1.Üçfazalı sistemlər haqqında ümumi məlumat

Düzləndirici diodlar. Bu diodlar məhdud tezlik diapazonunda dəyişən cərəyanı sabit cərəyana çevirmək, yəni düzləndirmək üçün istifadə olunur. Düzləndirici diodlar Se, Ge və Si- dan müstəvi formada hazırlanır. Hazırda selen (Se), germanium (Ge) və silisium (Si) yarımkeçirici ventilləri geniş tətbiq edilir.
Selen düzləndiriciləri ardıcıl və paralel qoşulmuş ventillərdən ibarətdir. Selen düzləndiricilərdə düzlənmiş cərəyanın qiyməti 1 – 100 nA, əks gərginliyin qiyməti 1 – 1000 V intervalında dəyişir.
Germanium ventilləri alçaq voltlu düzləndiricilərdə tətbiq edilir. Silisium ventilləri yüksək gərginlikli və böyük güclüdüzləndiricilərdə istifadə edilir. Onlarda düzlənmiş cərəyanın qiyməti 1000 A-ə qədər, əks gərginlik 1000 V-a qədər olur. Impuls diodlari. Bu diodlar qoşulma müddəti bir mikrosaniyədən kiçik olan iti sürətli impuls sxemlərində açar elementləri kimi istifadə olunur. İmpuls diodlarını fərqləndirən cəhət ondan ibarətdir ki, onlarda elektrik keçidinin sahəsi və yükdaşıyıcıların yaşama müddəti azdır. Bunlar kiçik ətalətliyə malik oldugu üçün bu diodlardan impuls rejimində işləyən bir çox elektron qurğularında istifadə olunur.
Varikaplar. Xüsusi konstruksiyaya malik olan və dövrələrdə dəyişən tutumlu kondensator kimi istifadə olunan yarımkeçirici dioda varikaplar deyilir. Varikapların iş prinsipi elektron keçidinin tutumunun tətbiq edilən gərginlikdən asıllığına əsaslanır. Varikaplardan rəqs konturlarının köklənməsində, parametrik gücləndiricilərdə, tezliyin avtomatik tənzimləmə sxemlərində, tezlik modulyasiya sxemlərində ganiş istifadə olunur.
Tunel diodları elə yarımkeçirici cihazlardır ki, onların volt-amper xarakteristakası mənfi diferensial müqavimətli sahəyə malikdirlər. Bu diodların iş prinsipi elektron - deşik keçidində baş verən tunel effektinə əsaslanır. Bu diodlardan rəqs generatorlarında, gücləndirici sxemlərdə istifadə olunur Çevrilmiş diodlar tunel diodlarının növlərindən biridir və daha yüksək tezliklərdə işləyir.
Stablitronlar. Stablitronlar və ya dayaq diodları elektrik sxemlərdə gərginliyi stabilləşdirmək (sabit saxlamaq) üçün istifadə olunur. Yarımkeçirici stablitronlar müstəvi diod olub, yüksək konsentrasiyalı aşqarlı Si-dan hazırlanır və elektrik deşilməsi rejimində işləyir. Stabilitronlar stabilizatorlarda, cərəyan və gərginliyin stabilləşdirmə sxemlərində istifadə olunur.


İdarəolunan ventillər
İki dayanıqlı vəziyyətə - alçaq keçiricilikli və yüksək keçiricilikli vəziyyətlərə malik, üç və daha artıq p-n keçiddən ibarət olan dördqatlı yarımkeçirici cihaza tiristorlar deyilir. Tiristorun bir vəziyyətdən digərinə keçirilməsi xarici təsir( gərginlik, cərəyan və ya işıq seli) nəticəsində həyata keçirilir. Onlar iki elektrodlu - dinistor və üç elektrodlu- tirinstorlara bölünürlər. Dinistorlar dördqatlı struktura malik idarəolunmayan diod, trinistor dördqatlı struktura malik idarəolunan trioddur.
Dinistorlar iki xarici elektroda malikdir: anod və katod. Onlar sabit qoşulma gərginliyinə malikdir. Dinistorlar qida gərginliyinin qiyməti və qütbü dəyişən zaman dövrəyə qoşulur. Dinistorların struktur sxemi və şərti işarəsi şəkil 1-də verilmişdir.
Dördqatlı strukturu olan p₁-n₁-p₂-n₂ tipli dinistor üç elektron-deşik keçidindən (EK₁, KK və EK₂) ibarətdir. EK₁ və EK₂ keçidlərinə emitter keçidləri, KK keçidinə isə kollektor keçidi deyilir.
Dinistora xarici mənbədən düz gərginlik veriləndə, EK₁ və EK₂ keçidləri düz istiqamətdə yerini dəyişir və bu səbəbdən çox kiçik müqavimətə malik olurlar. KK keçidi əks istiqamətdə qoşulur və onun müqaviməti böyükdür. Bu səbəbdən tristora verilən gərginliyin demək olar ki, hamısı kollektor keçidində düşür.
Trinistorlar anod və katoddan başqa üçüncü – idarəedici elektroda malikdir. Üçüncü elektrod anod gərginliyini dəyişmədən qoşulma gərginliyini dəyişməyə imkan verir. Trinistorların struktur sxemi və şərti işarəsi şəkil 2- də göstərilmişdir. İdarəedici elektroda idarəedici gərginliyin verilməsi və anoda düzünə gərginliyin verilməsi zamanı trinistor açılır. Bu halda EK₂ kecidindən idarəedici cərəyan axır. Bu cərəyan baglı KK keçidini neytrallaşdırır. Qoşma gərginliyinin kiçik qiymətlərində trinistor açılır.
Anoddan katoda doğru düzünə cərəyan axır. Trinistor açıq vəziyyətə keçdikdən sonra idarəedici elektrod özünün idarəedicilik xüsusiyyətini itirir. İdarəedici cərəyan olmadıqda trinistor dinistora çevrilir.. Trinistorlar radioelektronika və sənaye elektronikası qurgularında istifadə olunur. Onlar əsasən müxtəlif düzləndirici sxemlərdə istifadə olunur.