Temuriylar davri ma’naviyati va ma’rifati rivoji o‘zlarining faoliyatini insonning baxt-saodati, xalqlar osoyishtaligi, obodonlik ishlari, ilm-fan, adabiyot va san’at rivojiga bag‘ishlagan ikki buyuk mutafakkir Abdurahmon Jomiy (1414-1492) va Mir Alisher Navoiy (1441-1501) larning nomi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Abdurahmon Jomiy O‘rta Osiyo xalqlari ma’naviy olamida, badiiy tafakkur osmonida yorqin nur sochib, o‘chmas iz qoldirgan mutafakkirlardan biridir.Abdurahmon Jomiy temuriylar davri dunyoqarashi, mafkurasi bo‘lmish Naqshbandiychilikka ixlos qo‘ygan, uni qabul qilgan, o‘zi shu yo‘ldan borgan va uning g‘oyalarini tag‘rib etgan. Naqshbandiychilik adolatni, o‘z mehnati asosida bunyod etilgan halol luqmani ma’qo‘llagan, dabdabali hayotni rad etgan, g‘irrom yo‘llar bilan mol-mulk to‘plashni qoralagan. Bu ta’limot insonparvarlik rostguylik halollik mehnatsevarlik ma’naviy poklik kamtarlik samimiylik kabi chin insoniy fazilatlarni ulug‘lagan. Uning «Dil ba yoru, dast ba kor» - «Ko‘ngil Ollohdayu, qo‘l mehnatda» shiori Jomiy va Navoiy kabi mutafakkirlarni o‘ziga jalb etgan. Shu sababli bu ikki ulug‘ siymo, so‘z san’atkorlari Naqshbandiychilik yo‘lini qabul qilganlar va o‘z ijodlarida uning g‘oyalarini tarannum etganlar.Abdurahmon Jomiy «Xiradnomai Iskandar» («Iskandar aqlnomasi») asarida el-ulus dardi bilan yashovchi, uning arzu-dodiga quloq tuguvchi hukmdor siymosini yaratadi. Hukmdor adolatli va odil bo‘lishi lozim deb, odillik va adolatni nurga o‘xshatadi.
O‘zbek xalqining buyuk farzandi, mutafakkir, davlat arbobi, o‘zbek adabiyoti va tilining asoschisi Alisher Navoiy O‘rta Osiyoning ma’naviy va ma’rifiy fikr taraqqiyotida alohida o‘rin tutadi. U adabiyot, san’atning turli sohalariga oid qirqdan ortiq asar yaratdi. «Chor devon», «Xamsa», «Mahbubul-qo‘lub», «Muhokamatul-lug`atayn», «Majolis un-nafis», «Lison-ut-tayr» va boshqalar shular jumlasidandir.
Birgina Hirot shahrida o‘zining jamg‘armasi hisobidan qanchadan-qancha binolar, inshootlar barpo etgan. Injil kanalining janub tomonida katta tibbiyot o‘quv yurti va shifoxona barpo ettirgan, ularga taniqli tabib va dorishunoslarni jalb etgan. Ixlosiya madrasasi yonida katta saroy qurdirib, undagi mexmonxonada kambag‘al beva-bechoralarni tekin ovqat bilan ta’minlagan. Muhtoj kishilarga har yili ikki ming po‘stin va kiyim-kechak tarqatgan. Bundan tashqari kanal qazdirib, Mashhad shahriga suv keltirgan.
