izohlang, ulardagi to'g'rima’nolar asosida yaratilgan kulgining mohiyatini tushuntiring.

Mashqdagi matn asosida “Tushunchalar tahlili” jadvalini to`ldiring.

IBORA	MAZMUNI

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

Mavzuni mustahkamlash uchun darslikdagi 87-, 88-, 89-mashqlar sharti asosida bajariladi.

V . Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi
VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 90-mashq va savol-topshiriqlar bilan ishlash.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

25-dars

Nazorat ishi

Mavzu:	Testlar bilan ishlash
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Test savollari, test kaliti
Maqsadlar:	Ta`limiy:o`quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash va sinash Tarbiyaviy: o`zaro hurmat ko`nikmalarini rivojlantirish Rivojlantiruvchi: o`quvchilarni mustaqil ishlashga, nazariy xulosalarni amaliy dalillashga o`rgatish
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:sinov Tur: taqdimot Shakl: yozma nazorat Vosita: Darslik yoki elektron darslik, test materiallari Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari. Lingvistik kompetensiya elementlari. Nazariy bilimlarni amalda qo`llay oladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Oz so`zla, ko`p tingla. Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	Qisqa savol-javob asosida takrorlash	“O`yla, izla, top”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Testlar bilan ishlash	Jadval bilan ishlash	31daqiqa
V bosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning dars davomidagi faoliyatini izohlash, rag`batlantirish.		3daqiqa
VIbosqich. Uyga vazifa berish	Mustaqil o`qish, takrorlash	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

Sinf davomatini aniqlash.

II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

Uyga vazifalar nazorati.

Qisqa savol-javob asosida o`tilganlarni takrorlash.
III. Yangi mavzu bayoni

Test materiallari tarqatiladi. Testlar bilan ishlanadi.

IV . Darsni yakunlash.

Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.

V. Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi

VI. Uyga vazifa. Mustaqil o`qish va takrorlash.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

26-dars

Mavzu:	Ifodalilik va ko`chim
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Ifodalilik, ko`chma ma’no, metafora, metonimiya, sinekdoxa,so`z xazinasi, intonatsiya, sintaktik birliklar.
Maqsadlar:	Ta`limiy:nutqning ta’sirchanligi va ifodaliligiga erishish. Frazeologik iboralardan turmushdagi turli voqea-hodisalarda unumli foydalanishga o`rgatish. Tarbiyaviy:vatanparvarlik ruhida tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: nutq jarayonida iboralardan unumli foydalanish malakalarini rivojlantirish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:suhbat, tushuntirish. Tur:bahs-munozara. Shakl:savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik, Cho`lponning “Kecha va kunduz” romani, A.Oripov, E.Vohidov, Iqbol Mirzo, Mirzo Kenjabek asarlari, Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati” kitoblari. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Badiiy nutqifodaliligini yuzaga chiqara oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari Epitet, metafora,o‘xshatishlar,metonimiya,mubolag‘a va kichraytirish,kinoya haqida ma’lumotga ega bo`ladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Toki g`olib ekan muzaffar o`lka, Sha’niga she’r aytmoq shoirga odat. (A.Oripov) Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Yangi mavzuni o`rganish Topshiriq, 91-, 92-, 93-mashqlar bajariladi	Izohli frazeologik lug`at bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.94-,95-mashqlar bajariladi. 2.Izohlilug`atbilanishlash	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 96-mashq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).

II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

1. Iboralar ifodalaydigan ma’nolar so‘z ma’nolaridan qanday farqqiladi?

2. Iboralarning obrazliligi haqidagi fikrlaringizni bayon qiling.

3. Nutq ifodaliligini ta’minlashda iboralarning ishtirokini misollar asosida tushuntiring.

4. Ijodkorning iboralarni qo‘llashdagi mahorati haqida gapiring.
Yangi mavzu bayoni

Topshiriq. Berilgan misralarda lochin so‘zining qanday ma’noda qo‘llanganini tushuntiring, undagi ko‘chma ma’no nima asosda yuzaga kelganini ayting.

Qutlug‘ joy ko‘p erur ushbu dunyoda,

Yulduzni ko‘zlagan lochin ham talay. (A. Oripov)

Ko`chimlar	Ma’nosi	Misol
Metafora	Narsa yoki tushunchalar o`rtasidagi o`xshashlik asosida nom(so`z)ning ko`chishi	Qozonning qulog`i
Metonimiya	Narsa yoki tushunchalar o`rtasidagi muayyan aloqadorlik asosidagi o`xshashsiz ko`chim	Dasturxonga qarang. Navoiyni o`qidim.
Sinekdoxa	Narsa yoki tushunchalar o`rtasidagi butun bo`lak munosabati asosida birining nomini ikkinchisiga ko`chirishdir	Tirnoqqa zor. Besh qo`l barobar emas.

91-mashq. Cho'lponning «Kecha va kunduz» romanidan olingan parchani o‘qing va ko‘chimlarni aniqlang, ularning ifodalilik jihatidan qimmatini izohlang.

Har yil bir keladigan bahor sevinchi yanako‘ngillarni qitiqlay boshladi. Yana tabiatning dildiragan tanlariga iliq qon yugurdi...(metafora)

92-mashq. Gaplarni o‘qing. Ularda metonimiya va sinekdoxa yo‘li bilan hosil bo‘lgan ko‘chma ma’nolarni izohlang.

3. O‘zbek Navoiyni o‘qimay qo‘ysa, Oltin boshning kalla bo`lgani shudir. (E. Vohidov) –metonimiya. 6. Bashirjonyoniga ag'darildi: «Rahmatli chol to‘g‘ri aytarkan. Undan-ku, bir tirnoq — men qoldim. Yaxshimi-yomonmi, har qalay, ismini familiya qilib yuribman». (N. Aminov) – sinekdoxa.

93-mashq. Berilgan misralarda sor, burgut,lochin so‘zlarining qanday ma’noda qo`llanganini tushuntiring, undagi ko'chmama’no nima asosda yuzaga kelganini yozma bayon qiling. O‘zingiz ham shunday ko‘chimlar qatnashgan misollarniyozib keling.

Ahmad-u Muhammad, yonimga keling,

Farg‘ona, Xorazm sor, lochinlari! (E. Vohidov) – metafora.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

Mavzuni mustahkamlash uchun darslikdagi 94-, 95-mashqlar sharti asosida bajariladi.

95-mashq. She’rni ifodali o‘qing. So'zlarni ko‘chma ma’noda qo‘llashorqali nutq ta’sirchanligi ta’minlanishiga diqqat qiling.

Atirgul

Gullar oqshom chog‘ida, o‘yga tolar emishlar,

Quyosh botgan tarafga, qarab qolar emishlar.

So‘ng barchasi subhidam sal iymanib, nozlanib,

Quyoshni kutar emish, sharq tomonga yuzlanib.

Faqatgina atirgul, sog‘inch dog`lab ko‘ksini,

Quyoshi ketgan yo`ldan olmas emish ko‘zini.

Ters tomondan kun chiqqach, to‘lib shabnam — ko‘z yoshga,

Hayrat-u araz bilan qayrilarmish quyoshga.

(Mirzo Kenjabek)
Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati” dan olingan iboralar izohi ustida ishlanadi:

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.

Aravani quruq olib qochmoq Uddasidan chiqa olmaydigan ishyoki narsa haqida ortiq darajada maqtanmoq. Varianti: aravani olib qochmoq; olib qochmoq; quruq aravani olib qochmoq.

Qo‘y og‘zidan cho‘p olmagan Nihoyat darajada beozor, mo‘min.

V . Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi
VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 96-mashq va savol-topshiriqlar bilan ishlash.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

27-dars

Mavzu:	Ifodalilik va kinoya
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Badiiy tafakkur, obrazlilik, emotsional-ekpressiv bo`yoq, fikr go`zalligi, madaniy nutq, mantiqiylik, ifodalilik, so`z ma’nosi, kontekst va intonatsiya.
Maqsadlar:	Ta`limiy:nutqningta’sirchanligivaifodaliligi, ifodalilikvanutqiyuslublar.Nutqningifodaliliginita’minlovchivositalarhaqidatushunchaberish. Tarbiyaviy:o`quvchilarnikomillikka, barkamollikkaundashorqaliulargaaxloqiytarbiyaberish. Rivojlantiruvchi: o`quvchilarningog`zakivayozmanutqidaifodalilikvakinoyaniqo`llashmalakasinirivojlantirish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Metod: suhbat, tushuntirish, savol-javob, testlar bilan ishlash. Shakl: yangi bilimlarni bayon qilish va mustahkamlash Jihoz: Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”, N. Mahmudov va Y. Odilovning ≪O`zbek tili enantiosemik so'zlarining izohli lug'ati≫ kitoblari. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiya elementlari Ona tilining unumli foydalangan holda fikrni to’g’ri va ravon bayon eta olish hamda uni sevib ardoqlash. Lingvistik kompetensiya elementlari Turli nutq jarayonida nutq uslublaridan to`g`ri foydalanish. Mavzuga oid so‘zlarni og‘zaki va yozma nutqda qo‘llay oladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Metod	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati:Ilm olishda qiynaldim biroz xorlandim, tilagim hosilbo`lgach,aziz-u mukarram bo`ldim.	Suhbat	1 daqiqa
III bosqich O`tilgan mavzuni takrorlash	1. O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash. 2. Uy vazifasi nazorati	Tezkor savol-javob suhbat	5 daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	1. Yangi mavzuni o`rganish 2. 97-98-99-mashqlar bajariladi	matn ustida ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1. 100-101-mashq bajariladi. 2. Izohli lug`at bilan ishlash 3. Tarqatma materiallar asosida savol-javob 4.Mavzuga doir testlar bilan ishlash.	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VI bosqich. Dars yakuni va baholash	O`quvchilarning dars davomidagi ishtroki hisobga olinib reyting ballari e’lon qilinadi.	Baholash	2 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	102-mashq	Tushuntirish	5 daqiqa

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Kun yangiliklari haqida suhbat.
II. O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.

Uy vazifasi nazorati o`tkaziladi.

Aqliy hujum: KINOYA deganda nimani tushunasiz?

Savol yuzasidan o`quvchilar fikri tinglanadi va umumlashtiriladi.
III.Yangi mavzu bayoni.

Yangi mavzu bayoni darslikdagi topshiriq asosida tushuntiriladi.

Topshiriq. Berilgan ikki gapda qo`llangan kichkina so‘zining ma’nolaridagifarqni izohlashga harakat qiling.

1. Arava yakka qanotli kichkinagina bir eshik oldida to‘xtab, aravakashbola qamchi sopi bilan eshikni qoqqanda va ichkaridan bir kampirningingichka va jonsiz ovozi ≪Kim u?≫ deb so'raganda, odamlar bir uyquniurgan edilar. (Cho'lpon) 2. Ertasiga ellikboshi Qobil boboni boshlabqaynatasi — Egamberdi paxtafurushning oldiga olib bordi. Paxtafurushcholning holiga ko‘p achindi va yerini haydab olgani bitta emas, ikkitaho‘kiz berdi, lekin ≪KICHKINAGINA≫ sharti bor. Bu shart kuzda ma’lumbo`ladi... (Abdulla Qahhor)

Nutqning ifodaliligi, ta’sirchanligini oshirishda kinoya ham alohida o‘rin tutadi. Bunda so‘z yoki ibora o‘z ma’nosiga tamomila qarama-qarshi bo‘lgan ko‘chma ma’noda ishlatiladi.

Kinoya so‘zlovchining tasvirlanayotgan narsa yoki tushunchaga kesatiqli, pichingli, istehzoli, umuman, subyektiv-kulgi aralash munosabatiniifodalash vositalaridan bo`lganligi uchun ham so‘z yokiiboraning to‘g‘ri ma’nosiga zid, ya’ni inkor, emotsional-ekspressivbo‘yoqli ma’no voqelanadi. Bunday kinoyaviy ma’noning voqelanishida nutq vaziyati, kontekst va intonatsiya ham alohida rol o‘ynaydi. Masalan, Bugunjug'rofiya o'qituvchisi darsga kelmadi. Xomtok qilaman deb so‘ridanyiqilib, oyog‘ini sindiribdi. Ajoyib «xushxabar»dan keyin bir zumda sinfbo ‘shadi-qoldi (Said Ahmad) parchasida xushxabar so‘zi ≪shumxabar≫ tarzidagi kinoyaviy ma'noda qo`llangan. Kinoyada so'z yoki iboraning tildagi ma'nosi bilan nutqda reallashgan Ko'chma ma'nosi o`rtasidagi zidlik kuchli ta’kid oladi va shunga ko'ra birdaniga diqqatni jalb etadi.

Kinoyaviy qo`llangan so'z yoki ibora og`zaki nutqda o'ziga xos,farqli intonatsiya bilan aytilsa, yozuvda ko'pincha qo'shtirnoq bilan ajratiladi.



97-mashq. N. Mahmudov va Y. Odilovning ≪O`zbek tili enantiosemikso‘zlarining izohli lug‘ati≫da tavsiflangan bir so‘zda namoyonbo'lgan zid ma’nolarga diqqat qiling. O‘z ma’nosigazid holda ishlatilgan nutqiy ko‘chma ma’no asosida voqelangankinoyani izohlang.


Dono

Donolar o`gitiga quloq sol

Ayrim “dono” vaysaqilar

Husnixat

z

Husnixat mashq qilardim

Vrachlarga xos “husnixat” bilan


98-mashq. Berilgan gaplarda kinoyaviy ma’noda qoilangan so‘zlarnianiqlang, ularning nutq ifodaliligini ta’minlashdagi ishtirokiniizohlang.

Mashq guruhlarda og`zaki bajariladi.

99-mashq. Matnni o‘qing. O‘z ma’nosiga zid holda qoilanganiboralar ma’nolarini izohlab, kinoya haqidagi fikrlaringizniyozma bayon qiling.

Mashq guruhlarda yozma bajariladi.

IV.Mustahkamlash. Mavzu savollar asosida mustahkamlanadi. Mavzu yuzasidan testlarbilan ishlanadi.

100-mashq. Berilgan gaplarni o'qing. Ajratib ko‘rsatilgan so'zlarningma’nolariga diqqat qiling. Qaysi gaplarda so‘zlar kinoyabilan qo‘llanganligini tushuntiring.

Yuqoridagi mashqda kinoya bilan qo`llangan so`zlarning ishlatilish uslubiga e’tibor beriladi.

101-mashq. Sifat turkumiga mansub bir necha so‘zni quyida berilganidekqarama-qarshi ma’nolarda qo‘llab gaplar tuzing.
Mashq mustaqil ish sifatida bajariladi.
Sh. Rahmatullayevning ≪O`zbek tilining izohli frazeologik lug'ati≫dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.

Qo‘li kalta Imkoniyati cheklangan. Varianti: qo‘li qisqa. Zidi:qo‘li uzun.

Qo‘lini sovuq suvga urmaslik Qiyinroq jismoniy mehnatni mutlaqoqilmaslik. Varianti: qo‘lini sovuq suvga urdirmaslik.
1. Kinoyaning yuzaga kelishi haqida gapiring.

