2 -amaliy mashg’ulot Ishlab chiqarish korxonalari havosi tarkibidagi chang miqdorini aniqlash

t_b- filtr orqali havoni o`tkazish davomiyligi, daq;

Normal sharoit (0⁰C va 760 mm simob ustuni) da keltirilgan havoni hajmi W₀ quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

bu yerda V_t - filtrdan o`tgan havoning hajmi, l/daq;
t_x - xonaning harorati, ⁰ C;
P_x - xonaning bosimi, Pa.

Changning konsentrasiyasini aniq hisoblash uchun xonaning bir necha joyidan namuna olinadi. Filtr orqali o`tkaziladigan havoning miqdori - quruq reometr, gaz o`lchagich yoki maxsus aspirator (filtr orqali havoni so`rish uchun havo nasosi va bir nechta reometrlardan tashkil topgan) yordamida aniqlanadi.

Havoni tadqiq etishda qog’oz filtr maxsus patronga o`rnatiladi, patronning ingichka bo`yin qismiga rezina trubka biriktiriladi, rezina trubkani ikkinchi uchi esa reometrning pastki trubkachasiga yoki gaz o`lchagichga biriktiriladi. Reometrni yuqorigi trubkachasi, o`z navbatida, rezinali trubka yordamida havo yig’ish qurilmasi bilan to`tashtiriladi. Havoni yig’ish qurilmasi sifatida chang yutgich (pilesos) dan foydalanish mumkin, faqatgina unga ozgina o`zgartirish kiritiladi. Buning uchun chang yutgichni yig’ish teshigiga rezinali po`kkak o`rnatiladi, rezina po`kkakdan esa ikki-uchta metall trubka (quvurcha) o`tkaziladi, trubkani diametri esa rezinali trubkani kiygizishga imkon bersin. Ishlashga qulay bo`lishi uchun filtrli patron shtativga o`rnatiladi. Havodan namuna olish uchun mo`ljallangan asbobni joylashtirilgan (montaj qilingan) holati 1-rasmda ko`rsatilgan.
Tadqiqot natijasida aniqlangan havoning tarkibidagi changni haqiqiy konsentratsiyasi me’yoriy ko`rsatkichdagi qiymatlar bilan solishtiriladi. Tadqiqot o`tkazilgan xonada ishchining mehnat sharoitiga va sog`ligiga ta`sir yetmaydigan zararli modda (chang) ning ruxsat etilgan chegaraviy konsentratsiyasi quyidagi jadvalda keltirilgan ko`rsatkichlardan oshmasligi kerak.

2-Rasm. Havodagi chang konsentratsiyasini aniqlash uchun qurilma.
1-filtrli potron; 2-shtativ;
3-rezinali shlang;
4 –aspirator.

1-Rasm. Changni ushlovchi filtr uchun metall potron.
1-filtr;2-qobiq;3-gayka; 4-qopqoq.

1-jadval
Xonalarga ruxsat etiladigan changning chegaraviy konsentraciyasi

Chang turi	Ruxsat etilgan chegaraviy konsentratsiya, mg/m^3
Sement, tuproq, minerallar va ularning aralashmalari changining tarkibida erkin holda kremniy ikki oksidi bo`lmaganda (Si02)	6
Ko`mir changi tarkibida 10% gacha erkin holda Si02 mavjud bo`lganda	4
Ko`mir changi tarkibida erkin holda Si02 mavjud bo`lmaganda	10
O`simlik va hayvonlarning changi tarkibida 10% gacha erkin holda Si02 mavjud bo`lganda	4
O`simlik va hayvonlarning changi tarkibida 10% va undan ortiq % da erkin holda Si02 mavjud bo`lganda	2
Sun’iy abrazivlar changi ( korund va karborund)	5
Geksaxloran (bug’ va aerozol)	0,1
Metafos (bug’ va aerozol)	0,1

Sinov savollari

1. 
   Chang deganda, nimani tushunasiz?
   
2. 
   Changlarni qanday tasniflash (sinflarga bo`lish) mumkin?
   
3. 
   Aerozol nima?
   
4. 
   Xonadagi chang miqdorini qanday aniqlash mumkin?
   
5. 
   Havo tarkibidagi chang miqdorini qaysi formula yordamida hisoblash mumkin?
   
6. 
   Mo``tadil (normal) sharoitda havoning hajmini qanday hisoblash mumkin?
   
7. 
   Ishni bajarish tartibini tushuntiring.