2-mavzu. Kompyuter grafikasining vositalari. Reja: Kompyuterda yaratilgan tasvirlar, qurulmaviy vositalar. Tasvirlarni saqlashni tashkil etish

Tasvirlarni saqlashni tashkil etish
Grafik xabarlarni saqlash grafik tizimida qanday displeydan foydalanayotgani 
bilan aniqlanadi. Agar vektorli displeydan foydalanilgan bo`lsa, u holda tasvirni 
har bir nuqtasiga ikkita son to`g`ri keladi, ya’ni Z va U koordinatalari. Shunday 
qilib, vektorli displeyda ko`rsatish uchun mo`ljallangan tasvirni kiritish bu 
kompyuter xotirasiga qandaydir sonlar ketmaketligini yozish demakdir, ya’ni Z va 
U ni qiymati. Grafik xabarlarni saqlash tizimini o`ziga xos xususiyati, bu mashina 
xotirasi hajmini kattaligidir. Hozirgi vaqtda habarni saqlovchi magnit diskasi va 
magnit tasmasi keng qo`llanilmoqda. Magnit diskasi va tasmasiga xabarlarni 
yozish va o`qish magnitli kallak yordamida magnitafonga o`xshash yoziladi. 
Hozirgi qurilmalarida yozishni ko`ndalang zichligi 1 mm va 8 - ta yo`lga, uzunligi 
– 160 bit/mm ga etadi. Shaxsiy kompyuterlar uchun asosiy tashqi xotira to`plovchi 
qurilma egiluvchi magnit diskasidir. Bu arzon tez ishlaydigan va kichik gabaritli 
qurilma xabarlarni to`plovchi diametri 19,8 sm li egiluvchi plastmassa plastinka 
bo`lib, o`nga magnit qatlami qoplangan va himoyalovchi plastinka konvert ichiga 
joylashtirilgan. Habarlarning magnit diskasining bir tomonga yoki ikki tomonga 
yozish mumkin. Bitta diskada 125 kbaytdan 500 kilobaytgacha xabarlar saqlash 
mumkin. Lekin, bu chegara emas. Intensiv ravishda optikaga asoslangan xabarlarni 
to`plovchi disketalar rivojlanmoqda. Ularda grafik ma’lumotlar yozish va o`qish 
lazer nuri yordamida amalga oshiriladi. Optik xotirada saqlab qoluvchi qurilma 
odatdagi magnit diskali xabarlarni to`plovchi disketalardan 100 marta ortiqdir. 
Diametri 50 - 405 mm bo`lgan optik disklarni habarlar sig`imi 4 Gbaytga yetadi. 
Hozirgi vaqtda, optik habarlarni tasmali tizimini 600 Gbayt xajmligi mavjud. 
Bunday hajmli ma’lumotlar yozuv stolining tumbasidan kattaroq qurilmaga 
joylashadi va 250 mln standart mashina yozuvi betiga ekvivalentdir. Uzunligi 250 

---

m kengligi 4 mm va qalinligi 12 mm, bo`lgan tasma uncha katta bo`lmagan 
kasetaga joylashadi. Hozirgi vaqtda ensiklopediyalar, lug`atlar va kitoblarni optik 
diskalarga ko`chirish uchun texnik imkoniyatlar mavjud.
Hozirgi paytda rastr va vektorli tasvirlar uchun ko`plab fayllar formatlari 
ma`lum. Quyida rastr tasvirlar uchun fayllarni saqlash formatlarini ko`rib 
chiqamiz.
BMP faylning sarlavhasi BITMAPFILEHEADER deb ataladi. Undan 
faylning umumiy tasnifi (holatining bayoni) joylashtiriladi. Sarlavha quyidagi 
maydonlarga ega:
WORD bf Type – “BM” simvollarini saqlaydi. Bu format kodidir.
DWORD bf Size – faylning baytlardagi umumiy o`lchami.
WORD bfReserved1 – rezervlangan, hozircha 0 ga teng.
WORD bfReserved2 – rezervlangan, hozircha 0 ga teng.
DWORD bfOffBits – ushbu fayldagi bitlar massivining adresi.
Shundan keyin faylda yana bir sarlavha – BITMAPINFOHEADER keladi. 
Unda rastrning o`lchamlarini va piksellarning rang formatlarini tasnifi saqlanadi. 
Ushbu sarlavha quyidagi maydonlarga ega:
DWORD biSize – sarlavha o`lchami, 40 ga teng.
LONG biWidth- piksellardagi rastr kengligi.
LONG bi Height – piksellardagi rastr balandligi.
WORD biPlanes – 1 ga teng bo`lishi kerak.
WORD biBitCount – bir pikselga to`g`ri keluvchi bit, 1,4,8,16,24 yoki 32 
bo`lishi mumkin.
DWORD biCompression – nolga teng.
DWORD biSizeImege – rastr bit massivining baytlardagi o`lchami.
LONG biXPelsPerMeter – x bo`yicha 1 litrdagi piksellar sonida ifodalanuvchi 
ruxsati.
LONG biYPelsPerMeter –U bo`yicha
DWORD biClrUsed – agar 0 ga teng bo`lsa, ranglarning maksimal miqdori 
foydalaniladi.
DWORD biClrImportant – agar biClrUsed=0 bo`lsa, 0 ga teng shundan keyin 
faylda
RGBQUAD ko`rinishida yozuv ko`rinishidagi palitra joylashadi. Har bir 
yozuv o`zida to`rt qatorni saqlaydi.
BYTE rgbBlue – B rang tashkil etuvchisi, 0 dan 255 gacha.
BYTE rgbGreen -G tashkil etuvchisi.
BYTE rgbRed – R tashkil etuvchisi
BYTE rgbResevred – foydalanilmaydi, 0 ga teng.

