16-Mavzu: Atom orbitallarning gibridlanishi va molеkulyar orbitallar mеtodlari Reja

3.9-rasm. 2s va 2p orbitallari asosida sp
3 
gibrid orbitallarining fazoda joylashishi 

---

Molekula tetraedrik tuzilishga ega, valent burchaklar bo’lsa 109
o
28′ ni tashkil etadi.
Markaziy atomdagi bo’linmagan elektronlar juftining molekula tuzilishiga 
ta’siri. Metan, suv va ammiak molekulalari (3.10-rasm) valent burchaklar qiymati 
metanda 109
o
28′, ammiakda 107,5
o
va suvda 104,5
o
. Valent bolanishlar nazariyasiga 
ko’ra buning sababi, markaziy atomdagi bo’linmagan elektron juftlarning ta’siridir. 
Ammiak va suv qatorida markaziy atomdagi bo’linmagan elektronlar jufti bir juftdan 
to ikki juftgacha ortadi. Ana shu tufayli valent burchaklarda kiskarish kuzatiladi
4
. 
Markaziy atomning gibridlanishi va undagi bo’linmagan elektronlarning molekula 
tuzilishiga ta’siri -jadvalda keltirilgan.
3.10-rasm. Metan, suv va ammiak molekulasidagi kimyoviy bog`larning hosil 
bo`lishi. 
Turli molekulalarning geometrik shakli va gibridlanish turi 
 
Gibridlan
ish 
turi 
Molekulaning 
geometrik shakli 
Markaziy 
atomning 
joylanishi* 
Valent 
burchaklar,
o
 
Misollar 
sp 
sp 
sp 
sp
2
sp
2
sp
2
sp
2
sp
3 
sp
3
sp
3
sp
3 
sp
3
sp
3
dsp
2
sp
3
d 
sp
3
d
2
CHiziqli 
CHiziqli 
CHiziqli 
Tekis uchburchak 
Burchakli 
Burchakli 
Burchakli 
Burchakli 
Burchakli 
Trigonal piramida 
Trigonal piramida 
Tetraedr 
Tetraedr 
Tekis kvadrat 
Triginal bipiramida 
oktaedr 
A-E-A 
A-E-A 
A-E-B 
EA
3 
EA
2
(:) EA2(:)