2. So‘zning o‘z va ko'chma ma’nolari haqida so‘zlang.

3. Iborani kinoyaviy qo‘llashga misollar keltiring.

4. Kinoyaviy qo‘llangan so‘z yozma nutqda qanday ajratilishi mumkin?

5. Og‘zaki nutqda kinoyaviy qoilangan so‘zning talaffuzini tushuntiring.
V. Darsni yakunlash.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi
VI. Uyga vazifa. 102-mashq. Biron badiiy asardan kinoyaviy qoilangan so‘z va iboralarga misollar toping. Ularni gap ichida daftaringizga ko‘chiribyozing.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

28-dars

Mavzu:	Ifodalilik va o`xshatishlar
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Ifodalilik, o`xshatish, subyekt, o`xshatish etaloni, o`xshatish asosi, shartli ko`rsatkichi.
Maqsadlar:	Ta`limiy:ifodalilik va o`xshatishlar mavzusi yuzasidan bilim berish. Tarbiyaviy:milliy qadriyatlarimizga ehtirom ruhida tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: nutq jarayonida iboralardan unumli foydalanish malakalarini rivojlantirish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:suhbat, tushuntirish. Tur:bahs-munozara. Shakl:savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik, E.Vohidov, Iqbol Mirzo, asarlari, Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”, D.Xudoyberganovaning “O`zbek tili o`xshatishlarining izohli lug`ati” kitoblari. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Badiiy nutqifodaliligini yuzaga chiqarishda o`xshatishdan foydalana oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari: O`xshatishlarning to`rt unsurini biladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Bu vatanda bir Vatan Qurmoq istaydir ko`ngil… O`zni ozod qush kabi Ko`rmoqni istaydir ko`ngil… (E.Vohidov) Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Yangi mavzuni o`rganish 1-, 2-topshiriq, 103-, 104-mashqlar bajariladi	Izohli frazeologik lug`at bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.106-,107-mashqlar bajariladi. 2.Izohlilug`atbilanishlash	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 105-, 108-mashq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).
II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

1. Kinoyaning yuzaga kelishi haqida gapiring.

2. So‘zning o‘z va ko'chma ma’nolari haqida so‘zlang.

3. Iborani kinoyaviy qo‘llashga misollar keltiring.

III. Yangi mavzu bayoni

1-topshiriq. Berilgan gaplardagi oltindek (-day) so‘zining o‘xshatishunsuri sifatida ifodalilikni kuchaytirishdagi ishtirokini izohlang.

1. O‘shanda bo‘ychan o‘spirin otasi bilan birga ekib, parvarishlagan bug‘doy oltindek sarg‘ayib pishayotgan edi. (G'ulom Karimiy) 2. Yaproq quyosh nurida oltindek tovlanib, yengil tebranganicha ko‘kka dadil bo'y cho‘zib turardi. ( O‘. Umarbekov) 3. Bular so‘zlab bergan har bir hikoya, O‘zi shundoqqina oltinday kitob. (Zulfiya)

2-topshiriq. Berilgan gaplardagi o‘xshatishlarni izohlang, ularni yaratishda ijodkor mahorati haqida gapiring.

1. So`fining tani shu topda Arabiston tog`larining saratondagi toshlariday qizib yonardi. (Cho'lpon) 2. Xayollar qo‘ymaydi o‘z holimizga — Lo`livachchalardek yopishqoq, kir-chir. (lqbol Mirzjo)
O`XSHATISH


O`XSHATISH



1.O`xshatiladigan narsa (subyekt)

2.O`xshatish etaloni

3.O`xshatish asosi

4.O`xshatishning shakliy ko`rsatkichi

Yigit musichadek beozor ekan.

1.O`xshatiladigan narsa (subyekt) - yigit

2.O`xshatish etaloni - musichadek

3.O`xshatish asosi – beozor

4.O`xshatishning shakliy ko`rsatkichi – -dek

O‘xshatishlarning ikki turi farqlanadi: 1) erkin o‘xshatishlar; 2) turg‘un (doimiy) o‘xshatishlar. Badiiy-estetik qimmat, lingvopoetik salmoq nuqtayi nazaridan erkin o‘xshatishlar yozuvchining mahoratini namoyon etuvchi vositalardan biri sifatida badiiy nutqda alohida o‘rin tutadi. Yozuvchi o‘zining badiiy tasvir maqsadiga muvofiq ravishda xilma-xil original o‘xshatishlar yaratadi, bu o‘xshatishlar kutilmaganligi, ohorliligi bilan o‘quvchini rom etadi, muayyan ruhiy yoki jismoniy holat, xususiyat, predmetlarni o‘quvchi ko‘z o‘ngida yaqqol gavdalantiradi. Masalan, Miryoqub ikki kishining pichirlashib gaplashganini eshitib, yuragi objuvoz likopiday ura boshladi. (Cho'lpon) gapidagieshitdi, yuragi objuvozo‘xshatish — yozuvchining o'z ijodi mahsuli. Mana bu o‘xshatishlar ham erkin badiiy o‘xshatishlardir: Maydalab o‘rilgan sochlardek egatlarga taralgan suvlar — nay ko'ksidan oqayotgan ohanglar kabi sirli-sirli jildiraydilar (Ismoil To‘Iak). Turg‘un o‘xshatishlarda o‘xshatish etalonida ifodalangan obrazbarqarorlashgan bo‘ladi, bunday o'xshatishlar, garchi muayyan shaxs yoki ijodkor tomonidan qo‘llangan bo‘lsa-da, vaqtlar o‘tishi bilan til jamoasida urfga kirib, doimiy ifodalar sifatida turg‘unlashgan,umumxalq tilidan joy olib ulgurgan bo‘ladi. Bunday o‘xshatishlar xuddi tildagi tayyor frazeologik birliklar kabi nutqqa olib kiriladi. Masalan, Uning bu xislati ham hammaga otning qashqasiday ma’lum (Cho'lpon). Bolalari qo'rqqanlaridan baqadek qotib qolishdi. (M. Nizanov) gaplaridagi o‘xshatishlar turg‘un o‘xshatishlardir. Turg‘un o‘xshatishlar ham nutqning ifodaliligini ta’minlashda alohida o‘rin tutadi.

103-mashq. N. Mahmudov va D. Xudoyberganovaning «O‘zbek tili o'xshatishlarining izohli lug‘ati»dan olingan o‘q so‘zi ishtirokidagi turg‘un o‘xshatishlarning ma’nolariga diqqat qiling. O‘z mulohazalaringizni bayon qiling.

To`g`ri, rost

Botmoq, tegmoq, teshib o`tmoq, qadalmoq, sanchilmoq

To`g`ri, adil




O`qday (kabi, singari)

otilmoq




Uchmoq



Qadamoq, tikmoq




Kirmoq, sanchilmoq, qadalmoq, urilmoq,

Otilib chiqmoq

104-mashq. Hassos shoir Erkin Vohidov asarlaridan olingan she’riy parchalarni o'qing,ulardagi erkin va turg‘un o‘xshatishlarni aniqlab, izohlang.

7. Dunyoda o‘z yurtimizdekjononasi yo'q, London, Parij — shaharmi? Bir choyxonasi yo'q.
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

Mavzuni mustahkamlash uchun darslikdagi 106-, 107-mashqlar sharti asosida bajariladi.

Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati” dan olingan iboralar izohi ustida ishlanadi:

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.

Qo‘ltig‘iga suv purkamoq Biror ishni qilishga o‘chakishtirmoq,gijgijlamoq.

Hasratidan chang chiqmoq Ortiq darajada norozilik bildirib gapirmoq.
V. Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.
VI. Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi

VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 105-, 108-mashq va savol-topshiriqlar bilan ishlash.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

29-dars

Mavzu:	Mustahkamlash
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Madaniy nutq, to`g`rilik, aniqlik, soflik, mantiqiylik, ifodalilik, jo`yalilik,so’z ma’nosi.
Maqsadlar:	Ta`limiy:ifodalilikvaibora, ifodalilikvakinoya,ifodalilikvao`xshatishlarmavzusiyuzasidanmustahkamlash. Tarbiyaviy:kishilar o`rtasidagi o`zaro hurmat, mehr-muhabbat g`oyalarini singdirish. Rivojlantiruvchi: nutqning aniqligi va badiiy nutq ifoda aniqligi va tasvir tiniqligiga erishish.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Metod:suhbat, savol-javob. Shakl:jamoa va guruhlarda ishlash. Jihoz:Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”kitoblari. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Muayyan axborot va hissiy holatni tinglovchiga yetkazish, unga ta’sir etishda nutqning boyligiga, sofligiga erishish. Lingvistik kompetensiya elementlari Turli nutq jarayonida nutq uslublaridan to`g`ri foydalanish. Mavzuga oid so‘zlarni og‘zaki va yozma nutqda qo‘llay oladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Metod	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati:O`ynab gapirsang ham ,o`ylab gapir	Suhbat	1 daqiqa
III bosqich O`tilgan mavzuni takrorlash	1. O`tilgan mavzular yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash. 2. Uy vazifasi nazorati	Tezkor savol-javob suhbat	5 daqiqa
IV. Topshiriqlar ustida ishlash	1. 1-2-3-topshiriqlar bajariladi.	Savol va topshiriqlar ustida ishlash “So`z sehri”metodi	5daqiqa 5 daqiqa
	2. Izohli lug`at bilan ishlash 3. Tarqatmamateriallarasosidasavol-javob	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
V. bosqich. Dars yakuni va baholash	O`quvchilarningdarsdavomidagiishtrokihisobga olinib reyting ballari e’lon qilinadi.	Baholash	2 daqiqa
VI bosqich. Uyga vazifa berish	4-topshiriq	Tushuntirish	5daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Kun yangiliklari haqida suhbat.
II. O`tilgan mavzular yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash.

Tezkor savol-javob.

Uy vazifasi nazorati o`tkaziladi.


III. Topshiriqlar ustida ishlash.



1.Til vositalarini ifoda maqsadiga to`la muvofiq tarzda tanlash asosida nutqning qaysi kommunikativ sifati yuzaga chiqadi?

2.Ko`chma ma’no haqida nimalarni bilasiz?

3.Ko`chimlarning qanday turlari bor?

4.Kinoya deganda nimani tushunasiz?

5.O`xshatishning qanday turlari bor?

1-topshiriq. Berilgan so`z va ibora juftliklari ishtirokida gaplar tuzing.Shundan kelib chiqib so`z va iboraning ifodalilik imkoniyatlarini tavsiflang.

1-topshiriq guruhlarda ishlash orqali og`zaki bajariladi.

2-topshiriq.Matni o`qing,ko`chimlarni ma’no turini aniqlang.Ularning ma’no ifodaliligini ta’minlashdagi o`ziga xosligini tavsiflang.

Topshiriq bahs-munozara orqali bajariladi.
Mavzular yuzasidan testlar bilan ishlanadi.

3-topshiriq.E. Vohidovning “Boshindadir” she’ridan olingan parchani o`qing.Matn mazmuniga singdirib yuborilgan zaharxandani tushunishga harakat qiling.Yaqqol kinoyaviy qo`llangan so`zni topib,uning qarama-qarshi ma’noda namoyon bo`lishiga diqqat qiling.

O`g`lidin aylardi umid

Keltirar rahmat debon,

Barcha “rahmat”elning otgan

Ta’nayi toshindadir.





Sinekdoxa




Metafora




Metanimiya





Ko`chimturlari

Sh. Rahmatullayevning ≪O'zbek tilining izohli frazeologiklug'ati≫dan olingan paronim iboralarning izohlarini esda tuting.Ular ishtirokida gaplar tuzing.

Ko`ziga issiq ko`rinmoq 1. Tanishdek tuyulmoq.2. O`ziga tortmoq,yoqimli bo`lmoq Varianti: ko`ziga o`tday ko`rinmoq.Zidi: ko`ziga sovuq ko`rinmoq.
IV. Darsni yakunlash.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi
V. Uyga vazifa. 4-topshiriq. Gaplarni ko`chiring.Turg`uno`xshatishlarning nutq ifodaliligigata’sirini baholang.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

30-dars

Mavzu:	Nutq madaniyati va nutq texnikasi
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Nutq texnikasi, nutqiy madaniyat, ovozning sifati, aniq talaffuz, aniq diksiya.
Maqsadlar:	Ta`limiy:nutq madaniyati va nutq texnikasi mavzulari yuzasidan bilimlar berish. Tarbiyaviy:muomala madaniyati odobini orgatish Rivojlantiruvchi: nutq jarayonida nutq texnikasidan unumli foydalana olish ko`nikmalarini rivojlantirish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:suhbat, tushuntirish. Tur:bahs-munozara. Shakl:savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik,S.Sheroziy “Guliston”,O`.Hoshimov asarlari, Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Badiiy nutqifodaliligini yuzaga chiqarishda nutq texnikasidan foydalana oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari Nutq texnikasi haqida ma’lumotga ega bo`ladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Bu mehnat birla topsang parcha non, Kishining minnatidin uldur oson. (S.Olloyor) Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Yangi mavzuni o`rganish Topshiriq, 109-, 110-mashqlar bajariladi	Izohli frazeologik lug`at bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.111- mashq bajariladi. 2.Izohlilug`atbilanishlash	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 112-mashq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).
II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

1. Kinoyaning yuzaga kelishi haqida gapiring.

2. So‘zning o‘z va ko'chma ma’nolari haqida so‘zlang.

3. Iborani kinoyaviy qo‘llashga misollar keltiring.

III. Yangi mavzu bayoni

Topshiriq. Matnni o'qing. Ovozning sifati haqidagi mulohazalaringiznibayon qiling.

«Sanjariya» masjidida bir kishi rag‘bat bilan azon aytar erdi, bir ovozi bilanki, eshitganlar andin nafrat etardilar. Masjidning sohibi bir amir erdi,aydi: «Ey javonmard, bu masjidning qadimgi muazzinlari borki, har birining besh tillo vazifasi bordur. Senga o‘n tillo berurmen, tokim bo‘lak mahallaga ketarsen».

Bu so‘zg‘a ittifoq ayladilar va muazzin ketdi. Bir muddatdin so‘ngra amirning huzuriga qaytib keldi va aydi: «Ey amir, menga zulm-u sitam ayladingki, o‘n tillo bilan meni bumahalladin jo'natding. U1 mahallaki, men bordim, menga yigirma tillo berdilarki, bo`lak mahallaga ketsam qabul etayurmen».

