13-Mavzu: Moliyaviy hisobotlarda koeffitsentlardan foydalanish
Yüklə 82,08 Kb.
|
|
13-Mavzu: Moliyaviy hisobotlarda koeffitsentlardan foydalanish. Reja. 1.Moliyaviy koeffitsentlar klassifikatsiyasi. 2.Moliyaviy koeffitsentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar. 3.Molyaviy “dastak” samarasi. Moliyaviy hisob va buxgalteriya hisobining asosiy printsiplari va amaliy normalari o‘rtasidagi mavjud farqqa qaramay, firmaning moliyaviy hisobotlarida uning moliyaviy ahvoli, o‘tmishdagi xo‘jalik faoliyati samaradorligi to‘g‘risida mahlumotlar bo‘ladi va ular rahbarlarga kompaniyaning bo‘lajak ishini tahlil qilish va istiqbollarini belgilashda, albatta, asqotadi. Kompaniyaning moliyaviy hisobotlari asosida kompaniya faoliyatining moliyaviy natijalarini tahlil qilishda bir qator maxsus koeffitsientlardan foydalaniladi va bu koeffitsentlar yordamida turli kompaniyalar ko‘rsatkichlarini yoki bitta kompaniyaning turli yillardagi ko‘rsatkichlarini taqqoslash mumkin. Mazkur koeffitsentlardan foydalanib, firma faoliyati samaradorligining quyidagi beshta asosiy jihatlarini tahlil ilish mumkin: 1. Rentabellik; 2. Aktivlarning aylanuvchanligi; 3. O‘z mablag‘i yoki qarz olingan mablag‘lardan moliyalashtirish yoki moliyaviy “dastak”; 4. Likvidlik; 5. Bozor qiymati (bahosi). Quyidagi jadvalda ushbu koeffitsentlarning barchasi va «Fayz»korporatsiyasi uchun ularni hisoblab chiqarish misollari ko‘rsatilgan. Jadvalda birinchi bo‘lib, rentabellik (yoki daromadlilik) koeffitsenti keltirilgan. Tahlil davomida firma sotish rentabelligi koeffitsentini, uning aktivlari rentabelligi yoki kapital daromadliligini aniqlash mumkin. Birinchi va ikkinchi holatda foyda ko‘rsatkichi sifatida foizlar va soliqlarni to‘lashdan oldingi korporatsiya foydasi olinadi (FSTOKF), oxirgi holatda esa – sof foyda olinadi. Bundan tashqari, agar moliyaviy koeffitsentni hisoblab chiqish uchun asos bo‘ladigan bitta ko‘rsatkich kompaniya faoliyatining moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi hisobotdan olingan bo‘lsa, demak mahlum davrni ifodalaydi. Ikkinchi komponent esa balansdan olinadi va kompaniyaning mahlum vaqtdagi moliyaviy ahvolini aks ettirsa, u holda, odatda, yil oxiri va yil boshidagi balans ko‘rsatkichlarining o‘rtacha arifmetik soni hisoblab chiqariladi va bu son maxraj sifatida ishlatiladi. Bundan keyin jadvalda aktivlar aylanuvchanligi koeffitsenti keladi. Ular yordamida firma daromad olish maqsadida o‘z aktivlaridan qanchalik samarali foydalanayotganini aniqlash mumkin. Aktivlar aylanuvchanligi – bu umumiy mezon. Debitorlik qarzi aylanuvchanligi va tovar-moddiy zaxiralar aylanuvchanligi esa tegishli toifadagi aktivlarni baholash uchun qo‘llaniladigan maxsus mezonlardir. Keyin jadvalda moliyaviy “dastak” koeffitsentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular firma kapitali tuzilmasini va firmaning kreditorlar oldida qarzdorligi darajasini aks ettiradi. Qarzdorlik koeffitsenti kapital tuzilmasini o‘lchashga xizmat qiladi. Foizlarni qoplash koeffitsenti yordamida esa firmaning foiz to‘lovlari bo‘yicha xarajatlarni ko‘tara olish qobiliyatini o‘lchash mumkin. Jadadvaldagi to‘rtinchi guruh koeffitsentlari likvidlik koeffitsentlaridan tashkil topgan. Bu koeffitsentlar firma o‘zining qisqa muddatli majburiyatlari bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashga, yoki o‘z hisob varaqlari bo‘yicha to‘lashga va shundan keyin to‘lovga qodir bo‘lib qolishini baholash uchun ishlatiladi. Likvidlik darajasini baholashga xizmat qiladigan asosiy koeffitsentlar – bu joriy likvidlik koeffitsenti va ancha aniqroq hisoblanadigan kritik baholash koeffitsentlari bo‘lib, ular yordamida eng yuqori likvidlikka ega aylanma aktivlar: pul mablag‘lari va bozor qimmatli qog‘ozlari baholanadi.
