16 mavzu. Investitsiyalarni moliyalashtirishning lizing mexanizmi

Xalqaro moliyaviy lizingning iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi o‘rni.
Mamlakatda lizing xizmatlarini rivojlantirish, iqtisodiyotdagi ishlab chikarish tarmoqlarini rag‘batlantirish va shu orqali ishlab chiqarishni rivojlantirishga kuchli turtki bo‘ladi. Bundan tashqari, xalqaro lizing xalqaro kreditni bir shakli sifatida banklar va lizing kompaniyalari o‘rtasida raqobat kuchayishiga turtki bo‘ldi. Bu o‘z navbatida ssuda foizlari tushishiga va natijada kapitallarii ishlab chiqarish soxalariga oqib kirishi uchun qulay zamin yaratdi. Lizingning eng asosiy yutug‘i — bu kredit doirasida ko‘rsatiladigan xizmatlar kengligi bilan tavsiflanadi.
Xozirgi kunda amalga oshiriladigan xalqaro li­zing operatsiyalarining teng yarmi AQSH xissasiga to‘g‘ri keladi. AKSHda lizing yuksak sur’atlarda rivojlanishining muxim sabablaridan biri — investitsiyaviy soliq imtiyozining mavjudligidir.
Mazkur xalqaro lizing tashkilotlari iqtisodiyotda bir-qancha vazifalarni amalga oshiradilar. Ularning asosiylari:
• barcha xuquqiy, soliq bilan bog‘lik moliyaviy masalalarni xal etish;
ushbu tashkilotlarga a’zo mamlakatlarning qonunchiliklarini o‘rganish va taqqoslash;
lizing firmalarini tashkil etish bilan bog‘lik bo‘lgan masalalarni o‘rganish;
lizing bitimlarining shartlari to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlarni yig‘ish.
Xalqaro lizing milliy iktisodiyotni rivojlantirishda muhim axamiyat kasb etodi. Bunga sabab, rivojlanayotgan davlatlarda ishlab chiqarishni rivojlantirish va shu orqali mamlakatga valyuta tushumini oshirishda ishlab chiqarish uchun zarur bulgan asbob-uskunalar xamda yangi texnologiyalarga extiyoj seziladi.
1998 yilning may oyida Kanadaning Ottava shaxrida "Xalkaro moliyaviy lizing
to‘g‘risidagi Konven­tsiya" qabul kilindi. Konventsiyadan ko‘zlangan asosiy maqsad - moliyaviy lizing bo‘yicha asosiy terminologiyani aniqlash va umumlashtirish hamda lizing bitimida ishtirok etodigan xamma tomonlarning o‘zaro munosabatlari xuquqiy jihatdan tartibga solishdan iborat edi. Ushbu maqsaddan kelib chiqib, Konventsiyaning asosiy qismi — lizing munosabatlarini turkumlanishi va tavsifining asosiy jixatlari yoritib berildi.
Respublikamizda lizing munosabatlari o‘ziga xos xususiyatlardan kelib chiqmoqda. Ushbu lizing munosa­batlari jahon amaliyotida umumiy qabul qilingan li­zing munosabatlari bilan muvofiqlashtirilgandir.
Buyurtma lizing beruvchi bank tomonidan ko‘rib chiqilayotganda quyidagilarning tahlili amalga oshiriladi:
buyurtma beruvchi daromadlarining lizing to‘lovlarini amalga oshirish uchun etorliligi;
buyurtmada bayon etilgan ma’lumotlarning bir-biriga zid emasligi;
lizing beruvchi bank oldidagi majburiyatlarni buyurtma beruvchi tomonidan o‘z vaqtida bajarish imkoniyatining mavjudligi.
Lizing shartnomasi lizing ob’ekti xizmat muddatining 80 foizidan kam bo‘lmagan muddatga tuziladi. Bunda lizing ob’ektining xizmat muddati O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 23-moddasining to‘rtinchi qismida belgilangan asosiy vositalarning amortizatsiya normalaridan kelib chiqqan holda hisoblanadi.
Xalqaro lizing shakllarini taxlil qilishda uning eng keng tarqalganlarini (lizing oluvchi va lizing beruvchi urtasidagi munosabatlarni xisobga olib), bevosita (tugridan-tugri) va bilvosita (egri) lizing turlarini ajratishimiz mumkin.
Bevosita lizingda lizing beruvchi bo‘lib — bevosita mulk egasining o‘zi bitimni amalga oshirilishida ishtirok etishi shart.
Bilvosita lizingda ijaraga berilayottan mulk egasi — uchinchi tomonning ishtirok etishi shartdir.
Xalqaro lizingni kreditlash usuli bo‘yicha muddatli va kayta tiklanuvchi lizinglarga ajratish mumkin.
Muddatli lizingda ijara bir marotaba amalga oshiriladi. Qayta tiklanadigan lizingda esa, lizing shartnomasi bitimning birinchi muddati tugashi bilan qayta tiklanadi.
SHuningdek xalqaro lizingni operatsion va moliyaviy lizinglarga bo‘lish mumkin.