aylanishi tubusni 0,1mm ga suradi. Mexanik
qismiga yana revolver kirib, unga
ob‘ektivlar buralib joylashtiriladi. Tubusni yuqori uchiga okulyar mahkamlanadi.
Optik qismiga yoritgich apparat, ob‘ektiv va okulyar kiradi. YOritgich apparat esa
kondensor va ko‗zgudan tuzilgan bo‗ladi. Ko‗zguni bir
tomoni yassi va ikkinchi
tomoni botiq ko‗rinishga ega.
8-rasm
Kondensor
linzalar
tizimidan
tashkil topgan bo‗lib, yorug‗lik
manbaidan keluvchi va ko‗zguda
qaytarilgan parallel nurlarni to‗plab
berish
vazifasini
bajaradi.
YOrug‗lik o‗tishi jadalligi iris
diafragma
orqali
boshqarilishi
mumkin.
Diafragma
ostida
yorug‗lik nuri filtrlari uchun
gardish joylashgan. Kondensorni tik
yo‗nalishda
maxsus
murvat
yordamida
harakatga
keltirish
mumkin.
Kondensor
bilan
ishlanganda ko‗zguning
faqat tekis
tomonligidan foydalaniladi.
Ob‘ektiv metall gardishda joylashtirilgan linzalar tizimidan tuzilgan bo‗lib,
ularning eng asosiysi tashqi (frontal) linzadir. Ob‘ektivni kattalashtirishi uni fokus
masofasi va egriligiga bog‗likdir. MBR-1 mikroskopida 8, 40 (quruq) va 90
(immersiya yoki moy) marta kattalashtiruvchi ob‘ektivlar bor. Quruq ob‘ektivlarning
frontal linzasi bilan ob‘ekt orasida havo bo‗ladi, moy (immersiya) ob‘ektivlarda esa
maxsus moy bo‗lib, uning nur sindirishi buyum oynanikiga teng bo‗ladi (1,5).
Natijada, yorug‗lik nurlari ob‘ektdan va moydan o‗tib tarqalib ketmaydi (2-rasm).
Mikroorganizmlarni kuzatganda ko‗pincha immersiya
ob‘ektivi ishlatiladi.
Okulyarlar ikki linzadan tashkil topadi: yuqori–ko‗z, quyi–to‗plagich linzalar. Ular
orasida umumiy gardishda diafragma joylashadi. Kattalashtirish imkoniga ko‗ra
okulyarlar har xil bo‗ladi: 5x, 7x, 10x, 12x, 15x va 20x
marta kattalashtiruvchi
okulyarlardir.
Eng
muhimi
mikroskopning
kattalashtirishi
va
ko‗rsatish
imkoniyatidir.
Mikroskopning
umumiy
kattalashtirishini
topish
uchun
ob‘ektiv
kattalashtirishini okulyar kattalashtirishiga ko‗paytirish kerak. Masalan: immersiya
ob‘ektivi ishlatilganda (90 x) okulyar 7x bo‗lsa, umumiy kattalashtirish 630 martaga
teng bo‗ladi. Mikroskopning ko‗rsatish imkoniyati deb ma‘lum mikroskopda ikki
nukta orasidagi eng kichik ko‗ra oladigan masofaga aytiladi. Bu masofa ko‗ra bilish
masofasi (d) deyiladi. Uning kattaligi nurning to‗lkin uzunligiga ( ), ob‘ektivning
appertura soniga (A1) va kondensorning appertura soniga (A2) bog‗lik bo‗ladi.
2
1
A
A
d
Agar A1 + A2 ,
A
d
2
Appertura soni quyidagi formula bilan aniqlanadi: A sinus n u-ob‘ektivga
kiruvchi
nurning yarim burchagi; n - ob‘ektiv va preparat orasidagi muhitning nur
sindirish ko‗rsatkichi.
Agar, u 90 0, n esa 1,5 (immersion moyning nur sindirish ko‗rsatkichi) bo‗lsa,
unda A 1,5. YOrug‗lik nurining uzunligi 600 nm (0,6 mkm) bo‗lsa, unda d 0,2 mkm
bo‗ladi. YOrug‗lik nuri o‗rniga ultrabinafsha nur ishlatsa bu ko`rsatkichni
kuchaytirish mumkin va hokazo. Agarda d ning absolyut qiymati qancha kichik
bo‗lsa, shuncha mikroskopning ko‗rsatish imkoniyati katta bo‗ladi va shuncha kichik
ob‘ektni ko‗rish mumkin.
Mikroorganizmlarni mikroskop
orqali kuzatish uchun, avvalo, preparat
tayyorlanadi. Tayyorlangan preparatlar "ezilgan tomchi", "osilgan tomchi", "nusha
olish usuli", fiksirlangan bo‗yalgan va hokazo usullarda tayyorlangan bo‗lishi
mumkin.
Dostları ilə paylaş: