1.Üçfazalı sistemlər haqqında ümumi məlumat

1.Üçfazalı sistemlər haqqında ümumi məlumat Дяйишян ъяряйанын цчфазалы системи 1891-ъи илдя рус мц­щян­­ди­си М.О.Доливо-Доброволски тяряфиндян ихтира едилмишдир. О вахт­дан електрик енержисинин верилмяси вя пайланмасы бцтцн дцнйада тят­биг олунур. Бу системин ясас цстцнлцкляри ашаьы­да­кы­лардыр: 1) Üçfazalı generatorun və ya transformatorun faza dolaqları ulduz birləşərsə və neytral xətt mövcud olarsa belə sistemdə iki gərginlik (faza gərginliyi-U_f=220V və xətt gərginliyi-U_x=380V) yaranır. Faza gərginliyindən əsasən işıqlandırmada, xətt gərginliyindən isə güc sistemlərində (elektrik mühərriklərində) istifadə edilir.
2. Üçfazalı cərəyanın enerjisini uzaq məsafəyə ötürdükdə ulduz birləşmiş sistemdən (4 xəttdən) istifadə olunur. Bu halda xətlərin sayı 2 dəfə, onlara sərf olunmuş mis və alüminium naqillərin çəkisi, xətlərdə yaranan gərginlik və güc itkiləri azalır və f.i.ə-lı artır.
3. Eйни цмуми эцъля ишля­йян цч ядяд бирфазалы эе­нераторла мцгайисядя цчфазалы эене­ра­тор daha садя, уъуз вя гяна­ят­ли­дир;
4. Üчфазалы ъяряйанлар системи цч щярякятсиз сарьаъын кю­мя­йи иля фырланан магнит сащяси алмаьа имкан верир ки, бу да цчфазалы мцщяррикин истещсалыны вя ис­тис­ма­рыны асанлашдырыр;
5. Bярабяр йцк­лян­мядя бирфазалы эенератор­дан фяргли олараг, цчфазалы эенератор ин­тигал мцщяррикинин валы цзя­риндя сабит момент йарадыр.
Ейнитезликли, ейни е.щ.г-ли, мцхтялиф башланьыъ фазалы цч дяйи­шян е.щ.г-си системиня цчфазалы систем дейилир.Цчфазалы системин айры-айры дювряляри гысаъа олараг фазалар адланыр.
Цчфазалы електрик дювряси енержи мянбяйиндян (цчфазалы эе­не­ра­тор вя йа трансформатор), бир вя йа цчфазалы ишлядиъидян иба­рят олур. Електрик стансийаларында цчфазалы е.щ.г-си синхрон эене­ра­тор­лардан алыныр.
2.Sinxron generatorun quruluşu və iş prinsipi
Sinxron maşınların rotoru statorun fırlanan maqnit sahəsi ilə sinxron fırlanır (onların adı buradan götürülür). Rotorun və maqnit sahəsinin fırlanma sürəti eyni olduğundan rotor dolaqlarında cərəyanlar induksiyalanmır. Bu səbəbdən rotor sabit cərəyan mənbəyindən qidalanır.
Sinxron generatorlardan əsasən elektrik stansiyalarında elek­trik enerjisi istehsal etmək üçün istifadə edilir. Müasir sinxron generatorların gücü 1500 MVA-a çatır.
Sinxron generatorların iş prinsipi elektromaqnit induksiya hadisəsinə əsaslanır və onlar əsas iki hissədən ibarətdir: stator və rotor. Generatorun hərəkətsiz hissəsi-statorun içliyi bir-birindən izolə olunmuş elektro­tex­niki polad lövhələrdən yığılır. Statorunun daxili səthi üzərində açılmış yuvalarda üçfazalı dolaqlar yerləşdirilmişdir Generatorun fırlanan hissəsi– rotor elektromaqnitdən ibarətdir. Rotorun üzərində təsirlənmə dolağı yerləşir. Rotor do­lağı fırçalar və kontakt halqaları vasitəsilə xarici sabit cə­rə­yan mənbəyi ilə birləşdirilir.
Sinxron generatorun rotoru aşkar qütblü və qeyri-aşkar qütb­lü hazırlanır. Aşkar qütblü generatorlar hidroelektrik stansiyalar­da yavaş gedən turbinlərlə, qeyri-aşkar qütblü generatorlar is­tilik elektrik stansiyalarında buxar və ya qaz turbinləri ilə hə­rəkətə gətirilir.
Sabit cərəyan mənbəyindən təsirlənmə dolağına (4) gərginlik ve­rilir və generatorda təsirlənmə maqnit sahəsi yaranı. Rotor n₂ sürəti ilə fırlandıqda, onun təsirlənmə maqnit seli statorun dolaqlarını kəsir və onun fazalarında dəyişən e.h.q-si induksiyalayır. Stator dolaqlarına yük qoşulanda cərəyan axır. Sinxron generatorlarda stator və rotorun maqnit sahələri eyni sürətlə fırlandığından n₁=n₂ olur.
Sinxron generatorda e.h.q-si induksiyalanan və yük cərəyanı axan dolaq – lövbər dolağı, üzə­rində təsirlənmə dolağı yer­lə­şən hissə induktor adlanır. Yəni stator – lövbər, rotor– induktordur. Generatorda induksiya­­­lanan e.h.q-sinin tezliyi f=pn/60-dır