2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR ƏHLİ SÜNNƏ VƏl cəmaat səLƏFİ saliHİN ƏQİDƏSİ
Yüklə 0,61 Mb.
|
|
2-Cİ NƏŞR
ƏLAVƏ VƏ DÜZƏLİŞLƏR ƏHLİ SÜNNƏ VƏL CƏMAAT SƏLƏFİ SALİHİN ƏQİDƏSİ QƏZA VƏ QƏDƏR Bu Kitab, Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin 10 İyun 2008-ci İl Tarixli İcazəsi Əsasında Çap Edilmişdir №DK-48/H TOPLAYAN VƏ TƏRTİB EDƏN K. HÜSEYN KİTABIN BÜTÜN HAQLARI QORUNUR 
ÖN SÖZ XUTBƏTUL-HACƏ Həmd ancaq Allahadır, Ona həmd edir, Ondan yardım və məğfirət diləyirik. Nəfslərimizin şərindən və pis əməllərimizdən Allaha sığınırıq. Allah kimi hidayətə yönəltmişsə, onu heç kəs azdıra bilməz, kimi də azdırmışsa, heç kəs onu hidayətə yönəldə bilməz. Mən şəhadət edirəm ki, Allahdan başqa ilah yoxdur. O, təkdir, şəriki də yoxdur və şəhadət edirəm ki, Muhəmməd onun qulu və elçisidir. «Ey iman gətirənlər! Allahdan lazımınca qorxun. Yalnız müsəlman olduğunuz halda ölün». (Ali-İmran 102). «Ey insanlar! Sizi tək bir şəxsdən (Adəmdən) xəlq edən, ondan zövcəsini (Həvvanı) yaradan və onlardan da bir çox kişi və qadınlar törədən Rəbbinizdən qorxun. (Adı ilə) Bir-birinizdən (cürbəcür şeylər) istədiyiniz Allahdan, həmçinin qohumluq əlaqələrini kəsməkdən qorxun. Şübhəsiz ki, Allah sizin üzərinizdə nəzarətçidir». (ən-Nisa 1). «Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz söyləyin! (Əgər belə etsəniz) Allah əməllərinizi islah edər və günahlarınızı bağışlayar. Hər kəs Allaha və Peyğəmbərinə itaət etsə, böyük bir səadətə (Cənnətə) nail olar». (əl-Əhzab 70-71)1. Şübhəsiz ki, sözlərin ən doğrusu Allahın kəlamı, yolların ən xeyirlisi Muhəmməd - sallallahu aleyhi və səlləm - in yoludur. Əməllərin ən pisi sonradan uydurulanlardır. Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bir bidətdir, hər bir bidət isə zəlalətdir (sapıqlıqdır), hər bir zəlalət isə oddadır2. «Ey Rəbbim! köksümü açıb genişlət, işimi yüngülləşdir, dilimdəki düyünü aç ki, sözümü yaxşı anlasınlar». (Ta ha 25–28). Möhtərəm müsəlman bacı və qardaşlarım! İlk öncə hamınızı Allahın salamı ilə salamlayıram. Allahın kitabına və Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm – in yoluna uyaraq öz risaləmi «Bismilləh» ilə başlayıram. Çünkü Allah Rəsulu - sallallahu aleyhi və səlləm - də öz məktublarını «Bismilləh» ilə başlamış və buyurmuşdu: «Hər mühüm bir işə «Bismilləh» ilə başlanılmazsa, o işin sonu kəsikdir»3. İlk növbədə Allahdan bu işimin dolğun, düzgün şəkildə yazıb başa çatdırılmasını diləyirəm. Allahdan əməlimi onun üçün ixlaslı olmasını, məndən qəbul edib onunla müsəlmanları faydalandırmasını diləyirəm. Əgər hardasa xəta etmişəmsə bu nəfsimdən və şeytandandır. Burada düzəldilməsi mühüm olan yerləri tapdıqdan sonra mənə öyüt-nəsihət verməkdən çəkinməyəcəyinizi ümid edirəm. Güvəndiyim Allahdır, işlərimi Ona həvalə edirəm və Ona arxalanıram. Həmd və nemət yalnız Onadır. Müvəffəqiyyət bəxş edən və xətalardan qoruyan da Odur. «Məni yaradan və məni doğru yola yönəldən Odur! Məni yedirdən də, içirdən də Odur! Xəstələndiyim zaman mənə yalnız O şəfa verir. Məni öldürəcək, sonra dirildəcək də Odur və Qiyamət günü xətamı bağışlayacağına ümid etdiyim də Odur! Ey Rəbbim! Mənə hikmət bəxş et və məni salehlərə qovuşdur! Sonra gələnlər arasında mənə yaxşı ad qismət et! Məni Nəim Cənnətlərinin varislərindən et». (əş-Şuəra 78-85). Allahın salat və salamı onun Peyğəmbəri Muhəmməd - sallallahu aleyhi və səlləm - ə, onun ailə üzvlərinə, səhabələrinə və Qiyamətə qədər onun yolu ilə gedən saleh möminlərin üzərinə olsun.
Əhli Sünnə Vəl Cəmaat hər xeyr və şərrin Allahın Qəza və Qədəri ilə meydana gəldiyinə: «Şübhəsiz ki, biz hər şeyi müəyyən ölçüdə (lazım olduğu qədər) ilə yaratdıq». (əl-Qəmər 49). Allahın dilədiyi hər bir şeyi etdiyinə kəsin olaraq inanırlar. Hər şey onun iradəsi ilədir. Heç bir şey onun istəməsindən kənara çıxa bilməz. O, olmuş və olacaq hər şeyi olmazdan əvvəl, əzəldən bəri bilir. Onun elmi geniş və cüzi olan hər bir şeyi əhatə edir. «(Rəbbin) onların keçmişini də, gələcəyini də bilir. Onların elmi isə onu əhatə edib qavraya bilməz». (Ta ha 110). «Göylərdə və yerdə zərrə qədər bir şey ondan gizli qalmaz. Bundan kiçik, yaxud böyük elə bir şey yoxdur ki, açıq-aydın kitabda olmasın». (Səba 3). Allahın dilədiyinin olduğuna, diləmədiyinin olmadığına, göylərdə və yerdə nə varsa mütləq onun diləməsi ilə olduğuna, mülkündə istəmədiyi heç bir şeyin olmadığına, var olan və olmayan nə qədər məxluq varsa mütləq Allah tərəfindən yaradılmış olduğuna, Ondan başqa bir yaradıcı, Ondan başqa bir Rəbb olmadığına iman etməkdir. «Allah istəməsə siz (bunu) istəyə bilməzsiniz. Həqiqətən Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir». (Dəhr 30). «Əgər biz (istədikləri kimi) mələkləri onlara göndərsək, ölülər onlarla danışsa və hər şeyi dəstə-dəstə başlarına toplasaq, əgər Allah istəməsə, yenə də iman gətirməzlər. Lakin onların əksəriyyəti (bunu) bilməz». (əl-Ənam 111). «Allah istədiyini azdırar, istədiyini isə düz yola yönəldər». (əl-Ənam 39). «Əgər Rəbbin istəsəydi yer üzündə olanların hamısı iman gətirərdi». (Yunus 99). Şair deyir: «Sənin dilədiyin olur, mən diləməsəm də belə, Və əgər sən diləməzsən, mənim diləyim olmaz». Uca Allah olmuşu, olacağı, olmamış olanı, əgər olacaq olsa necə olacağını bilir. «Gətrilib od üstündə saxlandıqları zaman sən onların: «Kaş ki, biz qaytarılıb Rəbbimizin ayələrini yalan hesab etməyəydik və möminlərdən olaydıq!» dediklərini görəydin! Xeyr əvvəlcə (ürəklərində) gizlətdikləri (küfr, nifaq və çirkin əməllər) onların qabağına çıxdı. Əgər geri qaytarılsaydılar, yenə də onlar qadağan olunduqları şeyə (küfrə və günaha) əl qatardılar. Onlar şübhəsiz ki, yalançıdırlar. (Əgər onlar dünyaya qaytarılsaydılar) yenə də: «Həyat yalnız bu dünyadakı həyatımızdan ibarətdir. Bizlər bir daha dirilən deyilik!» deyərdilər». (əl-Ənam 27-29). Allah hər nə qədər onların geri qaytarılmayacaqlarını bilirsə, əgər geri qaytarılacaq olurlarsa yenə də çirkin əməllərə dönəcək-lərini xəbər verməkdədir. «Əgər Allah (əzəldən) onlarda bir xeyr (olacağını) bilsəydi (haqq sözü) onlara eşitdirərdi. Onlar eşitsəydilər belə, yenə də (haqdan inadla) üz çevirərək dönüb gedərdilər». (əl-Ənfal 23). Bu da: «İşlər üçün əzəldən bir qədər yoxdur, hər şey baş verəndən sonra yazılır, Allah bir şeyi yaratmamışdan və var etmədən öncə onu bilməz deyən Qədəriyyənin görüşlərini rədd etməkdədir. «(Ya Muhəmməd!) Şübhəsiz ki, sən istədiyini doğru yola yönəldə bilməzsən. Amma Allah dilədiyini doğru yola salar. Doğru yolda olan kəsləri (öz əzəli elmi ilə) daha yaxşı O bilir!» (əl-Qəsəs 56). Söylədiyimiz kimi əgər hidayət yolu açıqlamaqdan ibarət olsaydı Peyğəmbərlər hidayətə yönəldərdilər. Çünki onlar sevənə də, sevməyənə də yolu açıq-aşkar göstərmişlər. «Allah istədiyi kimsəni (haqq yoldan) belə azdırar və istədiyini də doğru yola salır». (əl-Muddəssir 31). Uca Allah kimi imana yönəldir və hidayət verirsə bu onun lütfüylədir. Bundan ötrü həmd yalnız onadır. Kimi də sapdırırsa bu da onun ədalətilədir. Bundan ötrü də həmd yalnız onundur. Xeyir və şərrin hər iksi də qədərdəndir. Hər şey bir qədər, ölçü, zaman ilə yaradılmışdır. Hər yaradılan şeyin bir qədəri vardır. «O, Allah ki, göylərin və yerin hökmü onundur. O (özünə) heç bir övlad götürməmişdir. Mülkündə heç bir şəriki yoxdur. O, hər şeyi yaratmış və onu (onun üçün nə olacağını) əvvəlcədən müəyyən etmişdir». (əl-Furqan 2). «Allahın izni olmadıqca (heç kəsə) heç bir müsibət üz verməz. Kim Allaha iman gətirsə, Allah onun qəlbini haqqa doğru yönəldər və o, dünyada baş verən hər şeyin Allahın əzəli hökmü və izni ilə olduğunu bilər. Allah hər şeyi biləndir». (ət-Təğabun 11). Qədər – İstilahi mənasi – bir şeyin həddini, sayını bilmək, qərar, hökm deməkdir. Qadaru – Qadarun. Təqdir – Hər hansısa bir sualın həlli üçün hökm vermək deməkdir4. Şəri mənası isə – Abdullah Cərqo deyir ki: «Qədər Allahın elminə uyğun olaraq yerin və göyün yaradılmasından əlli min il öncə Lövhi Məhfuzda bütün məxluqatın qədərinin yazılmasıdır. Bu qədər də Allahın iradəsinə uyğun olaraq təyin edilmişdir. Allahın istədiyi zaman da baş verir». Qada – Qəza – İstilahi mənası – son hökm, qərar, sona çatdırmaq, bitirmək, qurtarmaq deməkdir5. Quranda və Sünnədə digər mənalarıda vardır ki, onlardan: Bir şeyi etmək, iki mübahisə edən şəxs arasında hökm vermək, Allah qada edib – şəriət edib, xəbər vermək, bir şeyi bitirmək, tamamlamaq və s. mənaları vardır. Ən məşhur mənası isə Allahın kovni əmridir. «Bir şeyi yaratmaq istədiyi zaman Allahın buyurduğu ona ancaq: «Ol!» deməkdir. O, da dərhal olar. (Yəsin 82). Abdullah Carqo deyir ki: «O, Allahın əşyaları yaratması və onları xəlq etməsidir - zamanı çatdıqda. Zamanı çatdıqda necə ki, onun qədərində yazılmışdır. Allahın hikmətinə, istəyinə uyğun olaraq». Bəzi alimlər qeyd edirlər ki, bunların mənaları eynidir. Ən səhih və doğruya yaxın olan yuxarıda verilən təriflərdir. İbn Battal – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Qəza – baş verən şey deməkdir (Yəni: Nə ki, artıq yaradılıb)"6. Xattabi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Qədər – Uca və Böyük olan Allah tərəfindən öncədən qərar verilmişdir. Məs: Dağıdılma, diriliş, ölüm. Bütün bu adlar Dağıdanın, dirildənin, öldürənin əməlləridir. Qəza – yaradlışdır. "Allah onları (səmaları) yeddi (qat) göy olaraq iki gündə əmələ gətirdi...". (əl-Fussilət 12)7. Beləcə Qədər – təqdir edilmiş, Qəza - nə ki, baş vermişdir və baş verməməsi mümkün deyildir"8. Tavus – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Mən bir neçə səhabə ilə qarşılaşdım ki, onların hamısı deyirdilər ki: "Hər bir şey təqdir edilmişdir". Həmçinin eşidim ki, İbn Ömər - radıyallahu anhu – deyir ki: "Hər bir şey təqdir edilmişdir. Hətta acizlik (zəiflik) və cəldlik"9. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki: "Bir gün Qureyş müşrikləri Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən Qədər barəsində soruşdular. Allah: "O gün onlar üzüstə Cəhənnəmə sürüklənəcək (və onlara): “Duyun Cəhənnəmin (ələmini) təmasını!” (deyiləcəkdir). Şübhəsiz ki, Biz hər şeyi müəyyən ölçüdə (lazım olduğu qədər) yaratdıq". (Qəmər 48-49)10. İbn Həcər – rahmətullahi aleyhi –, Raqib İsfəhani – rahmətullahi aleyhi – nin sözlərini rəvayət edərək deyir ki: "Qəza və Qədər – təqdir edənin Güc və Qüvvət sahibi olduğuna işarədir..."11. Allah kamil olaraq güc və qüvvət sahibidir. Onun üçün mümkün olmayan bir şey yoxdur. Onun İsimləri içərisində - əl-Qadir, əl-Qādir və əl-Muqtədir - vardır. İmam Əhməd – rahmətullahi aleyhi – dən Qəza və Qədər barəsində soruşduqda o: "Qəza və Qədər – Allahın Qüdrətidir" deyə cavab vermişdir12. İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "İmam Əhməd – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: Qəza və Qədər - Allahın Qüdrətidir. İbn Aqil – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: Bu sözlər İmam Əhməd – rahmətullahi aleyhi – nin dəqiqliyinə və dində dərin bilik sahibi olmasına dəlalət edir. Həmçinin Abu əl-Vafa – rahmətullahi aleyhi – də eyni sözləri söyləmiş və demişdir: "Allahın Qədərini inkar etmək özündə Allahın qullarının əməllərini yaratmasını, yazmasını və təqdir etməsini inkar etməkdir". İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Kim bizim Sələflərin yolu ilə getmirsə o, kimsə mahiyyət etibarıyla Allahın qüdrətini inkar etmiş olur. Cəhmilər və onların ardıcılları, Mötəzilə (əqidəsində olanlar) hansıki insanın seçiminin olmadığını və Qədəri inkar edilər...". İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: "Onlar deyirlər ki: "Xeyiri yaradan Şərii yaradan deyildir". Onlardan müsəlman olanlar isə deyirlər ki: "Günahlar Allahın istəyinə xilaf olaraq edilir". Digərləri isə: "Allah onlardan xəbərdar deyildir". Onla deyirlər ki: "Canlı məxluqatın bütün əməlləri Onun iştirakı olmadan edilir və Onun yaratdığı deyildir. Onlar qaçılmaz olaraq Allahı iradəsini və Onun sosuz Qüdrətini inkar edirlər. İbn Abbas - radıyallahu anhu – deyir ki: "Qədər – Tövhiddə nizam intizamdır. Kim ki, Allahın təkliyinə və qədərə iman edirsə Tövhidi doğru olar. Kimdə Allahın təkliyinə iman edib, lakin qədər iman etməzsə küfrü ilə (tövhidi) də dağılar"13. Bu kəlmələrin də İslam və İman, Miskin və Fəqir, Mömin və Müsəlman kimi həm ümumi, həm də xüsusi mənaları vardır. Qəza və Qədər kəlimələri də bir yerdə işləndikdə hərəsinin ayrı-ayrı mənaları vardır. Lakin bu sözlər ayrı-ayrı gəldikdə isə biri digərinin mənasını verir14. Məs: Uşağın doğulması, bəlanın baş verməsi Allah tərəfindən əlli min il öncədən Qədərdə qeyd edilmişdir. Lakin uşağın bu gün doğulması, bəlanın bu gün baş verməsi isə artıq Allahın Qadasıdır. Qəza və Qədər özündə iki şeyi əhatə edir: 1) Allahın əzəli elmini. 2) Allahın bir şeyi yaratmasını. Əziz müsəlman qardaş va bacılarım! Allahın qədər məsələsində olan fikir ayrılıqlarına görə müsəlman ümməti üç qrupa bölünür.
