15- ma'ruza. Mеtallarni bosim bilan ishlash nazariyasi

15- ma'ruza. Mеtallarni bosim bilan ishlash nazariyasi

§1. Metallni bosim bilan ishlashning mohiyati.

§2. Bosim bilan ishlashning nazariy asoslari

§3. Bosim bilan ishlashdan oldin metallni qizdirish

§4. Qizdirish qurilmalari

§1. Metallni bosim bilan ishlash (BBI) ning mohiyati

BBI ning muhim afzalliklari quyidagilar:

― metall chiqindalar kesib ishlashga qaraganda 20 - 70% ga kamayadi;

― ish unumi keskin oshadi;

― metall fizik-mexanik xossalari plastik deformatsiya natijasida o’zgaradi.

Bu afzalliklar BBI ni ng ulushi kundan-kunga oshib borishiga olib keladi.

Texnologiyalar va ishlatiladigan qurilmalarning takomillashishi bosim bilan ishlangan detallar turlarini, ularning massasi va o’lchamlarini o’sishiga, o’lchamlar aniq chiqishiga olib keladi

Metallarni bosim bilan ishlashning turlari

Bosim bilan ishlash jarayonlari ikkita guruhga bo’linadi:

1. 
   ko’ndalang kesimi bir xil bo’lgan uzun xomakilar (prutok, sim, list , quvur, sortament), BBIning asosiy turlari ― prokatlash, presslash, cho’zish;
   
2. 
   shakli va o’lchamlari tayor xomakilarga o’xshagan xomakilaarni olish (pokovka, shtampovka) , BBIning asosiy turlari: bolg’alash , listli va hajmiy shtamlash.
   

§2. Bosim bilan ishlashning nazariy asoslari

BBI metallarni ma’lum sharoitlarda kuch ta’sirida plastik

deformatsiyalanishga asoslangan.
Deformatsiya – bu kuch ta’sirida jismning shakli va o’lchamlarini o’zgarishi.
Kuch ta’siri to’xtaganda yo’qoladigan deformatsiya elastik, yo’qolmaydigan deformatsiya – plastik yoki qoldiq deformatsiya deb nomlanadi.















Agar puxtalangan metall qizdirilsa, atomlar qo’shimcha energiyani olib , buzilishlar ancha kam bo’lgan yangi kristall pangarani tuzadi.

Buzilgan donalar o’rniga yangi donalarni paydo bo’lishi rekristallanish

(qaytish) jarayoni deb nomlanadi.

Rekristallanish natijasida puxtalanish xodisasi yo’qoladi va metall dastlabki holatga qaytadi, ammo tolali struktura saqlanib qoladi.

Qaytish jarayoni amalga oshgan temperatura rekristallanish
temperaturasi deyiladi

Trekr 0,4 • Ter toza metallar uchun, Trekr 0,6 • Ter qotishmalar uchun, Ter –erish temperatura (⁰К).

Pōlatlar uchun qaytish temperaturasi 650-700⁰C oraliqd.

Soviq holda deformatsiyalanish paytida metall puxtalanadi, issiq holda deformatsiyalanish paytida ham puxtalanish, ham qaytish bir vaqtni o’zida kechadi.

Issiq holda metallning deformatsiyaga qarshiligi soviq holga10 marta kichik bo’ladi, metallni deformatsiyalash uchun kam energiya sarflanadi.

Shuning uchun issiq holda deformatsiyalash yirik detallar, plastikligi past bo’lgan va quymalar uchun qo’llaniladi.

Ammo metall sirtida hosil bo’ladigan kuyindi sirt sifatini va o’lchamlar aniqligini pasaytiradi, bundan tashqari metallni bir qismi kuyib ketadi (3%).

Soviq holda deformatsiyalangan sirti toza, o’lchamlar aniqligi yiqori bo’ladi.