13-Mavzu: Multimediyali tarmoq texnologiyalarida uzatishlar

VoIP – texnologiyasi

IP tarmoq orqali sо‘zlashuv UT arxitekturasiga о‘tishdan avval, VoIP texnologiyada amalga oshiriladigan asosiy jarayonlarni kо‘rib chiqamiz.
VoIP tizimi sо‘zlashuv signaliga nisbatan, oddiy telefon tarmoqlari singari funksiyalarni bajarishi kerak. Bu asosiy funksiyalarga quyidagilar kiradi:

• 
  uzatuvchi tomonda - analog sо‘zlashuvchi raqamli signalga о‘zgartirish va raqamli signalni tarmoq orqali uzatish uchun zarur bо‘lgan kо‘rinishda taqdim etish (IP tarmoq orqali);
  

• 
  sо‘zlashuv signali IP protokoli paketlariga inkapsulyatsiyalanadi;
  

• 
  IP tarmoqda - telefonli chaqiriq xizmat kо‘rsatishini boshqarish (ulanishni yaratish, sо‘zlashuv almashishni ushlab tirish, uzish) va paketlarni transportlash;
  
• 
  qabul qilish qismida - qabul qilingan paketlardan va diskret signaldan analog sо‘zlashuvni qayta tiklash.
  

VoIP texnologiyasida telefon aloqasiga о‘xshash bо‘yicha abonentlar orasida ulanishni о‘rnatish zarur. Bu signalizatsiya tizimi bilan amalga oshiriladi, ya’ni terminal qurilma yordamida tarmoqda aloqada bо‘ladi, chaqirish xizmat kо‘rsatish uchun zarur bо‘lgan tarmoq elementlari ishini koordinatsiyalaydi va aktivlashtiradi. VoIP tarmoqda signalizatsiyani tarmoq komponentlari orasida IP datagrammalarini almashishni ta’minlaydi. Ulanish 2 ta oxirgi p unktlar orasida о‘rnatiladi. Bu punktlarni identifikatsiyasi maxsus ma’lumotlar bazasi orqali ishlab chiqiladi. UFT tarmog‘i singari oxirgi punktni identifikatsiyalash uchun telefon nomerlar qо‘llaniladi. VoIP tarmog‘ida hambuning uchun ma’ lumotlar bazasida saqlanuvchi IP-adres qо‘llaniladi. VoIP datagrammasini transportlash IP marshrutizatorlarida sо‘zlashuv paketlarini ketma-ket qabul qilish yо‘li orqali bajariladi.

7.Google tizimlari

Bu mavzuda biz Web 2.0 texnologiyalaridan foydalangan holda o`z ishimizni osonlashtirish imkoniyatini beruvchi ajoyib usul bilan tanishib chiqamiz.

