VAZN VA QADIMGI TANGA PUL O‘LChOVLARI
• Fals ( - mayda kumush tanga, chaqa) = 0,0309 gr ≈ 0,03 gr.
• Habbatul qamh ( - o‗rtacha kattalikda bitta bug‗doy doni og‗irligi) va
Habbatush sha‘ir (
- o‗rtacha kattalikda bitta arpa doni og‗irligi) = 0,059
gr ≈ 0,06 gr tilla.
• Habba ( = ( 0,0618 gr ≈ 0,06 gr kumush (2 fals = 1/48 dirham).
• Tassuj ( = ( 0,1236 gr ≈ 0,12 gr (2 habba = 4 fals = 0,25 doniq).
• Qiyrot ( - qimmatbaho toshlar o‗lchov birligi) = 0,2125 gr ≈ 0,21 gr (1/20
dinor = 1/14 dirham***).
• Doniq ( = ( 0,4944 gr ≈ 0,5 gr (4 tassuj = 8 habba = 16 fals).
• Dirham ( - qadimgi kumush tanga) = 2,975 gr ≈ 3 gr (14 qiyrot = 0,7
misqol).
• Misqol ( = ( 4,25 gr (20 qiyrot = 72 ta bug‗doy yoki arpa doni og‗irligi).
• Dinor ( - bir misqol og‗irligida zarb qilingan qadimgi tilla tanga) = 4,25 gr.
• Navot ( = ( 14,875 gr ≈ 14,9 gr (3,5 misqol = 5 dirham = 70 qiyrot).
• Nashsh ( = ( 59,5 gr (20 dirham = 0,5 uqiya).
• Uqiya ( = ( 119 gr (2 nashsh = 8 navot = 28 misqol = 40 dirham = 560
qiyrot).
• Tilla nisobi ( zakotda) = 85 gr tilla (20 dinor).
• Kumush nisobi ( zakotda) = 595 gr kumush (200 dirham****).
HAJM (KAYL) O‘LChOVLARI
(un, don-dunlar uchun)
• Iroqiy dirham ( = ( 3,17 gr.
• Hijoziy dirham = 2,975 gr ≈ 3 gr.
• Ratl (yoki ritl) ( fiqhda qo‗llaniladigan iroqiy ratl, qadoq) = 0,515625 litr ≈
0,516 litr. Og‗irligi (don-dunlar uchun*****) = 408 gr.
• Mudd ( - katta hovuch miqdori) = 0,6875 litr ≈ 0,688 litr. Og‗irligi = 544 gr
(0,25 kichik so‘ = 0,5 qist = 1,33 ratl).
• Mann ( ), mano ( ) - botmon = 1,03125 litr ≈ 1,03 litr. Og‗irligi = 816 gr (2
ratl).
• Qist ( ), qadah ( = ( 1,375 litr. Og‗irligi = 1,088 kg (0,5 kichik so‘ = 2
mudd).
• Kilaja (( = 1,934 litr ≈ 2 litr. Og‗irligi = 1,530 kg.
• Kichik so‘ ( imomayn va jumhur ulamolar nazdida) = 2,750 litr. Og‗irligi =
2,176 kg (2 qist = 4 mudd = 5,33 ratl).
• Katta so‘ (Abu Hanifa rahmatullohi alayh nazdida) va Makkuk ( = ( 4,125
litr. Og‗irligi = 3,264 kg (1,5 kichik so‘ = 3 qist = 4 mann = 6 mudd = 8 ratl).
• Faraq (yoki farq) ( = ( 8,250 litr. Og‗irligi = 6,528 kg (2 makkuk = 3 kichik
so‘ = 6 qist = 8 mann = 12 mudd = 16 ratl).
• Kayla ( ) va Vayba ( ) - pud = 16,5 litr. Og‗irligi = 13,056 kg (2 faraq = 4
makkuk = 6 kichik so‘ = 12 qist = 16 mann = 24 mudd = 32 ratl).
• Qafiz ( - hajm o‗lchovida) = 33 litr. Og‗irligi = 26,112 kg (4 faraq = 8
makkuk = 12 kichik so‘ = 24 qist = 32 mann = 48 mudd = 64 ratl).
• ‗araq ( = ( 41,250 litr. Og‗irligi = 32,640 kg (2,5 kayla = 5 faraq = 10 makkuk
= 15 kichik so‘ = 30 qist = 40 mann = 60 mudd = 80 ratl).