Onlar deyirlər ki: «İnsanın nə iradəsi, nə də seçim qabiliyyəti vardır. O, öz əməllərini etməyə məcburdur16. Əməllərin qula isnad edilməsi məcazdır. Qul namaz qıldı, oruc tutdu, öldürdü, oğurluq etdi deyilməsi eyni ilə günəş doğdu, külək əsdi, yağış yağdı kimidir». Beləliklədə onlar Rəbblərini zülm etməkdə və qulların güc yetirmədikləri şeyləri etməkdə ittiham etmiş oldular. Onlar insanın məcburiyyət qarşısında və könüllü surətdə etdiyi işlər arasında fərqi görməzlər. Şübhəsiz ki, onlar haqdan sapmışlar (azıblar). Çünki din sağlam düşüncə və həqiqət (haqq) onu sübut edir ki, (insanların) məcburiyyət qarşısında və könüllü surətdə etdiyi işlər (əməllər) arasında fərq vardır. İbni Mubarək – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Biz Yəhudi və Xaçpərəstlərdən sözləri nəql edərdik. Lakin Cəhmiyyədən sözləri nəql etməzdik». 2. Bu – o, kəslərdir ki, qulun iradəsini və seçim qabiliyyətini israr etməkdə həddi aşaraq, nəticədə Allahın istəyini və qədərini inkar etmişlər. Onlar deyirlər ki: «Qulun əməlləri Allah tərəfindən yaradılmayıb, təmamilə insanın özündən aslıdır». Qulun qüdrət və iradəsi ilə öz əməllərinin yaradıcısı olduğunu irəli sürmüşlər. Bununla da Allahdan başqa iki yaradıcı olduğunu qəbul etmişlər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – onları «Bu ümmətin məcusiləri» deyə adlandırmışdır. Çünki məcusilər şeytanın şərri və pisi yaratdığına inanaraq, Allah ilə birlikdə onun bir başqa yaradıcı olduğunu iddia edirlər. Bu qurup da qulları Allah ilə birlikdə yaradıcı olaraq qəbul etmişlər. İbn Ömər - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Qədəriyyə bu ümmətin məcusiləridir. Xəstələnəcək olurlarsa onları ziyarətə getməyin, ölürlərsə cənazələrində iştirak etməyin»17. İbn Ömər - radıyallahu anhu – belə deyənlərin sözlərinə bərk qəzəblənmiş, onlara ağır sözlər söyləmiş, onlardan uzaq olduğunu söyləmiş, əməllərinin üzlərinə geri çırpılacaqlarını, qədərə iman etmədikləri müddətdə əməl-lərinin əsla qəbul olunmayacaqlarını açıqca ifadə etmişdir. Bu sözlərin deyiliş səbəbi ona görədir ki, Yəhyə b. Yamər deyir ki, Bəsrədə qədərdən ilk söz edən (yəni qədəri inkar edən) Məbəd b. Cuheyni idi. Mən Humeyd b. AbdurRahman əl-Himyeri ilə birlikdə Həccə və ya Ümrəyə getmək üçün səfərə çıxdıq. Yolda: «Kaşki Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – in səhabələrindən biri ilə qarşılaşardıq. Bu kimsələrin qədər haqqında söylədiklərinə dair ona sual verərdik. Bunu demişkən məscidin girişində İbn Ömər - radıyallahu anhu– ilə qarşılaşdıq. Mən və yoldaşım onun sağına və soluna keçdik. Birimiz sağ tərəfində, digərimiz isə sol tərəfində idik. Ey AbdurRahmanın atası! Bizim yaşadığımız yerdə Qurani Kərimi oxuyan, elm tələb etməkdə çalışan insanlar vardır. Onlar qədərin olmadığını və işlərin əzəldən Allahın təqdiri olmadan meydana gəldiyini söyləyirlər. İbn Ömər: «Onlarla qarşılaşdığınız zaman onlara deyin: «Şübhəsiz ki, mən onlardan uzağam, onlar da məndən uzaqdırlar. Allaha and olsun ki, onlardan birinin Uhud dağı boyda qızılı olub və onu Allah yolunda versə də belə, qədərə iman etməyənə qədər Allah bunu ondan qəbul etməz»18. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Mən ümmətimdə üç şeyin yaranmasından qorxuram. İmamların ədalət-sizliyindən, ulduzlara inanmaqdan və qədəri inkar etməkdən»19. Ömər - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Qul bu dörd şeyə inanmadıqca mömin olmaz. Allahdan başqa ibadətə layiq haqq ilah olmadığına və məni haqla göndərdiyi Rəsulu olduğuna şəhadət etmək. Öldükdən sonra dirilməyə inanmaq və Qədərə inanmaq»20. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Son zamanlarda Qədər barəsində ümmətimdən söhbət ən pis kimsələr (çıxacaqdır)"21. Aişə - radıyallahu anhə – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Altı qrup insan vardır ki, mən onlara lənət edərəm, Allah onlara lənət edər və bütün nəbilər onlara lənət edər. Qədəri inkar edən…»22. Bu qrupun bəzi nümayəndələri həddi aşaraq deyirlər ki: «Allah yaratdıqlarının etdikləri əməllər barəsində yalnız onlar bu əməlləri etdikdən sonra xəbər tutur». Onlar insanın istəyi və seçimi barəsində ifrata yol vermişlər. Nəfi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki, bir nəfər İbn Ömər - radıyallahu anhu – nun yanına gələrək ona birisinin salamını çatdırdı. İbn Ömər: "Mən eşitmişəm ki, o küfrə düşmüşdür. Əgər bu belədirsə məndən ona salam çatdırma. Çünki mən Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – in belə buyurduğunu eşitdim: «Mənim ümmətimin başına eybəcərlik, uçulma və daş yağma gələcəkdir. Bütün bunlar Qədərilərin başına gələcəkdir"23. İmam Məlik – rahmətullahi aleyhi – dən: «Qədəriyyə mənsub kimsələrlə əlaqəni kəsimmi?». O: «Əgər getməkdə olduğu yolu bilən birisidirsə bəli. Həmçinin də onların arxasında namaz qılma»24. İmam Məlik – rahmətullahi aleyhi – dən: «Qədəriyyəyə mənsub bir kimsəyə qız verməyə dair sual verildi» o, da: «əl-Bəqərə 221-ci ayəsini oxudu: «Həmçinin müşrik kişilər Allaha iman gətirməyənə qədər mömin qadınları (onlara) ərə verməyin»25. İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – də: «Qədəriyyəyə mənsub bir kimsənin arxasında namaz qılmağı məkruh görürdü»26. İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in bu ümmətin məcusiləri dediyi qədəriyyəyə mənsub kimsələr Allah, günahlar olunana qədər bilməz deyən kimsələrdir»27. İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Qədəriyyə nə deməkdir bilirsinizmi? Özü bir iş etmədikcə Allah da bir şey yaratmamışdır deyən kimsədir»28. İmam Əhməd – rahmətullahi aleyhi – dən qədəriyyəyə mənsub birinin arxasında namaz qılmaq haqqında soruşuldu o, da: «(Bidət fikirlərinə) dəvət edən birisidirsə namaz qılma»29. 3. Bu – o, kəslərdir ki, iman gətirib və Allahda onları bu məsələdə haqq yoluna yönəltmişdir. Bunalar – Sünnə tərəfdarları olan Əhli Sünnə Vəl Cəmaatdır. Onlar şəriətin dəlillərinə (Quran və Sünnə) və qərəzsiz məntiqə əsaslanaraq bu azmış iki firqənin ortasında Vasat – orta yolu tutan kimsələrdir. Onlar deyirlər ki: «Allahın kainatda yaratdığı hər bir şey iki qrupa bölünür. 1) Kovni İradə - bu o, şeylərdir ki, Allah öz yaratdıqlarının arasında yaradır və heç kəs də onları dəyişdirmək qüdrətinə malik deyildir. Məs: Yağışın yağması, bitkilərin cücərməsi, doğulmaq, ölmək, xəstəlik, şəfa və s. kimi Allahın yaratdıqları ilə baş verən hadisələr. Heç kəs bunlardan qaça bilməz və heç kəs bunlar arasında seçim edə bilməz. Çünki bunlar yalnız və yalnız Allahın istəyi ilə baş verir. «Allah kimi düz yola yönəltmək istəsə, onun köksünü İslam (dini) üçün açıb genişləndirər, kimi azdırmaq istəsə, onun ürəyini daraldıb sıxıntıya salar. O, sanki (sıxıntının şiddətindən) göyə çıxar. Allah iman gətirməyənlərə pisliyi belə edər!» (əl-Ənam 125). «Əgər Allah sizi (haqq yoldan) azdırmaq (və ya məhv etmək) diləyirsə, mən sizə nəsihət vermək istəsəm də, heç bir faydası olmaz. O, sizin Rəbbinizdir və siz Onun hüzuruna qaytarılacaqsınız». (Hud 34). İmam Şafii – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Qulların diləməsi Allaha aiddir. Aləmlərin Rəbbi olan Allah diləmədikcə onlar diləyəməzlər. İnsanlar öz əməllərini yarat-mamışlar. Onların əməlləri Allahın yaratdıqları arasındadır. Qulların əməlləri Onun tərəfindən yaradılmışdır. Qədərin xeyiri və şərri də Allahdandır»30. 