2. Gipoteza va uning turlari

Gipotezani shakllantirish bosqichlari
1 – guruh haqida ma’lumot
2 – to’plangan ma’lumotlarni solishtiring
3 – mumkin bo’lgan tushuntirishlarni keltiring
4 – eng maqbul tushuntirishni tanlang
5 – bir yoki bir nechta farazlarni shakllantirish.
Ushbu bosqichlarni bajarib bo’lgandan so’ng, gipotezaning haqiqiyligi tasdiqlangan tajriba o’tkaziladi.Agar gipoteza isbotlangan bo’lsa, unda gipoteza haqiqatdir. Agar tasdiqlanmagan bo’lsa, gipoteza noto’g’ri bo’ladi.Bunday holda, olingan haqiqiy ma’lumotlar bilan yana bir gipotezani shakllantirish kerak.
Gipotezalarga misollar
Foydali gipoteza deduktiv fikrni o’z ichiga olgan holda mulohaza yuritish orqali bashorat qilishga imkon berishi kerak. Laboratoriyadagi eksperiment natijasini yoki tabiatdagi hodisani kuzatishini taxmin qilishi mumkin. Bashorat statistik bo’lishi mumkin va faqat ehtimolliklar bilan bog’liq.
Gipotezalarning ayrim misollari:

• Vaqtdan foydalangan holda muntazam ravishda mashg’ulot olib boradigan futbolchilar, mashg’ulot kunlarining 15 foizini o’tkazib yuborganlarga qaraganda ko’proq gol urishadi.

  
  

• Oliy o’quv yurtlarida tahsil olgan yangi ota-onalar, 70% hollarda tug’ruq paytida bemalol.

  
  

• B12 vitaminini iste’mol qiladigan vegetarianlarning anemiya rivojlanish ehtimoli kamroq bo’ladi.

  
  

• Har kuni tualetda sayqallash vositasidan foydalanish 95% gacha mikroblarni va 65% bakteriyalarni yo’q qilishi mumkin.

  
  

• Agar O’rta er dengizi parheziga rioya qilsam, men 1 kg tashlaganman. Bir hafta ichida, to’rt hafta ichida men 4 kg yo’qotaman.

  
  

Shuni esda tutish kerakki, bular ko’pgina ixtiro qilingan farazlarning misollari, shuning uchun ularga ilmiy qat’iylik etishmaydi.

NAZARIYA
Nazariya — biror hodisa va faktlarni izohlovchi va bashorat qila biluvchi bilimlar tizimi, sxemasidir. Nazariyalar ilmiy uslub vositasida yaratiladi, shakllantiriladi voqelik qonuniyatlari va undagi muhim aloqalar haqida bir butun tasavvur beradigan bilim shakli. Nazariya borliqning muayyan sohasiga oid boʻlgan tajribalardan umumlashtirilgan maʼlumotlar asosida kelib chiqadi. Ilmiy bilishda Nazariya ning asosiy vazifasi tajribalar bergan dalillarni izohlash, shu bilan birga, narsa va hodisalarning mohiyatiga chuqurroq kirib borish, yuzaga keladigan yangi narsa va hodisalarni oldindan koʻra olishdan iborat. Har qanday Nazariya ilmiy bilishning natijasi sifatidagi bilish shakli boʻlsada, lekin uni tugallangan, oʻzgarmas, mutlaq bilim deb qaramaslik kerak. Nazariya bilish jarayonidabiz toʻplagan bilimlarning natijasigina emas, balki yangi bilimlar hosil qilish yoʻlidagi boshlangʻich asosdir. Nazariya hamma vaqt amaliyot bilan uzviy boglik boʻladi va shundagina u harakat va rivojlanishning quroliga aylanadi. Nazariya ning boshlangʻich shakli gipotezalmr. Amaliyotda gipotezaning toʻgʻri, haqiqat ekanligi isbotlansa, shu asosda yangi Nazariya yuzaga kelishi mumkiNazariya Ilmiy bilish jarayonida kishilarning ilmiy Nazariya lar bilan qurollanganligi unga ilmiy oldindan koʻrish — ilmiy bashorat qilish imkoniyatini beradi. Bu esa, oʻz navbatida, yangi qonuniyat va yangi Nazariya larning shakllanishiga olib keladi.

Kundalik turmushda – biror hodisaga oid faraz va fikrlar toʻplamidir (masalan: Fitnalar nazariyasi).

Inglizcha nazariya so’zi qadimgi yunon tilidagi falsafadagi texnik atamadan olingan . Kundalik so’z sifatida , teoria “ qarash , ko’rish, ko’rish” degan ma’noni anglatadi, ammo ko’proq texnik kontekstlarda u ko’proq amaliy usullardan farqli o’laroq, tabiiy narsalarning tafakkur yoki spekulyativ tushunchalarini , masalan, tabiat faylasuflarining tushunchalarini anglatadi. Mohir notiqlar yoki hunarmandlar kabi narsalarni bilish. Ingliz tilida so’zlashuvchilar nazariya so’zini kamida 16-asr oxiridan beri ishlatishadi. Nazariya so‘zining zamonaviy qo‘llanilishiasl ta’rifdan kelib chiqadi, lekin narsalarning umumiy mohiyatini o’ylangan va oqilona tushuntirish sifatidagi nazariya g’oyasiga asoslanib, yangi ma’no tuslarini oldi .

Garchi u yunon tilida ko’proq dunyoviy ma’nolarga ega bo’lsa-da, thésía so’zi yunon tilining qayd etilgan tarixida maxsus qo’llanishlarni ishlab chiqqan . “ Dindan falsafaga “ kitobida Frensis Kornford orfiklar theoria so’zini “ehtirosli hamdardlik bilan mulohaza yuritish” ma’nosida qo’llaganligini aytadi. Pifagor bu soʻzni matematik bilimlarning “oqilona, ​​oʻzgarmas haqiqat toʻgʻrisida ishtiyoqsiz tafakkur” maʼnosiga oʻzgartirdi, chunki u bu intellektual izlanishni borliqning eng yuqori choʻqqisiga chiqish yoʻli deb hisobladi. Pifagor aqlning nazariyaning yuqori tekisligida ishlashiga yordam beradigan hissiyotlar va tana istaklarini bo’ysundirishni ta’kidladi. Shunday qilib, Pifagor nazariya so’ziga o’ziga xos ma’noni berdi, bu nazariya (betaraf, neytral fikrlash kabi) va amaliyot o’rtasidagi farqning klassik va zamonaviy kontseptsiyasiga olib keldi. Aristotel terminologiyasi, yuqorida aytib o’tilganidek, nazariyani praksisga yoki amaliyotga qarama-qarshi qo’yadi va bu qarama-qarshilik bugungi kungacha mavjud. Aristotel uchun amaliyot ham, nazariya ham fikrlashni o’z ichiga oladi, ammo maqsadlar boshqacha. Nazariy tafakkur odamlar harakat qilmaydigan yoki o’zgartirmaydigan narsalarni, masalan, tabiatni ko’rib chiqadi , shuning uchun uning o’zidan va yaratishga yordam beradigan bilimdan tashqari insoniy maqsadi yo’q. Boshqa tomondan, praksis fikrlashni o’z ichiga oladi, lekin har doim kerakli harakatlarga erishish uchun, bu orqali odamlar o’z maqsadlari uchun o’zgarishlar yoki harakatga sabab bo’ladi. Hech qanday ongli tanlov va fikrlashni o’z ichiga olgan har qanday inson harakati praksis yoki harakatga misol bo’la olmaydi.