Amir kuldi va aydi: «Aslo olmag‘aysen, zeroki ellik tillog'a ham rozi bo‘lurlar». (Sa 'diy Sheroziy, “Guliston”)

Talab darajasida shakllangan nutq texnikasi kishi umumiy nutqiymadaniyatining eng muhim qismi hisoblanadi. Nutq texnikasi deganda jonli, tovushli nutq va uning barcha unsurlarini to‘g‘ri voqelantirish ko'nikma va malakalarining jami tushuniladi.Bunda ovozning sifati, nutq jarayonida to‘g‘ri nafas olish, tovush va tovush qo‘shilmalarini aniq talaffuz qilish — aniq diksiya,nutq oqimining mazmun ifodasiga uyg‘un tarzda tez yoki sekinligikabi bir qator hodisalar nazarda tutiladi. Nutq texnikasini yetarlidarajada egallashda umumiy tarzda boisa-da, fonetik bilimlardanboxabarlik zarur. Fonatsiya jarayonida, ya’ni nutqni hosil qilish paytida nafas olishva nafas chiqarish fazalari shunday yo‘lga qo'yilishi kerakki, nafasolish zo‘riqishsiz, bir qadar jadalroq, nafas chiqarish esa tekis, birme’yorda va davomliroq kechishi lozim. Nafas chiqarish qanchalikdavomli, uzun bo`lsa, shunchalik yaxshi. Zotan, tovush, nutq aynishu nafas chiqarish jarayonida hosil bo'ladi.Albatta, ovozning sifati ham nutq texnikasidagi muhim jihatlardan biridir. Masalan, xirqiroq, chiyildoq, shang‘iroq kabi ovozlarning yoqimli bo‘lolmasligi, ya’ni tinglovchi qulog‘ini qiynashi tayin. Bunday yoqimsiz ovozdan «libos kiygan» fikming kattagina qisminutq idrokining o‘ta sezgir va nozik darvozasi bo`lmish quloqdano'tolmay tashqarida qoladi. Bu, albatta, nutq egasi ko‘zlagan maq­ sad — muayyan bir axborotni tinglovchiga tugal va ta’sirli tarzdayetkazish uchun qulay sharoit yaratmaydi, balki unga monelik qiladi.Bu oddiy haqiqatni aslo yoddan chiqarmaslik lozim. Ayniqsa, asosiy quroli nutq bo`lgan har qanday odam uchun sifatli ovoz ahamiyatga molikdir.

109-mashq. Parchani o‘qing. Qahramonning ayrim tovushlar talaffuzidagi nuqsonlariga e’tibor bering, tovushni aniq talaffuzqilish zaruriyati haqida fikrlashing.

110-mashq. Matnni o'qing. Unda ifodalangan fikrlar atrofida mulohazalaringizni o‘rtoqlashing.

Mashhur qadimgi yunon notig‘i Demosfenning dastlab ovozi past, talaffuzi yomon, nafasi qisqa bo'lganligidan chiroyli va ta’sirli nutq aytolmagan. Keyinroq Demosfen nutq texnikasi asoslarini egallashga juda jiddiy kirishgan. U bir yerto‘la qazib, shu yerto‘lada ovozini rivojlantirish, diksiya, deklamatsiya bo‘yicha oylab mashqlar qiladi. Talaffuzidagi nuqsonlar, «ã» tovushini aytolmaslik, ba'zi tovushlarni noaniq aytish kabilarni bartaraf etish maqsadida og‘ziga mayda toshlarni solib, she’rlarturli matnlarni o‘qish bilan shug‘ullanadi. Ovozini rivojlantirish, ovoz apparatlarini chiniqtirish uchun esa tepaliklarga yugurib chiqib, yugurib

tushib, nafasini ushlab turgan holda she’rlarni deklamatsiya qiladi. Demosfen gapirayotganda, bir yelkasini hadeb ko‘taraverish odatidan qutulish uchun yerto‘lasining shiftiga uchi o‘tkir xanjarni osib qo'yib, yelkasini xanjarning ayni uchiga to‘g‘rilab turib, mashqlarini davom ettiradi. Ana shunday mashaqqatli va muntazam mashqlar tufayli Demosfen notiqlikning yuksak cho‘qqisini zabt etgan. (S. Inomxojayev)

IV.Mustahkamlash.

O`tilgan mavzuni mustahkamlash uchun 111-mashqdagi tez aytishlar takror-takror aytiladi. Bunda tovushlarni to`g`ri talaffuz qilishga, diksiyasini buzmaslikka harakat qilinadi.

Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati” dan olingan iboralar izohi ustida ishlanadi:

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologiklug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.

«Hà-hu» deguncha Juda qisqa muddatda, tezda. Ma’nodoshi:«hash-pash» deguncha; ko‘z ochib yumguncha.

Hushi boshidan uchmoq Esankiramoq. Ma’nodoshi: hushini yo‘qotmoq.

V . Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilarbaholanadi
VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 112-mashq va savol-topshiriqlar bilan ishlash.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

31-dars

Mavzu:	Nutqtexnikasida urg`u va to`xtam(pauza)
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Ifodalilik, nutq uslublari, so`z xazinasi, morfologik shakl, intonatsiya, sintaktik birliklar.
Maqsadlar:	Ta`limiy:nutq texnikasi umumiy nutqiy madaniiyatining muhim belgisi ekanligini tushuntirish. Tarbiyaviy:o`quvchilarni tug`ilib o`sgan Vataniga muhabbat, yaqinlariga hurmat ruhida tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: o`quvchilarning og`zaki nutqini rivojlantirish, fikrlash doirasini kengaytirish.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Metod:yangi bilimlarni shakllantirish va og`zaki nutqda qo`llay olish. Usul: bahs-munozara, guruhlar bilan ishlash.”Asalari galasi” metodidan foydalanish. Shakl: savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik, Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Badiiy nutqifodaliligini yuzaga chiqara oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari Ovozning sifati, nutq jarayonida to`g`ri nafas olish, urg`u, talaffuz texnikasi va boshqa foneik ko`nikmalarni egallay oladi. .
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Metod	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati:Aqlli kishining tili yuraging ortida bo`ladi, ahmoqning yuragi tilining orqasida bo`ladi. Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5 daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	1. Yangi mavzuni o`rganish 2. 1-2-topshiriqlar,113-114-mashqlar bajariladi	Izohli frazeologik lug`at bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.115-mashq bajariladi. 2.Izohli lug`at bilan ishlash 3.Mavzuga oid testlar bilan ishlash.	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Dars yakuni va baholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 116-mashq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).
II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

1. Diksiya deganda nimani tushunasiz?

2. Nutqni hosil qilishda nafas olish va nafas chiqarishning o‘rni haqida gapiring.

3.Tez va keraksiz shoshilib gapirganda, qanday nuqsonlar yuzagakeladi?

4. Ovozning sifati haqida so‘zlang.

5. O‘zingiz ovozingizning sifati haqida o‘ylab ko‘rganmisiz? Ovozingizning sifati o‘zingizga ma’qulmi?

III. Yangi mavzu bayoni

1-topshiriq.Berilgan juftliklardagi so`zlarning urg`u va ma’no jihatfan farqlarini izohlang.

Olma (ot) — olma (fe’l);

Akademik (ot) – akademik (sifat).

2-topshiriq. Berilgan gapning intonatsiyasini o‘zgartirganda, gapningboshqa mazmuniy turi yuzaga kelishiga diqqat qiling.

Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi. (Y. Muqimov) (darak gap)

Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi? (so‘roq gap)

Ona bolalariga ertag-u naqllar aytib berdi! (his-hayajon gap)

Nutqning madaniyligini ta’minlashda undagi ohang ham alohida o‘rin tutadi. Nutqda yaxlit ohangning shakllanishida urg‘u, to ‘xtam (pauza), mazmuniy-hissiy intonatsiya kabi unsurlar ishtirok etadi. Og‘zaki madaniy nutq tuzayotgan kishi ana shu unsurlarning aniq va to‘g‘ri namoyon qilishi zarur. Siz oldingi sinflardan yaxshi bilasizki, urg'u ikki xil boiadi, ya’ni: so‘z urg'usi va gap urg‘usi. Gap tarkibidagi mantiqan muhim bo`lak gap urg‘usi bilan ta’kidlanadi. Nutq oqimidagi noto‘g‘ri yoki o‘rinsiz to ‘xtam (pauza) hatto fikrning yangilanishiga ham olib kelishi mumkin. Masalan, Hovliga ikki bolali ayol kirib keldi gapi agar Hovliga ikki / bolali ayol kirib keldi tarzidagi to ‘xtam bilan aytilsa, «Hovliga bolasi bor ikkita ayol kirib keldi» mazmuni anglashiladi, Hovliga ikki bolali / ayol kirib keldi tarzidagi to‘xtam bilan aytilganda esa «Hovliga ikkita bolasi bor bitta ayol kirib keldi» mazmuni ifodalanadi. Intonatsiya gapning mazmuniy-hissiy yo‘nalishini ko‘rsatadi.

