Tasavvuf tariqatlari
. Movarounnahrga sufiylik
Xuroson orqali kirib
keldi. Keyingi davr sufiylarining talqiniga ko’ra, Movarounnahrda sufiylik oqimi
aqoid olimi shayx Abu YA’qub YUsuf al-Hamadoniy (v. 1140-41 y.) shaxsidan
boshlanadi. Unga ko’ra, YUsuf al-Hamadoniy maktabi ikki tarmoqqa ajratiladi.
Kalom falsafasi
. Kalom falsafadan bir necha jihatlari bilan ajralib
turadi. Falsafa borliq tuzilishi, olamning paydo boiishi masalalarini fizik jarayonlar
tahlili asosida o‘rganadi. Bunga metafizik yondashuv deyiladi.
Metafizika
boriiqning eng umumiy qonuniyatlarini, moddiy
va ruhoniy mavjudotlarni,
materiyadan tashqaridagi olam (g‘ayb olami) sir-sinoatlari yechimini mantiqiy
tushuntirishga harakat qiladi.
Kalom esa fizik jarayonlarni tahlil qilmaydi. Uning predmeti Alloh zoti
va
sifatlari, inson amallari, illat va fazilatlarining ilohiy manbalaridir. Shu
yo'nalishda kalom ilmi falsafaga tegishli boigan boriiq tuzilishi, narsa va jismlaming
yaratilishi muammolariga ham murojaat etadi.
Biroq kalom ularni mistik
dunyoqarash vositasida o‘rganadi. Mistika ruh tajribasini bayon etadi,
uning
kechinmalariga, mushohadalariga mantiqiy javob berishga harakat qiladi. Faylasuf