14- ma`ruza reja: Koʻtarish-tashish va tashish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish

14- MA`RUZA

Reja:

1. Koʻtarish-tashish va tashish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish.

1. 
   Mashina ishlari boshqaruvini takomillashtirish avtomoatlashtirish.
   
2. 
   Sanoat robotlari va manipulyatorlar.
   
3. 
   Kompleks mehanizatsiyalash va avtomatlashtirish.
   

Tayach so`zlar: “Mexanizatsiyalash”, “avtomatlashtirish”, “sanoat robotlari”, “manipulyatorlar”.

1. 
   Koʻtarish-tashish va tashish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish.
   

Sanoatda ishlab chiqarish jarayonini to`la mexanizatsiyalash va avtomatlashtrish YKTTMM mashinalari ishtirokisiz amalga oshirish qiyin. Xolbuki, xom ashyo va butlovchi maxsulotlarni korhonaga olib kelib uni omborga tushirish va ombordan olib butun texnolog jarayonlar orqali o`tkazib tayyor maxsulotni omborga joylashtrish ishlarida ko`tarish - tashish - tushirish operatsiyalari mavjud. Ishlab chiqarish konveyer usulida bo`ladi. U texnologik jarayon zanjirining bir bo`lagi bo`lib xizmat qiladi, ya`ni u texnologik asbob uskuna sifatida ishlaydi. Demak ishlab chiqarish jarayonini to`la mexanizatsiyalshtrish va avtomatlashtrish uchun YKTTMM lari konstruksiyasini takomillashtirish va uni boshqaruv ishlarini avtomatlashtrish katta axamiyatga ega. Bunday ishlar ishlab chiqarish jarayonidagi qo`l mehnatini ozaytiradi yoki butunlay yo`qotadi. Maxsulot sifatini yaxshilaydi, pirovord natijada ishlab chiqarish unumdorligini oshiradi. Maxsulot tan narhini kamaytiradi.

2. 
   Mashina ishlari boshqaruvini avtomatlashtirish.
   

Mashina ishlari boshqaruvini avtomoatlashtirish ishlariga katta e`tibor berilmoqda, chunki mukammal boshqaruv tizimi mashinaning ish unumdorligini va xizmat muddatini ko`paytirishga, unga xizmat qiluvchilar ish sharoitini yaxshilanishiga olib keladi. Ko`pchilik holatlarda mashinani boshqarish metal konstruksiyasiga maxkamlangan kabinadan olib boriladi. Bajariladigan ish maydonini nazorat qilishda qulaylik va osonlikni ta`minlaydigan kabina kranchini ish qobiliyatini va kranning ish unumini oshiradi. Normal temperatura, toza havo, yengil rejimda, yopiq joyda, kichikroq tezlik va ko`tarish quvvatida ishlaydigan kranlarda ochiq yoki aylangan kabinalardan foydalaniladi.

Changli, gazli, issiq yoki ochiq joylarda ishlaydigan kranlarda oynalangan, tirqishlari maxkamlangan, sovutgich va isitgichi bor kabinalar qo`llaniladi. Kabina ichidagi havo temperaturasi 22-26 bo`lishi lozim. Kabinaning o`lchami pol bo`yicha eni 1.1 m, uzunligi 2 m, balandligi 1,8 m. Kabinaning shiftida 0,5x0,5 m teshik bo`ladi.
Kranchi kran metal konstruksiyasiga chiqish uchun kabinaning eshigini ichkariga yoki yon boshga ochish kerak. Ochiq kabinalarda poldan boshlab 1 m balandlikdagi to`siqlar bo`ladi. Kabina o`tirgichida o`tirgan kranchining ish maydonini kuzatish doirasi quyidagicha bo`lishi kerak:
O dan 60 gacha - kranchini ko`z satxidan o`tgan gorizantaldan tepaga;
O dan 90 gacha - kranchini ko`z sathidan o`tgan gorizantaldan pastga;
O dan 135 gacha - chap va o`ng tomonlarga.
Boshqaruv pultida xar bir qo`l va oyoq uchun ma`lum ish ta`yin qilingan:
- o`ng qo`lga ko`tarish va tushirish;
- chap qo`lga aravani yurgizish;
- o`ng oyoqqa kranni yurgazish.
Kranni boshqarishda kranchiga ko`p xollarda biror yerdan turib qo`l yoki ovoz bilan ma`lum bir harakat orqali yordam beriladi. Bu ishda qiyinchilik bo`lgan holda telefon yoki radio orqali kranchining ishini yengillashtiradi.
Keyingi vaqtlarda masofadan turib boshqariladigan mashinalar ishlatilmoqda. Bu mashinalarning boshqaruv pulti qo`zg`almas yoki qo`zg`aluvchan bo`lishi mumkin.
Metallurgiya zavodlarida ana shunday qo`zg`almas pultdan sexdagi ishlarni boshqarib turiladi. Boshqaruv pultlari mashina bilan simlar orqali ulangan yoki ulanmagan bo`ishi mumkin. Simlar bilan ulangan pultdan xar hil chastotali signallar orqali bir necha mashinani bitta sim bilan boshqarish mumkin. Bitta simdan 20 xil chastota bilan signal uzatish mumkin. Bu boshqaruvda 200…10000 GZ chastotalar ishlatiladi. Qo`zg`aluvchan pultlarda esa radio signallardan foydalaniladi.
Masofadan turib boshqarishda ishning aniqligi va umumdorligi oshadi. Mehnat vaqt, sarfi kamayadi. Natijada ish operatsiyasining narxi arzonlashadi. Sanoatda maxsulot ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtrish YKTTMM larining ishlarini ham avtomatlashtrishni taqozo etmoqda. Bu mashinalarda asosan elektr simlari orqali boshqaruvni hamda agregatlararo tashish ishlarini avtomatlashtrilmoqda.
Masalan, YKTM larida tezlanish va to`rmozlash, xarakat tezligini meyorlash jarayonlari, to`xtashdan oldingi tezligini asta pasaytrish va yukni belgilangan joyda to`xtatish ishlari avtomatlarga yuklangan. Yukni istalgan joyga tezlikni pasaytirib borib to`xtatishni avtomalashtirish, ishlarni kattaroq tezlikda bajarish imkonini beradi va mashina ish unumini oshiradi. Bunda mashinalar sonini ozaytirish mumkin bo`ladi.
Ishlab chiqarishni to`la avtomatlashtirisda uzluksiz ishlaydigan YKTTMM katta ro`l o`ynamoqda. Bunda ular texnologik jarayonning ajralmas qismi bo`lib kelmoqda. Bu yerda texnolog jarayonda qatnashayotgan hamma uskunalarning ishlari to`la avtomatlashtiriladi. Lekin YKTTMM larining ishlarini alohida xolatda xam to`la avtomatlashtirish mumkin.
Masalan, yuklarni qayta yuklash joylarida donni yoki shunga o`xshash yuklarni kemalardan tushurib boshqa transportga to`g`ridan to`g`ri yuklash yoki omborga joylash ishlari YKTTMM lar ishtirokida to`la avtomatlashtirilishi mumkin.
Osma zanjirli konveyerlar orqali belgilangan manzilga yuk jo`natish ishlari ham keng qo`llanilmoqda. Bularning hammasi maxsus dastur bilan boshqariladigan qurilmalar bilan amalga oshiriladi.
Dasturli boshqaruvni amalga oshirishni har xil usullari mavjud.
1. Dasturni elektromexanik o`chirg`ichlar bilan boshqarish;
2. Dasturni magnit lentaga yoki perefaratorga yozib u bilan boshqarish;

3.