113-mashq. So‘z va gap urg‘usi hamda to‘xtam qoidalariga rioyaqilgan holda she’rni o ‘qing. Unda ifodalangan fikrlarninasriy bayon qilishga harakat qiling va ularga o‘z munosabatingizni bildiring.

«Maqollar

Eltib sizni g‘aroyib Bunaqasin ko‘rmaysiz

Yurtga ukajonlarim,Hech bitta zooparkda.

Ko‘rsataman u joyning Bu yerda: hatto shohning

Qiziq qush, hayvonlarin.Ishqi tushgan qurbaqa;

(Dilshod Rajab

O`quvchilar o`rtsida ifodali o`qish mashqi o`tkaziladi va baholanadi.

114-mashq. Matnni gaplarning turlariga muvofiq intonatsiya bilan o‘qing. Matn mazmunidan kelib chiqadigan ibratli xulosa yuzasidan mulohazalaringizni o'rtoqlashing.

Biri ikki bo‘lmagan

Qadimda ikki aka-uka bo‘lgan ekan. Ikkalasi harchand uringani bilan ishiyurishmas, omadi chopmas ekan. Kunlardan birida aka-ukalar donishmand huzuriga borib, maslahat so‘rabdi:

— Shuncha harakat qilsak ham, birimiz ikki boimaydi. Nima qilaylik?

Donishmand aytibdi:

— Ikkovlaring inoqmisan? Faqat to‘g‘risini gapir!

Aka-ukalar noahil ekanini tan olibdi.

— Ey nodon! — debdi donishmand. - Ikkisi bir bo‘lmaganning qandoq qilib biri ikki bo'lsin?! (O‘. Hoshimov)
“Asalari galasi” metodidan foydalanib matnni tahlil qilish.





IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

Mavzuni mustahkamlash uchun darslikdagi 115-mashq sharti asosida bajariladi.Savol topshiriqlar, tarqatma materiallar asosida mavzu mustahkamlanadi, testlar bilan ishlanadi.

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting.Ularishtirokida gaplar tuzing.

Labi labiga tegmaydiJuda tez va ko‘p gapirmoq.

Labini tishlamoq Kutilmagan hodisaga duch kelib, nima deyishini bilmay qolmoq. O‘xshashi: tilini tishlamoq.
1. Ohangning shakllanishida nimalar ishtirok etadi?

2. So‘z urg‘usi haqida gapiring.

3.Gap urg‘usi va uning gapdagi o‘rnini tushuntiring.

4. Nutq oqimidagi to ‘xtam (pauza) haqida so‘zlang.

5. Gapning mazmuniy-hissiy turlariga xos ohang haqida gapiring.
V .Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi
VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 116-mashq va savol-topshiriqlar bilan ishlash.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

32-dars

Mavzu:	Ish qog`ozlari ustida ishlash. Bayonnoma
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Bayonnoma, yig`ilish, kengash, axborot
Maqsadlar:	Ta`limiy:ish qog`ozlari ustida ishlash va bayonnoma yozishga o`rgatish. Tarbiyaviy:savodxon bo`lishning ahamiyatini tushuntirish. Rivojlantiruvchi: mustaqil ish qog`ozlari bilan ishlashga o`rgatish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:suhbat, tushuntirish. Tur:bahs-munozara. Shakl:savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik, “Ish yuritish” kitobiSh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari. Nutqiy kompetensiya elementlari. O`z nutqini rasmiy-idoraviy uslubda ifoda eta oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari. Imlo va uslubiy qoidalarga amal qiladi. Rasmiy va shaxsiy xatlarni farqlaydi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Bu mehnat birla topsang parcha non, Kishining minnatidin uldur oson. (S.Olloyor) Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Yangi mavzuni o`rganish 1-, 2-, 3-topshiriqlar bajariladi	Izohli frazeologik lug`at bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.4-topshiriq bajariladi. 2.Izohlilug`atbilanishlash	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 5-topshiriq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).
II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

1.Ohangning shakllanishida nimalar ishtirok etadi?

2.So‘z urg‘usi haqida gapiring.

3.Gap urg‘usi va uning gapdagi o‘rnini tushuntiring.

4. Nutq oqimidagi to‘xtam (pauza) haqida so‘zlang.

5. Gapning mazmuniy-hissiy turlariga xos ohang haqida gapiring.

III. Yangi mavzu bayoni

1-topshiriq. Matnni o‘qing. Unda ifodalangan fikrlar atrofida o‘z mulohazalaringizni bildiring.

O‘zbek hujjatchiligini shakllantirish va takomillashtirishdagi eng muhim va dolzarb masalalardan biri hujjatlaming tili va uslubi masalasidir. Hujjat tayyorlash va rasmiylashtirishda, eng avvalo, o‘zbek tilining barcha asosiy qonuniyatlari va qoidalarini ma’lum darajada tasavvur etish zarur. Har bir rahbar, boshqaruv muassasalarining xodimlar; umuman, faoliyati ish qog‘ozlarini tuzish bilan bogiiq kishi o‘zbek tilining imlosini, tinish belgilari va uslubiy qoidalarini egallagan bo‘lishi kerak. Busiz bugungi

taraqqiyotimiz talablariga javob beradigan aniq, lo‘nda va teran mantiqli hujjatchilikni yaratib bo‘lmaydi. Hisob-kitoblarga qaraganda, boshqaruv sohasidagi xizmatchilar o‘z ish vaqtlarining 80 foizgacha qismini hujjatlashtirish ishiga sarflar ekan. Ular o‘zbek tili qonuniyatlaridan yaxshi xabardor bolmasa, ish vaqtlarining hammasini — 100 foizini bu ishga sarflaganlarida ham, ijobiy natijaga erishish qiyin. («Ish yuritish» kitobi)

Bayonnoma namunasi

O`zbek tili va adabiyoti fanlar kafedrasi 7-yig`ilishining

BAYONNOMASI

2006 yil 31 yanvar Farg`ona shahri

Yig`ilish raisi: yo`lchiyev Q.

Qatnashchilar: Sheraliyeva S, Mirzayeva M, Xoliqova O, Mirtojiyeva G.

KUN TARTIBI

1. 
   Kafedra haftaligini o`tkazish haqida.
   
2. 
   1-bosqich o`quvchilaridan Ona tili va adabiyoti fanidan oraliq nazorat olish uchun tayyorlangan nazorat savollari to`g`risida.
   
3. 
   Ona tili va adabiyoti fani bo`yicha 2001 yilda chiqarilgan o`quv dasturi haqida
   
4. 
   Ona tili va adabiyoti xonasini tematik qayta jihozlash haqida.
   

Eshitildi: (1-masala yuzasidan kim so`zlagani va nimalar degani tog`risida yoziladi)

So`zga chiqqanlar: (1-masala yuzasidan qatnashchilardan kimlar so`zga chiqqanligi va nima deyilgani yoziladi)

Eshitildi: (2-masala yuzasidan kim so`zlagani va nimalar degani tog`risida yoziladi)

So`zga chiqqanlar: (2-masala yuzasidan qatnashchilardan kimlar so`zga chiqqanligi va nima deyilgani yoziladi)

Eshitildi: (3-masala yuzasidan kim so`zlagani va nimalar degani tog`risida yoziladi)

So`zga chiqqanlar: (3-masala yuzasidan qatnashchilardan kimlar so`zga chiqqanligi va nima deyilgani yoziladi)

Eshitildi: (4-masala yuzasidan kim so`zlagani va nimalar degani tog`risida yoziladi)

So`zga chiqqanlar: (4-masala yuzasidan qatnashchilardan kimlar so`zga chiqqanligi va nima deyilgani yoziladi)

Yig`ilish kun tartibidagi masalalarni muhokama qilib, quyidagicha

QAROR QILDI:

1. ______________________________________________________

2. ______________________________________________________

3. _______________________________________________________

4. _______________________________________________________
Yig`ilish raisi: Yo`lchiyev Q.