Tassavvur qiling bitta ilmiy maqola ustida 3 nafar shaxs (Masalan: Siz,
Sizning ilmiy rahbaringiz va hamkasbingiz) ishlamoqda. Baxtga qarshi maqola ustida ishlayotgan kishilar dunyoning har xil joylarida ish yuritishadi. Demak, maqolani yozish vaqtida Siz o`zingizga tegishli bo`lgan joylarini yozasiz, bundan keyin ilmiy maqolangizni holatini ilmiy rahbaringizning elektron p ochtasiga junatasiz. Ilmiy rahbaringiz Siz yuborgan maqolani o`qib bir nechta qo`shimcha va kamchiliklarni to`g`irlab Sizga elektron pochta orqali Sizga junatadilar. Siz elektron pochta orqali qabul qilib tegishli o`zgarishlarni bajarib, tahrirlab yana ilmiy rahbaringizga yuborasiz va bir vaqtning o`zida
uchinchi muallifning pochtasiga yuborasiz.Ilmiy rahbaringiz va uchinchi muallif maqolani olib ma’lum bir tahrirlash ishlarini bajarib Sizning pochtangizga ilmiy maqolani yuboradilar. Siz maqolani olib umumlashtirasiz va yana o`zgartirishlarni kiritib umumlashtirib yana ilmiy rahbaringizga va uchinchi muallifning elektron pochasiga jo`natasiz. Natijada bir ilmiy maqolani ohiriga yetkazish uchun ilmiy maqolangizni bir muallifdan ikkinchi muallifga junatasiz. Bu holat ko`plar uchun odatiy holat hisoblanadi. Lekin internet texnolgiyalarining rivojalanishi natijasida bir hujjat ustida bir vaqtning o`zida bir nechta foydalanuvchi ishlash imkoniyatini beruvchi interenet tizimlari yaratila boshlandi. Bunday tizimlarning hozirgi vaqtga kelib bir nechtasi mavjud. Shu tizimlardan biri Google apps hisoblanadi.
Bu o`quv modulimizda Google apps ning asosiy asbob-uskunalari bilan tanishib chiqamiz. Google asbob-uskunalari va servislaridan foydalanish o`quv jarayonini va axborot ta’lim maydonini loyihalashtirish imkoniyatini beradi. Veb muhitida Google Disk, Google Hujjatlar (matn, elektron jadval, taqdimotlar, grafik muharirlari), Google taqvim (kalendar), Google formalari (so`rovnomalar yaratish), Google Hangouts (Messenger) Google+, Google Blogger (saytlar yaratish) orqali o`quv jarayonini tashkillashtirish, boshqarish o`quv jarayoni sifatini oshirishga sabab bo`ladi.
Hamkorlikda ishlash imkoniyatini beruvchi uskunalar majmuasi Google docs - Google Hujjatlar (Google jadval, Google Forma, Google hujjat, Google taqdimot, Google rasm) deb umumiy nomlanib, uning ichiga matn, elektron jadval, taqdimotlar, grafik muharirlari kiritish mumkin. Bir vaqtda bir hujjat ustida bir necha foydalanuvchi ishlashi mumkin bo`ladi. Foydalanuvchilar dunyoning ixtiyoriy nuqtasidan internet tarmog`i orqali ularga taqdim et ilgan hujjat ustida ishlashlari mumkin bo`ladi.
Google taqvim (kalendar) vaqtingizni rejalashtirishda, o`quv dars jadvalini tuzishda va talabalar bilan qayta topshirish vaqtlari, majlis va konferentsiyalar, tug`ilgan kunlarni eslatib turish va boshqa imkoniyatlari mavjud. Google taqvim sizning mobil telefoniz bilan ham integratsiyalashi mumkin. Google taqvimni bir o`zingiz yoki guruh bo`lib sh aklantirishingiz mumkin buladi.
Google blogger yordamida o`zingizning shaxsiy saytingizni (blogingizni) yaratishingiz mumkin. Masalan Tarix o`qituvchisining shaxsiy sayti. Bu yaratilgan saytga o`zingizning ilmiy-uslubiy ishlaringizni joylashtirishingiz, talabalarga o`zingizning faningiz bo`yicha o`quv majmualarni maxsus bo`lim ochib yuklab qo`yishingiz mumkin. Fan bo`yicha bo`layotgan ilmiy yangiliklarni berib borishingiz so`rovnomalar utkazishingiz mumkin bo`ladi.
Google Hangouts –kommunikatsiya elementi bo`lib, video, audio va
kichik xabarlar yuborish imkoniyatini beruvchi servis hisoblanadi. Google Hangouts orqali siz vebinarlar tashkillashtirishingiz mumkin.
Google apps ilovalari bepul bo`lib hech qanday litsenziya talab qilmaydi.


Hujjatlar ustida hamkorlikda ishlash.
Google docs tizimida hujjatlar yaratish va ular ustida ishlash uchun gmail pochtasida ro`yxatdan o`tgan bo`lish kerak. Google docs da yaratilgan hujjatlar bilan tanishishingiz uchun pochtangiz aynan gmail bo`lishi shart
emas.Google docs bilan ishlashni boshlash uchun gmail pochtasiga kirish kerak.
Google disk – bu shaxsiy hujjatlaringizni saqlash imkoniyatini beruvchi virtual disk hisoblanadi. Unga kirish bu rasmda ko`rsatilga n Diskni bosish orqali amalga oshiriladi:
Virtual diskda joylashgan hujjatlarga Siz o`zingiz ko`rish (tahrirlash,
kommentariyalar berish) huquqlaridan kelib chiqqan holda boshqa foydalanuvchilar bilan o`roqlashishingiz mumkin.
Shuningdek Sizga boshqa foydalanuvchi tomonidan berilgan hujjatlarni ko`rishingiz (tahrirlashingiz, kommentariya berishingiz) mumkin bo`ladi.
google docs da biror bir hujjatni yaratish uchun «SOZDAT» tugmasini bosish kerak bo`ladi.
Google docs orqali siz:

• 
  Matnlar bilan ishlaydigan hujjatni;
  
• 
  Taqdimotlar yaratish imkoniyatini beruvchi hujjatni;
  
• 
  Elektron jadvallar yaratish imkoniyatini beruvchi hujjatni;
  
• 
  So`rovnomalar utkazish imkoniyatini beruvchi hujjatni;
  
• 
  Rasmlar bilan ishlash imkoniyatini beruvchi hujjatlarni yaratish imkoniyatini beradi.
  

"Google Dokumentы” tugmasini bosganigizdan keyin MS Word hujjatining interfeysiga uxshagan hujjat paydo bo`ladi. Bu hujjat ustida siz matnlarni tahrirlashingiz va saqlashingiz mumkin bo`ladi. Bu muharrirda ishlashingiz uchun sizdan faqat internet va brauzer bo`lishi talab qilinadi.
google docs – eng asosiy imkoniyatlaridan biri bu bir hujjat ustida bir nechta foydalanuvchi bir vaqtning o`zida sinxron yoki asinxron ko`rinishda ishlashi mumkin. Bir nechta foydalanuvchilar yaratilgan bir hujjat ustida ishlashlarini tashkillashtirishingiz uchun hujjatning yuqori o`ng tomonida «NASTROYKI DOSTUPA» tugmasini bosishingiz kerak bo`ladi. google docs hujjati yaratilganda avtomatik ravishda hujjat yaratuvchisigagina hujjat ustida ishlash huquqi beriladi. Lekin hujjat ustida ishlash huquqini o`zgartirish mumkin.
Google docs yaratilgan hujjatlar ustida ishlashning 3 pog`onali dostupi
mavjud.

1. 
   Internetda hamma uchun yaratilgan hujjatga dostup ochiq bo`ladi.
   

Bunda foydalanuvchi yaratilgan hujjat ustida ishlay oladi. Ishlay olish huquqlari tahrirlovchi, izoh qoldiruvchi (izoh qoldiruvchi faqat izoh qoldiradi o`zgartirishlar kirita olmaydi) va faqat o`qish.

2. 
   Bu usul orqali faqat kimda hujjatning havolasi (ssыlkasi) mavjud bo`lsagina qo`yida keltirilgan huquqlarda ishlashi mumkin:
   

• 
  “tahrirlovchi”
  
• 
  Faqat kommentariya (izoh) koldiruvchi
  
• 
  Faqat o`qish imkoniyati bilan hujjatdan foydalanish
  

3. 
   Hammaga, faqat lokal holda tanlangan foydalanuvchiga taklif junatilgan holdagina hujjatni tahrirlashi, faqat izoh qoldirishi yoki faqat o`qishi mumkin bo`ladi.
   

Ikkinchi turdan farqi shundaki bu yerda aynan gmail da pochtasi bor bo`lgan
foydalanuvchining elektron pochtasi kiritilgan holda unga tahrirlovchi rolini berish mumkin bo`ladi.
Hujjat ustida ishlash vaqtida bir hujjat ustida ishlayotgan foydalauvchilarni qo`yida ko`rsatilgan rasmdagidek ko`rib turishiniz mumkin bo`ladi.
Ya’ni bir vaqtning o`zida kim nima ustida ishlayotganini ko`rib turish mumkin bo`ladi. Hujjat ustida ishlash vaqtida siz izohlar qoldirishingiz mumkin. Kiritilgan o`zgarishlar tarixini ko`rishingiz ham mumkin.
Agar sizning kompyuteringizda Word muharirida oldin yaratgan fayl mavjud bo`lsa, uni ham shu DISK ga yuklashingiz mumkin va undan keyin bu hujjat ustida bir necha foydalanuvchilarni birgalikda ishlashga jalb etishingiz mumkin bo`ladi.