14-mavzu: islom qadriyatlari reja

Tasavvuf tariqatlari. Movarounnahrga sufiylik Xuroson orqali kirib 
keldi. Keyingi davr sufiylarining talqiniga ko’ra, Movarounnahrda sufiylik oqimi 
aqoid olimi shayx Abu YA’qub YUsuf al-Hamadoniy (v. 1140-41 y.) shaxsidan 
boshlanadi. Unga ko’ra, YUsuf al-Hamadoniy maktabi ikki tarmoqqa ajratiladi. 
 
Kalom falsafasi. Kalom falsafadan bir necha jihatlari bilan ajralib 
turadi. Falsafa borliq tuzilishi, olamning paydo boiishi masalalarini fizik jarayonlar 
tahlili asosida o‘rganadi. Bunga metafizik yondashuv deyiladi. Metafizika 
boriiqning eng umumiy qonuniyatlarini, moddiy va ruhoniy mavjudotlarni, 
materiyadan tashqaridagi olam (g‘ayb olami) sir-sinoatlari yechimini mantiqiy 
tushuntirishga harakat qiladi.
Kalom esa fizik jarayonlarni tahlil qilmaydi. Uning predmeti Alloh zoti 
va sifatlari, inson amallari, illat va fazilatlarining ilohiy manbalaridir. Shu 
yo'nalishda kalom ilmi falsafaga tegishli boigan boriiq tuzilishi, narsa va jismlaming 
yaratilishi muammolariga ham murojaat etadi. Biroq kalom ularni mistik 
dunyoqarash vositasida o‘rganadi. Mistika ruh tajribasini bayon etadi, uning 
kechinmalariga, mushohadalariga mantiqiy javob berishga harakat qiladi. Faylasuf 

---

falsafiy asoslarga suyansa, mutakallim diniy hujjatlarga asoslanadi. Kalom o‘z 
farazini mantiqiy mazmun va islom tamoyillariga muvofiq hujjatlar asosida ishlab 
chiqadi