14-mavzu. Korxona segmentar hisoboti reja

14.1-jadval
Xo’jalik va geografik segmentlarning belgilari bo’yicha qiyosiy tavsifi

Segment hosil qilish uchun mezon	Segmentlar
	Xo’jalik	Geografik
Xo’jalikg`kigeogra­fiksegmentlarnihisobot cegmentisi­fatidaaj­ratishnitaqozoetadi­ganomil­lar: sotishlarning 50% dan ortig`i tash-qarida sodir bo’lgan holda; jami segmentlarni sotishdan olingan tu­shumlari, segment fao­liyati natijalari ak­tivlarning 10%idan ortiq g`ki unga teng bo’lgan umumiy summa­siga ega bo’lganda; korxona jami tu­shum­larini 75%idan kam bo’lmagan ulushi hisobot segmentlarini tashqi faoliyatining birgalik­dagi jami tushumiga to’g`ri kel­ganda hisobotlar mu­vofiqlashtiriladi.	Agarda quyidagi belgi­lar bo’yicha qxshashlik­lar mavjud bo’lsa, mahsulot (ish, xizmat) lar ishlab chiqaruvchi xo’jalik bo’linma­lari qzaro bog`liq bo’ladi: ularning tavsifla-nishida; ishlabchiqarishja-rag`nlaritavsifida; mijozlar turi va tavsifida; segmentning asosiy faoliyati natijasida paydo bo’lgan xarajat-lar va daromadlarni taqsimlash usullarida; muayyanfaoliyatturlariuchuntartibgasoluvchimuhitta-lablarida (masalan, so-liqlar, banklarvasug`urtada).	Birnechtamamlakat-lardagiguruh, alohidamamlakat, mamlakatichidagimintaqadajoylashgansegmentlarquyidagibelgilargako’rageografiksegmenthisoblanadi: qxshash iqtisodiy va sig`siy shart-sharoitlar; amalga oshiriladi-gan muomalalarning qxshashligi; mazkur geografik hududdagi muomalalar bilan bog`liq favqulod-da risklar kutilayot-ganda; valyuta nazorati-ning alohida qoidalari amal qilganda; valyuta muomalala-ridan kutilayotgan risklar mavjud bo’l-ganda.

Hisob siyosatining yoritilishi quyidagilarni o’z ichiga oladi, ammo ushbu axborot bilan chegaralanmaydi:
Faoliyat turlarini, geografik segmentlar va chiqimlarni segmentlar o’rtasida taqsimlash usullarini aniqlash”.
Shuni ta`kidlash lozimki, yuqorida ko’rsatilgan me`yoriy hujjatlarda segmentlar bo’yicha hisob va hisobot muammosi o’zining tqliq echimini topmagan.
Tashqi iste`molchilar uchun mqljallangan va moliyaviy hisob ma`lumotlari manbasida ishlab chiqiladigan moliyaviy hisobotdan farq qilgan holda segmentar hisobot ichki iste`molchilar uchun mqljallanadi va maxfiy hisoblanadi. “Buxgalteriya hisobi to’g`risida»gi qonunning 22-moddasiga ko’ra, buxgalteriya hisobini yuritishda maxfiylikka rioya qilinadi, buxgalteriya g`zuvlari mazmuni bilan tanishishga faqat rahbariyat ruxsati bilan yoki qonunchilikda ruxsat etilgan hollarda yo’l qqyiladi. Biroq, tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki, amaliyotda ko’pincha soliq va boshqa nazorat organlari boshqaruv hisobi hamda hisoboti ma`lumotlariga bevosita kirib borish imkoniyatiga ega bo’lmoqda.
Boshqaruv hisobida mustaqil ishlab chiqilgan yoki markazlashtirilgan holda tasdiqlangan boshqaruv hisobotlari maqsadga muvofiq. Bu hisobot shakllarini an`anaviy jurnal-order shaklini qqllamaydigan korxonalar (kichik korxonalar, fermer xo’jaliklari, buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan shaklini qqllayotgan korxonalar, buxgalteriya hisobini kompyuterda maxsus ishlab chiqilgan jadvallarda olib borayotgan korxonalar), shuningdek, hisobning jurnal-order shaklini qqllashga moslashtirilgan korxonalar ham (analitik hisob shakllariga o’zgartirish kiritish yo’li bilan, masalan, yangi qo’shimcha qator va ustunlar qo’shish orqali, ammo mavjud hisob tizimini buzmasdan zarur ma`lumotlar olish uchun muvofiqlashtiriladi) yuritishlari mumkin.
Boshqaruv hisobotining standart (minimal) to’plamiga asos bo’ladigan quyidagi muhim shakllarini keltirish mumkin:

• 
  materiallar va butlovchi qismlar zahiralari to’g`risida hisobot;
  
• 
  tugallanmagan ishlab chiqarish bo’yicha hisobot;
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmatlar) to’g`risida hisobot;
  
• 
  xarid qilingan qiymatliklar to’g`risida hisobot;
  
• 
  tayyor mahsulot zahiralari to’g`risidagi hisobot;
  
• 
  sotishlar to’g`risidagi hisobot;
  
• 
  pul mablag`lari harakati to’g`risida hisobot;
  
• 
  debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g`risida hisobot;
  
• 
  yig`ma hisobot.
  

Moliyaviy hisobotning afzallik tomoni moliyaviy holatni, korxona faoliyati natijalarini tahlil etishda axborot manbasi sifatida qqllanilishida namog`n bo’lsa, segmentar hisobot ma`lumotlari esa biznesning har bir segmenti ish sifatini baholash imkonini beradi.