Kotibi: Xakimova G.
Bayonnoma namunasi asosida 2-, 3-topshiriqlar bajariladi.

IV.Mustahkamlash.

O`tilgan mavzuni mustahkamlash uchun 4-topshiriq bajariladi.

4-topshiriq. Bayonnomaning «Ish yuritish» kitobidan olingan tavsifi bilan tanishing, bu hujjat turi haqida fikrlashing.

Lug`at bilan ishlash.

Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati” dan olingan iboralar izohi ustida ishlanadi:

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologiklug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.
Kuni qolmoq 1. Biror ishni bajarishda qaram bo‘lmoq. 2. Foydalanishga majbur boimoq.

Ko‘zi moshdek ochilmoq Jazolanib, hushyor tortmoq.

V . Darsni yakunlash.Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar izohli baholanadi

VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 5-topshiriq.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

33-dars

Mavzu:	Bayonnomadan ko`chirma
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Bayonnoma, yig`ilish, kengash, axborot
Maqsadlar:	Ta`limiy:ish qog`ozlari ustida ishlash va bayonnomadan ko`chirma olishga o`rgatish. Tarbiyaviy:rasmiy savodxon bo`lish malakasini shakllantirish. Rivojlantiruvchi: davlat ish hujjatlari bilan ishlashga o`rgatish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:suhbat, tushuntirish. Tur:taqdimot. Shakl: savol-javob. Vosita:darslik yoki elektron darslik, “Ish yuritish” kitobi Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari. Nutqiy kompetensiya elementlari. O`z nutqini rasmiy-idoraviy uslubda ifoda eta oladi. Lingvistik kompetensiya elementlari. Imlo va uslubiy qoidalarga amal qiladi. Rasmiy va shaxsiy xatlarni farqlaydi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Vaqt keskir qilichdir, u hech narsaga qaramay shartta o`tadi-ketadi. Sen esa voy-voylagancha qolaverasan. (Qozi Ahmad G`afforiy) Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
	O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	“Klaster”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	1. Yangi mavzuni o`rganish 2. 1-, 2-topshiriqlar bajariladi	Jadval bilan ishlash	16 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.Bayonnomadan ko`chirma yozish 2.Izohlilug`atbilanishlash	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning baholarini e’lon qilish	Suhbat	4 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Darslikdagi 5-topshiriq.	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Qisqa nazorat (test sinovi).
II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

Uyga vazifalar nazorati.

1.Bayonnoma matni nutq uslublarining qanday turiga xos?

2.Hujjatlar tilida qaysi so`z turkumiga oid so`zlar ko`proq qo`llanadi?

3.Ish hujjatlaridagi fe’llar, asosan, qaysi shaklda bo`ladi?
III. Yangi mavzu bayoni

1-topshiriq. Matnni o‘qing, bayonnomaning tarkibiy tuzilishini eslabqoling.

Bayonnomaning asosiy zaruriy qismlari	Bayonnomadan ko‘chirma quyidagi asosiy qismlardan iborat
1. 1.Muassasa nomi.	1.1.Muassasa nomi.
2. Sarlavha (yig‘ilishning nomi).	2. Sarlavha (yig‘ilishning nomi).
3. Shartli raqami.	3. Sana (majlis sanasi).
4. Hujjatning nomi (Bayonnoma).	4. Shartli raqami.
5. Yig‘ilish sanasi.	5. Hujjat nomi (bayonnomadan ko‘chirma).
6. Yig‘ilish joyi.	6. Bayonnoma tuzilgan joy.
7. Tasdiqlash belgisi (agar bayonnoma tasdiqlanishi zarur bo‘lsa).	7. Matn: a) KUN TARTIBI; b) «ESHITILDI»; d) «QAROR QILINDI».
8. Yig‘ilish raisi va kotibining familiyasi.	8. Imzolar.
9. Matn: A a) qatnashuvchilar ro‘yxati yoki soni; b) kun tartibi; d) «eshitildi»; e e)«so‘zga chiqdilar»; f) «qaror qilindi».	9. Nusxa tasdiqlanganligi haqida belgi (muhr bilan).
10. llovalar (agar ular mavjud bo‘lsa).
1 11. Imzolar.

Jadval asosida 1- va 2-topshiriqlar o`rganib chiqiladi.

:.
IV.Mustahkamlash.

Sahna ko`rinishi yordamida ixtiyoriy yig`ilish o`tkazilib, uning bayonini yozish mustaqil ish sifatida topshiriladi

Lug`at bilan ishlash.

Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati” dan olingan iboralar izohi ustida ishlanadi:

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologiklug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ularishtirokida gaplar tuzing.
Ko'rpasiga qarab oyoq uzatmoq Imkoniyatini hisobga olib ish tutmoq. Varianti: ko‘rpaga qarab oyoq uzatmoq.

Yuragi po'killamoq Biror yoqimsiz ishning yuz berishidan hadiksiramoq.

V . Darsni yakunlash.

Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi

VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 4-topshiriq.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

34-dars

Nazorat ishi

Mavzu:	Testlar bilan ishlash
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Test savollari, test kaliti
Maqsadlar:	Ta`limiy:o`quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash va sinash Tarbiyaviy: o`zaro hurmat ko`nikmalarini rivojlantirish Rivojlantiruvchi: o`quvchilarni mustaqil ishlashga, nazariy xulosalarni amaliy dalillashga o`rgatish
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Usul:sinov Tur: taqdimot Shakl:yozma nazorat Vosita: Darslik yoki elektron darslik, test materiallari Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari. Lingvistik kompetensiya elementlari. Nazariy bilimlarni amalda qo`llay oladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Usul	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati: Oz so`zla, ko`p tingla. Darsning oltin qoidalari belgilanadi.	Suhbat	1 daqiqa
O`tilgan mavzu yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash.	Qisqa savol-javob asosida takrorlash	“O`yla, izla, top”	5daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	Testlar bilan ishlash	Jadval bilan ishlash	31daqiqa
V bosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarning dars davomidagi faoliyatini izohlash, rag`batlantirish.		3daqiqa
VIbosqich. Uyga vazifa berish	Mustaqil o`qish, takrorlash	Tushuntirish	3 daqiqa

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism.

Sinf davomatini aniqlash.

II. O`tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash

Uyga vazifalar nazorati.

Qisqa savol-javob asosida o`tilganlarni takrorlash.
III. Yangi mavzu bayoni

Test materiallari tarqatiladi. Testlar bilan ishlanadi.

IV. Darsni yakunlash.

Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi.

V. Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi

VI. Uyga vazifa. Mustaqil o`qish va takrorlash.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sana __ ________

11-sinf ona tili

35-dars

Mavzu:	O`quv yili oxirida takrorlash
Mavzuga oid tayanch tushunchalar:	Madaniy nutq, to`g`rilik, aniqlik, soflik, mantiqiylik, ifodalilik, jo`yalilik,so’z ma’nosi.
Maqsadlar:	Ta`limiy:o`quv yili davomida o`rganilgan barcha mavzularni takrorlash va mustahkamlash. Tarbiyaviy:yosh avlod qalbida vatanparvarlik,insonparvarlik,ota-onaga hurmat, ona tuproqqa muhabbat tuyg`ularini singdirish, ularni ruhan pok, vijdonan uyg`oq, irodali bo`lishiga erishish, yot g`oyalardan asrash,ularda komil inson xususiyatlarini shakllantirish. Rivojlantiruvchi: o`quvchining nutq madaniyatini, tafakkurini o`stirish.
O'quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi:	Tur:o`tilgan mavzular asosida takrorlash va mustahkamlash . Usul: jamoa va guruhlarda ishlash,”Blits-so`rov”. Jihoz: Sh.Rahmatullayevning “O`zbek tilining izohli, frazeologik lug`ati”kitoblari. Mavzuga oid ko`rgazmalar, tarqatma materiallar. Nazorat: o`quvchilarning darsdagi faoliyati kuzatiladi. Baholash: 5 balli tizim asosida.
Shakllantiriladigan kompetensiyalar	Fanga oid kompetensiya elementlari: Nutqiy kompetensiya elementlari Muayyan axborot va hissiy holatni tinglovchiga yetkazish, unga ta’sir etishda nutqning boyligiga, sofligiga erishish. Lingvistik kompetensiya elementlari Turli nutq jarayonida nutq uslublaridan to`g`ri foydalanish. Mavzuga oid so‘zlarni og‘zaki va yozma nutqda qo‘llay oladi.
DARS JARAYONI VA TEXNOLOGIYASI
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni	Metod	Vaqt
I bosqich. Tashkiliy qism	O`quvchilar davomati aniqlanadi. Sinf o`quvchilarining darsga tayyorgarligi tekshiriladi	Suhbat	2 daqiqa
II bosqich . Ehtiyoj (refleksiyalarni aniqlash)	Kun hikmati:O`qingiz, ilm-u hikmat sizga bu ish katta ibratdur, Agar ilm o`rganursiz, barcha ishda sizga nusratdur.(Is’hoqxon Ibrat)	Suhbat	1 daqiqa
III bosqich O`tilgan mavzuni takrorlash	1. O`tilgan mavzular yuzasidan topshiriqlar bilan ishlash. 2. Uy vazifasi nazorati	Tezkor savol-javob suhbat	5 daqiqa
IV Yangi mavzu bayoni	1. Yangi mavzuni o`rganish 2. 117-118-mashqlar bajariladi.	Savol va topshiriqlar ustida ishlash “So`z sehri”metodi	5daqiqa 5 daqiqa
V bosqich. Mustahkamlash	1.Topshiriqlarustidaishlash. 119-mashq bajariladi. 2.Izohli lug`at bilan ishlanadi. 3. Tarqatmamateriallarasosidasavol-javob o`tkaziladi. 4.Mavzularga oid testlar bilan ishlanadi.	Izlanish Izlanish	10 daqiqa 5 daqiqa
VIbosqich. Darsyakunivabaholash	O`quvchilarningdarsdavomidagiishtrokihisobga olinib reyting ballari e’lon qilinadi.	Baholash	2 daqiqa
VII bosqich. Uyga vazifa berish	Testlar bilan ishlash. Oliy o`quv yurtlariga kirish imtihonlariga tayyorlanish.	Tushuntirish	5daqiqa

Darsning borishi:

I. Tashkiliy qism.

1. Sinf davomatini aniqlash.

2. Kun yangiliklari haqida suhbat.
II. O`tilgan mavzular yuzasidan savol va topshiriqlar bilan ishlash.

Uy vazifasi nazorati o`tkaziladi.

Yangi mavzu bayoni.

Savol va topshiriqlar

1. Madaniy nutq deganda nimani tushunasiz?

2. Nutq madaniyati terminini izohlang.

3. Nutqning aniqligi qanday mezonlar bilan belgilanadi?
4. Nutqning qaysi sifati nutq madaniyati haqidagi ta ’limotningmarkaziy masalasi hisoblanadi?

5. Madaniy nutqning qaysi sifati bo‘lmasa, uning boshqa kommunikativ sifatlari yuzaga kelmaydi?

6. Til birliklari va adabiy me’yor munosabatini tushuntiring.

7. Qaysi nutq shaklida muayyan estetik maqsad bilan adabiy til me’yorlaridan chekinish mumkin?

8. Nutq mantiqiyligining asosi nima?

9. Matn bog‘liligining uch jihatini izohlang.

10. Nutqning qaysi sifati nutqning rang-barangligi tarzida ham talqin etiladi?

11. Nutq texnikasi haqida nimalarni bilasiz?

12. Urg‘u va to ‘xtamning nutq madaniyligini ta ’minlashdagi ishtiroki haqida nima deya olasiz?
117-mashq. Berilgan gaplarda qo'llangan sheva unsurlarining badiiy vazifasini tushuntiring.
1. Sen meni boshimdi aylantirma, - deya muallimning gapini cho‘rt kesdi u. 2. Qishloqdi dunyo tanidi nima, tanimadi nima? 3. Birov kelib qurbaqa bosgan qudug‘imga toza suv quyib beraymidi? 4. Yo ulimdi musobaqaga yuborganim uchun menga bir so‘m beraymidi? 5.Shohmotning ketidan kim boyib ketdi o ‘zi, a, kirn? 6. Bizdi andi deb o‘ylayotgan bo‘lsang, adashasan! (Zulfiya Qurolboy qizi)
118-mashq. Matnni o‘qing. Uning mantiqiyligi va kompozitsiyasiga diqqat qiling. Kirish, asosiy qism va xulosa o ‘rtasidagi mazmuniy muvofiqlikni aniqlang.

O`quvchilar bu mashqda berilgan matnni kompozitsiyasiga ko`ra ajratadilar.

Kirish._____________________________________________________________________________________________________________________________________
Asosiyqism.________________________________________________________________________________________________________________________________
Xulosa_____________________________________________________________________________________________________________________________________
IV Mustahkamlash.

Mavzu savollar asosida mustahkamlanadi. Mavzu yuzasidan testlar bilan ishlanadi.

119-mashq. Matnni o‘qing. Tagiga chizilgan chet so‘z va birikmalar ning qanday badiiy maqsadda qo‘llanganini tavsiflang.

— Mumkinmi? Gud moning! Salom! Ruxsatingiz bilan o‘zimni prastaxit etsam... Jonetta Kabulovna Xaltayeva! Men, к sojaleniyu, sizning sochinenivelaringizni o‘qigan emasman. Xotva. eshitganman. V osnovnom, mamashkalar haqida yozarkansiz. Iiak, to‘rtta bolam bor. Maratik - Nukusda. Internatda. Yoshi... minutochku, yoshi, pomoyemu, o‘n to‘rtda. Shu yil o‘n to‘rtga kiradi. Kopiya - papasi. Kr-r-rasavchik! Smuglivmi. ko‘zining razrezi.... Papasi zamministr edi. ( O` Hoshimov)

O`quvchilarga “Ma’nodoshini top” metodi yordamida o`zbek tilining naqadar boy va qadimiy ekanligi tushuntiriladi.



Ma’nodoshlik qatoridagi bosh so`zni aniqlang.

Sh. Rahmatullayevning ≪O'zbek tilining izohli frazeologiklug'ati≫dan olingan paronim iboralarning izohlarini esda tuting.Ular ishtirokida gaplar tuzing.

Ko‘zining yog‘ini yemoqO‘zini kimgadir yaqin ko‘rsatib, uning xayrixohligidan shaxsiy manfaati yo`lida foydalanmoq.

Ko‘zining paxtasi chiqmoq G‘azabi ko‘zida aks etib, ko‘zi chaqchaymoq. Ma ’nodoshi: ko‘zi qinidan chiqib keta yozdi.
V. Darsni yakunlash.Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi
VI. Uyga vazifa.Testlar bilan ishlash. Oliy o`quv yurtlariga kirish imtihonlariga tayyorlanish.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________