• Qirba ( = ( 100 ratl (51,5625 litr)gacha bo‗lgan hajmdagi suvni sig‗diradigan
mesh.
• Mudiy ( = ( 61,875 litr. Og‗irligi = 48,960 kg (15 makkuk = 22,5 kichik so‘ =
45 qist = 60 mann = 90 mudd = 120 ratl).
• Irdab ( = ( 66 litr. Og‗irligi = 52,224 kg (2 qafiz = 4 kayla = 8 faraq = 16
makkuk = 24 kichik so‘ = 48 qist = 64 mann = 96 mudd = 128 ratl).
• Qulla ( = ( 250 ratl = 128,90625 litr ≈ 129 litr. Og‗irligi = 102 kg.
• Jarib ( - hajm o‗lchovida) = 132 litr. Og‗irligi = 104,448 kg (2 irdab = 4
qafiz = 8 kayla = 16 faraq = 32 makkuk = 48 kichik so‘ = 96 qist = 128 mann =
192 mudd = 256 ratl).
• Vasaq****** (yoki vasq, = ( 165 litr. Og‗irligi = 130,560 kg (5 qafiz = 10
kayla = 20 faraq = 40 makkuk = 60 kichik so‘******* = 120 qist = 160 mann =
240 mudd = 320 ratl).
• Qintor ( - shar‘iy) = 180,46875 litr ≈ 180,5 litr. Og‗irligi = 142,800
kg (175 mann = 350 ratl = 1200 uqiya = 4800 hijoziy dirham).
• Kurr ( - hijozliklarning eng katta hajm o‗lchovi) = 1980 litr. Og‗irligi =
1566,720 kg (12 vasaq = 15 jarib = 30 irdab = 60 qafiz = 120 kayla = 240 faraq =
480 makkuk = 720 kichik so‘ = 1440 qist = 1920 mann = 2880 mudd = 3840 ratl).
• Subra ( - noaniq o‗lchov birligi) = bir uyum (meva-sabzavot).
* Hanafiy , Molikiy, Shofe‘iy va Hanbaliy mazhablarining muhaqqiq fuqaholari
nazdida.
** ―Imom Buxoriy rivoyat qilishlaricha, Abdulloh ibn Umar va Abdulloh ibn
Abboslar 4 barid – 16 farsax masofadagi safarda namozni qasr qilib o‗qir edilar.
―Barid‖ masofa birligi bo‗lib, 4 farsaxga tengdir. Bir farsax esa, 5544 metrdir. 4
farsax 22176 metr bo‗ladi. 4 barid – 16 farsax 88704 metr bo‗ladi. Mazkur
rivoyatda namozni qasr o‗qish lozim bo‗lgan safar masofasi bayon qilinyapti.
Bunga ko‗ra, 88,704 km masofaga safar qilgan odam namozni qasr o‗qimog‗i
lozim bo‗ladi‖ (―Tafsiri Hilol‖, Niso surasi, 101-oyat tafsiri).
* Bu Hanafiy ulamolarimizning hisobi bo‗lib, boshqa hisoblarga qaraganda
sahihroqdir (―Al-mavsu‘atul fiqhiya‖).
** Payg‗ambarimiz sollallohu alayhi vasallam davrlarida 20 dinor bilan 200
dirhamning qiymati teng bo‗lgan.
* Bir litrning bir kilogramm deb hisoblanishiga suv asos qilib olingani hammaga
ma‘lum. Ammo kayl o‗lchovida asos bug‗doy, arpa kabi don-dunlardir. Masalan:
0,516 litr hajmlik ratl idishiga suv solinsa, og‗irligi 516 grammga, ammo bug‗doy,
arpa kabi don-dunlar solinsa, og‗irligi 408 grammga teng bo‗ladi.
** Bir vasaq tuyaga yuklash mumkin bo‗lgan eng og‗ir yukning miqdoriga teng.
Bunda tuyaga yotib qoladigan darajada ko‗p yuk ortilmaydi, balki jonivorga jabr
qilmagan holda, uning safarda bardavom bo‗lishini e‘tiborga olib, yuk yuklanadi.
Ana shu yuk bir vasaq deyilgan.
*** Bir vasaq 60 kichik so‘ga teng ekaniga barcha fuqaholar ittifoq qilishgan
3
.
3
Abdul Azim Ziyouddin ―O‗lchov birliklari‖ T., ―Movarounnahr‖, 2009., 18-19-betlar
Dostları ilə paylaş: |