14- ma`ruza reja: Koʻtarish-tashish va tashish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish

Kompleks mehanizatsiyalash va avtomatlashtirish.

Biror mahsulotni ishlab chiqarish jarayonini kompleks mehanizatsiyalash va avtomatkashtirish oqim chizig`i bilan amalga oshiriladi. Bunda jarayonni oldinma- keyinligini hisobga olgan tartibda texnologik uskunalar shu jumladan, YKTTMM lar konveyer bo`ylab joylashtiriladi. Konveyer bo`yidagi biror uskuna masalan, o`yuvchi dastgoh teshikni ochgandan keyin detalni keyingi uskunaga (silliqlovchi dastgoh) konveyer orqali o`tkazadi. Oqim chizig`i bo`yicha ishlaydigan zavodlar ham bor.

Masalan, mashinaning porshenini ishlab chiqaradigan zavodda alyuminiy chushka ombordan patok linyaga tushib bu linyada eritilib, qo`yilib, ishlov berilib, upakovka qilinib tayyor mahsulotlar omboriga teriladi. Bu yerda odamning ishi pragramma tuzish, programma bo`yicha stanoklarni o`rnatish, sozlash va ishga tushirish, ish davrida uning ishlarini kuzatib turishdan iborat. Potok liniya detalni ko`tarish- tushirish, stanokdan stanokka uzatish ka`bi ishlarsizbo`lmaydi. Ohirgi faytlarda robot -avtamatsozlik sanoati tez rivojlanmoqda va yuqorida aytilgan ishlarga robot avtomatlar jalb qilinmoqda.
Robot - belgilangan dastur bo`yicha mehanik ishlari bajaradigan universal mashina avtomatdir. Robotlarni har hil jarayolarning bajarish uchun oson va tez rostlash mumkin.
Bo`shqaruv tizimi bo`yicha sanaot robotlari uch avlodga bo`linadi:
1. Perfolenta yoki magnit lentaga yozilgan qat`iy dastur bo`yicha ishlaydigan robot-manipulyator. Bu robotlar raqamli dastur bilan boshqariladi. Bunda bajaradigan ishni o`zgartirish uchun dasturni o`zgartiriladi. Lekin ishlab chiqarishda shunday jarayonlar borki ularni qat`iy dastur bilan boshqarish qiyin.
2. Elektron hisoblash mashina orqali boshqariladigan - robot manipulyator. Ular qisman adaptatsiya (atrof muxitni hisobga olib unga moslashuvchanlikka) hususiyatiga ega. Ish jarayonida nazorat qilinayotgan parametrlardagi o`zgarishlar tog`risida axborotni to`playdi, qayta ishlaydi va unga o`z ishini moslaydi, ya`ni, o`sha muxitga moslashadi.
3. Sun`iy aql elementli elektron hisoblash mashina orqali boshqariladigan manipulyator. Ular to`la adaptatsiya xususiyatiga ega, ya`ni ular sun`iy sezgi sistemasi yordamida (eshitish, ko`rish, sezish va boshqa) o`zgarayotgan holatni miyasiga qabul qiladi, ishlaydi, qaror qabul qiladi va ishchi mexanizmga buyruq beradi, shuningdek ish jarayonida tajriba to`plab bilimini oshiradi, yani mustaqil ilm oladi. Bu uchchala avlodlar bir birini mustasno qilmaydi, xar biri o`zi kerakli joyda ishlayveradi.


Nazorat savollari

1. 
   Koʻtarish-tashish va tashish ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Mashina ishlari boshqaruvini takomillashtirishda nima ishlar bajariladi?
   
3. 
   Sanoat robotlari qanday vazifa bajaradi?
   
4. 
   Manipulyatorlar nima?
   
5. 
   Kompleks mehanizatsiyalash va avtomatlashtirish deganda nimani tushunasiz?