---

RGB QAUD yozuvlarining soni foydalanilgan ranglar soniga teng bo`ladi. 
Bir pikselga 24 bit to`g`ri kelsa, palitra bo`lmaydi. Shuningdek bir pikselga 16 va 
32 bit to`g`ri keladigan ba’zi rang formatlari uchun ham palitra kerak emas.
Qator tiplari uchun bu yerda shunday belgilashlar qabul qilinadi. 
BYTE – belgisiz bir baytli butun son. 
WORD – belgisiz ikki batli butun son.
DWORD – belgisiz to`rt baytli butun son.
LONG – belgiga ega bo`lgan to`rt baytli butun son.
Palitradan keyin (agar u bor bo`lsa) BMP faylida bit (aniqrog`i, bayt massivi) 
ko`rinishidagi rastr yoziladi. Bit massivida ketma-ket rastr qatorining baytlari 
yoziladi. Qatordagi baytlar soni to`rtga karrali bo`lishi lozim, shuning uchun agar 
gorizantal bo`yicha piksellar soni bu shartga to`g`ri kelmasa, unda o`ng tomondan 
har bir qatorga ba’zi bitlar soni qo`shimcha yozilib qo`yiladi (qator ikkilangan so`z 
chegarasiga tekislanadi).
BMP fayllarida tasvirni siqish mavjud emas, ammo rastr tasvirining 
ifodalashning bunday formati (Device Independent Bitmap) RLE (Run Length 
Encoding) oddiy siqish algoritmi qo`llaniladigan DBtipidagi fayllar uchun ham
foydalaniladi. RLE algoritmi shuningdek boshqa omillashgan rastrli grafik 
formatalarida, masalan, RSX da ham qo`llaniladi.
Endi vektor tasvirlar uchun fayllarni saqlash formatlarini ko`rib chiqamiz. 
CDR (CorelDRAW hujjati). CDR fayl formati - bu vektor tasvirlari yoki 
CorelDRAW bilan yaratilgan grafik. Ushbu fayl formati Corel tomonidan xususiy 
dasturiy ta’minot mahsulotlarida foydalanish uchun ishlab chiqildi. CDR fayllari 
ko`plab rasmni tahrirlash dasturlari tomonidan qo`llab-quvvatlanmaydi. Ammo, 
fayl CorelDRAW yordamida boshqa, keng tarqalgan va mashhur rasm formatlariga 
eksport qilinadi. Bundan tashqari, CDR fayl Corel Paint Shop Pro dasturi 
tomonidan ochilishi mumkin.
Ushbu format oldindan taniqli barqarorlik va yomon fayllar muvofiqligi 
uchun ma`lum, ammo CorelDRAW yordamida juda qulay. Ushbu versiyalarning 
fayllari vektor va raster tasvirlar uchun alohida siqishni ishlatadi, shriftlar 
ko`milishi mumkin, CDR fayllari 45x45 metrli katta ish maydoniga ega va ko`p 
tarmoqli ishlaydi.
Ai (AdobeIllustraror). Adobe Illustratorda yaratilgan vektor tasvir fayli; rastr 
ma’lumotlar o`rniga nuqta bilan bog`langan yo`llar yoki chiziqlar; obyektlar, 
ranglar va matnlarni o`z ichiga olishi mumkin. AdobeIllustraror hujjatlari 
fotoshopda ochilishi mumkin, ammo tasvir "rastrlashtirilgan" bo`ladi, ya’ni u 
vektor tasviridan bitmapga aylanadi. AdobeIllustraror formati PostscriptPage ta`rifi 
tili (PDL) ning pastki qismini tuzilgan faylga qamrab oladi va rasmiylashtiradi. 
Bunday fayllar Postscript printerda namoyish etilishi uchun mo`ljallangan, biroq 

---

ular tasvirning raster versiyasini ham o`z ichiga olishi va shu bilan oldindan 
ko`rishni ta`minlashi mumkin. PostScript o`zining to`liq qo`llanilishida kuchli va 
murakkab bir tildir va ikki o`lchovli chiqish qurilmasida namoyish etilishi mumkin 
bo`lgan har qanday narsani aniqlay oladi, AdobeIllustraror formati an`anaviy 
grafik ma’lumotlarni saqlash uchun moslangan: chizmalar, chizmalar va dekorativ 
yozuvlar. Shunga qaramay, AdobeIllustraror fayllari juda murakkab bo`lishi 
mumkin. PostScriptning kuchi, asosan, operatsiyalar ketma-ketligini belgilash va 
oddiy sintaksis yordamida ularni birlashtirish qobiliyatiga bog`liq. Adobe 
Illustrator fayllaridagi bu yashirin murakkablik ba`zan (lekin har doim ham emas) 
eng kam darajaga tushiriladi.
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1. Tasvirlarga raqamli ishlov berish nima?
2. Tasvirlarga raqamli ishlov berishning kelib chiqishi.
3. Tasvirlarga raqamli ishlov berishni qo`llash sohalari.
4. Tasvirlarga raqamli ishlov berishning asosiy bosqichlari.