Jadvalning so‘nggi bo‘limida bozor qiymati koeffitsentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular yordamida firmaning buxgalteriya hisobidagi mahlumotlar uning bozor qiymatiga qanchalik to‘g‘ri kelishi baholanadi. Bu guruhdan eng ko‘p qo‘llaniladigani – bu aktsiya bahosi va sof foyda nisbati koeffitsenti (R/E) va aktsiyalarning bozor va balans qiymati nisbati koeffitsentidir (M/V). Firmaning moliyaviy koeffitsentlarini tahlil qilishda, avvalambor, quyidagi ikki jihatni inobatga olish zarur: vaziyat kimning nuqtai nazaridan baholanadi: aktsiyadorlarning nuqtai nazaridanmi yoki kreditorlarningmi? ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun mezon sifatida nimadan foydalaniladi? Mezoniy etalonlar quyidagilar bo‘lishi mumkin: xuddi shu davr bo‘yicha boshqa kompaniyalarning moliyaviy koeffitsentlari; o‘rganilayotgan kompaniyaning turli davr bo‘yicha moliyaviy koeffitsentlari; moliyaviy bozorlardan olish mumkin bo‘lgan mahlumotlar, masalan, aktivlar bahosi yoki foiz stavkalari. Hozirgi paytda turli (jumladan, sanoat) sohalar(i) bo‘yicha moliyaviy koeffitsentlar to‘g‘risidagi mahlumotlarni olish mumkin bo‘lgan ko‘plab manbalar mavjud. Dan & Bradstreet, (2) Robert Morris byurosining yillik hisobotlar bo‘yicha tadqiqotlari, (3) Savdo palatasining har chorakdagi moliyaviy hisobotlari va (4) turli tijorat assotsiatsiyalari ana shular jumlasidandir. Bundan tashqari, bu mahlumotlar endilikda kompaktdisklarda va Internet orqali tarqatilmoqda. 2.Moliyaviy koeffitsentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar. Tahlil chog‘ida ko‘pincha aktivlar daromadliligi normasi (mehyori)ni boshqa ikki koeffitsentlar ifodasi sifatida tasavvur qilish foydali hisoblanadi: Aktvlar aylanuvchanligi Sotish rentabelligi Sotish hajmi АDK FSTОКF Aktivlar bahosi(qiymati) Sotish hajmi SDK ААК Aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichi koeffitsenti(ADK)ning sotuvlar daromadliligi ko‘rsatkichi(SDK) va aktivlarning aylanuvchanligi koeffitsentlari(AAK) orqali ifodalanishi mumkinligi quyidagi dalil bilan tasdiqlanadi: turli sohada faoliyat yuritadigan firmalarning sotuvlar rentabelligi va aktivlar aylanuvchanligi koeffitsentlari mutlaqo har xil bo‘lishi va shu bilan birga, aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichlari bir xil bo‘lishi mumkin. Masalan, odatda, supermarketlarning sotuvdan rentabellik ko‘rsatkichlari past, aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari yuqori bo‘ladi. Qimmat zargarlik buyumlari qimmat do‘koniga esa buning aksi xos. Ammo ikkala do‘konning aktivlar daromadliligi koeffitsenti bir xil bo‘lishi mumkin. Aytilganlarni misolda ko‘rish uchun, keling, aktivlar daromadliligi koeffitsenti bir xil, yahni 10,0%ga teng ikkita firmani ko‘rib chiqamiz. Birinchi firma – bu supermarketlar tarmog‘i, ikkinchisi esa – kommunal xizmatlar ko‘rsatishga ixtisoslashgan firma bo‘lsin. Jadvaldan ko‘rinib turganidek, supermarketlar tarmog‘ining sotuvdan daromadlilik koeffitsenti “past” (2,0%) va u o‘z aktivlarini yiliga besh marta aylantiribgina aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichini 10,0%li ko‘rsatkichga olib chiqadi. Ko‘p kapital talab qiladigan kommunal xizmatlar sohasiga kelsak, bu sohada ishlaydigan firmaning aktivlar aylanuvchanligi koeffitsenti yiliga atigi 0,5 martaga teng bo‘lsada, sotish rentabelligi yuqori, yahni 20,0% bo‘lgani uchun u ham 10,0%lik aktivlar daromadliligi koeffitsentiga ega. Moliyaviy koeffitsentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar
Yuqorida bayon etilganlardan asosiy mahno(xulosa) shuki, sotuvlar daromadliligi yoki aktivlar aylanib turishi koeffitsentining pastligi, albatta, firmaning moliyaviy muammolari bor degani emas. Bu koeffitsientlarning ikkalasini kompaniyaning faoliyat sohasini inobatga olgan holda o‘rganish kerak. Bundan tashqari, bir faoliyat sohasi doirasida ham doimiy farqlar bor. Masalan, Rolls Royce dilerlik tarmog‘i va CHevrolet tarmog‘ining aktivlar daromadliligi koeffitsenti ko‘pincha bir xil bo‘lsada, Rolls Royce dilerlik tarmog‘ining joriy rentabellik ko‘rsatkichlari yuqoriroqligi va aktivlar aylanib turishi koeffitsenti pastroqligi bilan ajralib turadi. Aktivlar daromadliligi koeffitsenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa moliyaviy “dastak” koeffitsenti oshganda kapital daromadliligi koeffitsenti ham oshadi. Bu – tushunarli, albatta, chunki: agar aktivlar daromadliligi koeffitsenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘ladigan bo‘lsa, firma investitsiya qilgan kapitaldan foyda oladi va foyda summasi firma o‘z kreditorlariga to‘lashi kerak bo‘lgan summadan yuqori bo‘ladi. SHu tufayli ortiqcha mablag‘ hosil bo‘ladi va bu mablag‘ firma aktsiyadorlari o‘rtasida taqsimlanadi. Demak, kapital daromadliligi koeffitsenti ortadi. Agar aktivlar daromadliligi koeffitsenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan past bo‘ladigan bo‘lsa, u holda aktsiyadorlar bunday mablag‘ni yollamaslikni afzal ko‘radilar. Masalan, faraz qilaylik, “A” kompaniyasi moliyaviy “dastak”dan foydalanadi. Aksincha, “B” kompaniyasi esa undan foydalanmaydi. Keling, kompaniyalar kapitalining daromadlilik koeffitsentini ikki xil vaziyatda, yahni foiz stavkasi (1) 10,0% va (2) 15,0% bo‘lganda solishtiramiz. Natijalar quyidagi jadvalda aks ettirilgan. Foiz stavkasining kapitalining daromadlilik koeffitsentiga tahsiri
Moliyaviy leverij ortganda ish tsikli davomidagi kapitalining daromadlilik koeffitsenti o‘zgaruvchanligi darajasi, shuningdek, kompaniyaning bankrot bo‘lishi ehtimoli ortadi. Jadvalda uchta turli stsenariyda aktivlar daromadliligi koeffitsentlari va kapital daromadliligi koeffitsentlari qanday o‘zgarishi ko‘rsatilgan bo‘lib, stsenariylarning har biri ish tsiklining turli fazasini ifodalaydi. Biz keltirgan misolda “A” kompaniyasining qarz olingan kapital bo‘yicha foiz stavkasi yiliga 10,0%ni tashkil etadi degan taxmindan kelib chiqqanmiz. Faoliyat tsiklining aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital) daromadliligi koeffitsentiga tahsiri
Kapital daromadliligi, aktivlar daromadliligi koeffitsentlari va moliyaviy leverij orasidagi bog‘liqlik quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin: Aktsiyadorlik kapitali (xususiy capital) daromadliligi koeffitsenti Qarzlar(qarz majburiyatlari) АDК 1 – soliq stavkasi Kapital * (АDК-Foiz stavkasi) Bu
Kreditor nuqtai nazaridan qaraganda firma qarzdorligi koeffitsentining oshishi, odatda, salbiy hodisa hisoblanadi. Agar kompaniyaning mazkur ko‘rsatkichi keskin oshib ketsa, u holda Moodyos va Standard & ooors Corooration kabi obligatsiyalar reytingini baholash bo‘yicha maxsus agentliklar, odatda, bunday firmaning qimmatli qog‘ozlarini eng quyi kategoriyaga tushiradi. Yüklə 82,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||