2) Şəri İradə – bu o, əməllərdir ki, yaradılmışların şəxsi iradəsi və istəyi ilə olur. Bu əməllər yaradılmışların istəyi ilə olur, hansıki Allah onlara bəxş edib. «Eləcə də sizdən doğru-düz (yolda) olmaq istəyənlər üçün. (Onu da bilin ki) aləmlərin Rəbbi olan Allah istəməsə, siz (bunu) istəyə bilməzsiniz». (ət-Təkvir 28-29). «İçərinizdən bəziləri dünyanı, bəziləri isə axirəti istəyirdi». (Ali İmran 152). «Allah sizə bilmədiklərinizi bildirmək, sizdən əvvəlkilərin getdiyi yolları göstərmək və tövbələrinizi qəbul etmək istər. Allah hər şeyi biləndir və hikmət sahibidir! Allah sizin tövbələrinizi qəbul etmək istəyir. Öz nəfsinə uyanlar isə sizi böyük bir əyriliklə düz yoldan sapdırmaq istəyirlər. Allah istər ki, üzərinizdə olan ağırlığı yüngülləşdirsin, çünki insan zəif yaradılmışdır». (ən-Nisa 26-28). «Allah sizi çətinliyə salmaq istəməz, lakin O sizi pak, təmiz etmək və sizə olan nemətini tamamlamaq istər ki, bəlkə şükr edəsiniz!» (əl-Maidə 6). «Allah sizdən çirkinliyi yox etmək və sizi tərtəmiz, pak etmək istər!» (əl-Əhzab 33). Dərrakəli insan könüllü surətdə və məcburən etdiyi (əməllər) arasında fərqi dərk edir. Əgər insan öz istəyi ilə evin damından nərdivan ilə düşürsə, bu əməli özü etdiyini başa düşür. Əgər o, evin damından öz istəyi olmadan aşağı yıxılırsa, onda o, bu iki əməl arasında fərqi görür. Çünki birinci əməl onun öz istəyi ilə, ikinci əməl isə (onun istəyi olmadan) məcburi baş verir. Bu da hər bir insana aydındır. Uca və Böyük Allahın rəhmətinin və mərhəmətinin genişliyinə görə insan öz istəyi ilə etdiyi bəzi əməllərinə görə heç bir məsuliyyət daşımır. Məs: İnsan unudaraq etdiyi əməllərinə görə və ya yuxuda yatarkən etdiyi əməllərinə görə heç bir məsuliyyət daşımır. Mağara əhlindən danışarkən Allah buyurur: «(Gözləri açıq olduğu üçün) onlar yuxuda ikən sən onları oyaq sanardın. (Torpağın rütubəti bədənlərini çürütməsin deyə) Biz onları sağa-sola çevirirdik». (əl-Kəhf 18). Sağa-sola çevrilən insanlar olduqları halda Allah bu əməli özünə aid edir. Çünki yatan seçim qabiliyətinə sahib olmadığı üçün yatdığı vaxt etdiyi əməllər barəsində ondan heç bir sorğu-sual olunmayacaqdır. Buna görə də Uca və Böyük olan Allah bu əməli özünə aid edir. Həmçinin Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurur: «Üç şəxsin üzərindən qələm qaldırılmışdır. Yatan şəxs ayılana qədər, uşaq həddi-buluğa catana qədər və dəli ağlı başına gələnə qədər»31. Başqa bir hədisdə Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurur: «Sizdən biriniz (oruc vaxtı) unudaraq yeyərsə və ya içərsə (qoy orucunu pozmayıb) axıra çatdıraraq tamamlasın. Heç şübhəsiz ki, Allah onu yedirdib və içirmişdir»32. Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu ki, oruc tutanı yedirdən də, içirdən də Uca Allahdır və bu əməli məhs ona aid edir. Belə bir kimsə oruclu olduğunu unudaraq yeyib içdiyinə görə seçim, qabiliyyətindən məhrum olan kimsəyə bənzəyir. Bundan başqa hər bir insan onun istəyi və iradəsi olmadan, hətta onların yaranma səbəblərini də bilmədən yaranan ağrı və qorxu arasında olan fərqi də görür. Həmçinin də öz istəyi ilə yaranan ağrı və sevinc arasında fərqi də görür. Bütün bu gətirdiyimiz nümunələr açıq-aydın və heç bir şəkk-şübhə doğurmayandır. Əziz müsəlman qardaş və bacılarım! Əgər biz birinci qrupun dediyi kimi qədərdə həddi aşaraq insanın heç bir seçimi olmadığını israrla qeyd etsək, onda Allahın şəriətinin lazımsız olduğunu da qeyd etmiş oluruq. İnsanın istək və iradə haqlarının olmadığını qeyd etməklə qulu xeyirli işlərə həvəsləndirmək və pis işlərdən çəkindirməyin də lazımsız olduğunu qeyd etmiş oluruq. Belə ki, qulun bu əməlləri etməkdə heç bir seçim haqqı yox idi və nəticədə Uca və Böyük olan Allah ona asi olanları cəzalandırsa çox böyük ədalətsizlik etmiş olar. Sübhənəllah! Allah pak və nöqsansızdır. Şübhəsiz ki, bütün bunlar açıq-aydın Quran ayələrinə ziddir. Allah buyurur: «Yoldaşı (ona) təhkim olunmuş mələk deyəcəkdir: «Bu yanımdakı (Cəhənnəm üçün) hazırdır!» (Allah o, iki mələyə buyuracaq-dır): «Atın Cəhənnəmə hər bir inadcıl kafiri, xeyrə mane olanı (zülm etməklə, günah törətməklə) həddi aşanı, (Allahın birliyinə) şəkk edəni! O, kimsəni ki, Allahla yanaşı özünə başqa bir tanrı qəbul etdi. Atın onu şiddətli əzabın içinə!» Yoldaşı (şeytan və ya öz nəfsi) deyəcəkdir: «Ey Rəbbimiz! Onu mən azdırmadım. Lakin o, özü haqq yoldan açıq-aydın azmışdır!» (Allah buyuracaqdır): «Mənim hüzurumda mübahisə etməyin. Mən sizə (dünyada Peyğəmbər vasitəsi ilə) bu əzabı bildirmiş-dim. Mənim hüzurumda söz güləşdirməyin. Mən bəndələrə (səbəbsiz yerə) zülm edən deyiləm!». (Qaf 23-29). Allah bu ayədə açıq-aydın bəyan edir ki, qulun cəzası ədalətsizliklə (haqsızlıqla) deyil, əksinə ədalətlə olunan bir işdir. Çünki artıq Allah öz qullarını bundan çəkindirmiş və onlara halal ilə haramı, doğru yol ilə zəlalət yolunu bəyan etmişdir. Lakin onlar zəlalatə uğrayanların və azğınların yoluna uymağa üstünlük verdilər və indi də Uca və Böyük olan Allahın yanında heç bir bəhanələri də yoxdur. «Biz Peyğəmbərləri (möminlərə) müjdə gətirən və (kafirləri) əzabla qorxudan kimi göndərdik ki, daha insanlar üçün Peyğəmbərlərdən sonra Allaha qarşı bir bəhanə yeri qalmasın. Allah yenilməz qüvvət və hikmət sahibidir». (ən-Nisa 165). O, ki qaldı ikinci qrup insanlara, onların dedikləri də Quran və Sünnə tərəfindən və ətrafda baş verən hadisələrlə təqzib olunur. Quran ayələri dəlildir ki, qulun istəməsi Allahın istəyinə bağlıdır. «Eləcə də sizdən doğru-düz (yolda) olmaq istəyənlər üçün. (onu da bilin ki) aləmlərin Rəbbi olan Allah istəməsə, siz (bunu) istəyə bilməzsiniz». (ət-Təkvir 28-29). «Rəbbin istədiyini yaradar və seçər. Onların heç bir ixtiyarı yoxdur». (əl-Qəsəs 68). «Allah (bəndələrini) əmin-amanlıq yurduna (Cənnətə) çağırır və istədiyini doğru yola salır!» (Yunus 25). Allahın iradə və istəyini inkar edənlər əslində Allahın Rəbb olmasını inkar etmiş olurlar. Çünki onlar iddia edirlər ki, Allahın mülkündə baş verən hadısələr onun istək və iradəsi olmadan baş verir. Heç bir şey və heç bir hadisə Allahın ona istəyi olmadan baş vermir və yalnız Allah hər bir şeyin yaradıcısıdır. O, hər bir şeyin qədərini müəyyən edir. Bu kimsələrin dedikləri ağıl baxımından da səhfdir. Çünki bütün məxluqlar Uca və Böyük olan Allaha məxsusdurlar. Hər bir şey Allaha məxsus olduğu üçün də Allahın mülkündə nəinsə onun istəyinə zidd olaraq baş verməsi də mümkün deyildir. Lakin burada belə bir sual ortaya çıxır. Əgər hər şey Allahın istəyi və iradəsilədirsə, hər şey Allaha məxsusdursa onda qulun bu aləmdə rolu nədir? Axı artıq Allah kiminsə qədərində haqq yoldan azacağını və zəlalətə düşəcəyini yazmışdır. Bu suala cavab verərək biz deyirik ki, Uca və Böyük olan Allah doğru yola yönəldir o, kəsləri ki, buna layiqdirlər və azdırır o, kəsləri ki, buna layiq deyillər. «Onlar (haqdan) üz döndərdikdə Allah da onların qəlblərini (imandan) döndərdi» (əs-Səff 5). «Sonra əhdlərini pozduqları üçün onları lənətlədik və ürəklərini sərtləşdirdik. Onlar sözlərin yerlərini dəyişib təhrif edir və xəbərdar edildikləri şeylərin bir hissəsini unudurlar». (əl-Maidə 13). Belə ki, Allah bu ayələrlə bəyan edir ki, qulun azmasına səbəb elə özüdür. Qul Allahın onun qədərində nəyi yazdığını bilmir. O, bu haqda yalnız (hadisə, iş) baş verdikdən sonra bilir. Allahın onu doğru yola yönəldəcəyi və ya haqq yoldan azacağı haqda onda heç bir məlumat yoxdur. Bəs nəyə insan zəlalət yolunu seçir və sonra da bəyan edir ki, bunu Allah belə istəyib. Məgər yaxşı olmazdır ki, insan haqq yola yönəlsin və sonra da bəyan etsin ki, Allah məni doğru yola yönəldib. Bəs nə üçün insan günah etdikdə qədəri məsəl çəkir, xeyirli işlər etdikdə isə qədəri inkar edərək bəyan edir ki, bunları mən özüm etmişəm. Xeyr! Qula yaraşmaz ki, günah işlədikdə qədəri məsəl çəkərək desin: «Bu belə də olmalı idi. Mən Allahın yazdığı qədərdən qaça bilməzdim». Həmçinin qul xeyirli işlər edir və Allah da onu doğru yola yönəldirsə (insan) lovğalığından, təkəbbürlüyündən deməmlidir ki: «Bunun səbəbi yalnız mən özüməm. Mən özüm buna nail olmuşam». Hər bir kəsin önündə müəyyən imkanlar açılmışdır və həmçinin də hər bir kəs seçimə də sahibdir. Hamıya yaxşı məlumdur hər bir kəsin ruzisi, həyatı, dünyalıq azuqəsi Allah tərəfindən qədərdə müəyyən edilmişdir. Lakin buna baxmayaraq hər bir kəs ruzi, azuqə axtarışı üçün dəridən qabığdan çıxır, müəyyən məsafələr qətt edir. Hətta bəziləri bu məqsədlərlə başqa ölkələrə də səfərlər edirlər. Lakin elə bir insan yoxdur ki, evində oturaraq desin ki: «Mənim ruzim yazılıb, mən də onu alacağam». Əksinə o, hər cür vasitələrə əl atır ki, özünü və ailəsini dolandırsın. Əbu AbdurRahmən Abdulla b. Məsud – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, doğru sözlü və doğru sözü təsdiq olunan Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Sizdən hər birinizin yaradılışı onun anasının qarnında qırx gün nütfə33 şəklində olaraq bir yerə gətirilir. Sonra bu müddət qədər aləqa34 şəklində olur. Sonra yenə bu müddət qədər mudğa35 şəklində olur. Sonra ona bir mələk göndərilir, mələk ona ruh üflədikdən sonra dörd xüsusiyəti yazmaqla əmr olunur. Ruzisini, əcəlini, əməlini, bədbəxt və ya xoşbəxt olacağını»36. Ənəs b. Məlik - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Allah ana bətninə bir mələk (göndərər) və mələk: "Ya Rəbbim! Nütfə, Ya Rəbbim! Aləqa, Ya Rəbbim! Mudğa". Allah onu xəlq etmək istədikdə (Mələk): "Oğlan yoxsa qız, xoşbəxt yoxsa bədbəxt, Ruzisi nədir? Əcəli Nədir?". Bütün bunlar ana bətində ikən yazılır"37. Əbu Zərr - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Nütfənin (Ana bətinə) düşməsindən 42 gecə keçdikdən sonra Allah bir mələk göndərər. Mələk ona şəkil verərək: eşitmə, görmə, dəri və sümük (şəkilini) verər. Sonra: "Ya Rəbbim! Oğlan, yoxsa qız?" deyə soruşar. Bu zaman Allah öz iradəsini (qədərini) əmr edər və mələk də yazar"38. Qulun ruzisi müəyyən olunduğu kimi, onun yaxşı və pis əməlləri də müəyyən olunmuşdur. Bəs onda nəyə görə sən dünya həyatını gözəlləş-dirmək üçün hər cür vasitələrdən istifadə edirsən. Lakin gələcək hayatını, axirət yurdunu gözəlləşdirmək üçünsə xeyirli işlərdən uzaq durursan. Həyatını gözəlləşdirilməsi, abadlaşdırılması üçün çalışırsan, özünü xəstəliklərdən qorumaq üçün sağlamlığının qayğısına qalırsan. Xəstələn-dikdə ən yaxşı həkim axtarırsan ki, səni müalicə etsin. Lakin buna baxmayaraq artıq sənin ömrün müəyyən edilmişdir. O, nə artacaqdır, nə də azalacaq. «Allahın izni olmayınca heç kəsə ölüm yoxdur. O, (lövhi məhfuzda) vaxtı müəyyən edilmiş yazıdır. (Ali İmran 145). «Hər ümmətin bir əcəl vaxtı vardır. Onların əcəli gəlib çatdıqda bircə saat belə nə yubanar, nə də tələsərlər». (Yunus 49). «Ömür sahibi olan birinin uzun ömür sürməsi də, onun (yaxud başqa birinin) ömrünün qısaldılması da ancaq kitabda (lövhi məhfuzda) yazılmışdır. Həqiqətən bu Allah üçün çox asandır». (Fatir 11). Lakin buna baxmayaraq sən demirsən ki: «Qoy mən yatağımda qalım. Əgər Allah ölümü yazıbsa öləcəyəm, yox əgər yaşamağı yazıbsa deməli yaşayacağam». Əksinə sən var gücünlə çalışırsan ki, yaxşı həkim tapasan və onun əlləri ilə Allahın yazılmış olduğu şəfanı tapasan. Bəs nə üçün sən Allahın rəhmini, mərhəmətini və Cənnətini qazanmaq üçün doğru yolu axtarmırsan. Bu yolda çalışmırsan. İndi isə sənin qarşında iki yol açılır. Onlardan biri səadətə, xoşbəxtliyə, uğura, digəri isə ölümə, məyusluğa, zəlalətə aparır. Sən də bu yolların qarşısında seçim haqqına maliksən və heç kəs də sənə bu iki yoldan hansınısa seçməkdə maneçilik törədə bilməz. İstədiyin yolu seçib o, yolla da gedə bilərsən. Lakin haqdan üz döndərib sonra da demə ki: «Mənim üçün belə yazılmışdır». Əksinə yaxşı olardı sən doğru yolu seçib sonra da deyəsən ki: «Mənim qədərimdə elə bu yazılmışdır» Amin. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|