2-mavzu: Shaxsning psixologik apparati va uning bloklari

Psixologik asos blokining tarkibiy qismlari, vazifalari va xususiyatlari
Zamonaviy ilmiy psixologiya - bu turli mualliflar 50 dan 100 tagacha nisbatan mustaqil soha va tarmoqlarni aniqlaydigan ilmiy fanlar tizimi. An’anaga ko‘ra, psixologiyaning barcha bo‘limlari ikkita katta guruhga bo‘linadi: fundamental va amaliy psixologiya. Ushbu ikki guruh ichidagi psixologiya tarmoqlarining umumiy qabul qilingan tasnifi hali ishlab chiqilmagan.
Umumiy psixologiya, ijtimoiy psixologiya va differensial psixologiyani fundamental psixologiya deb tasniflash mumkin. Amaliy psixologiya bo‘limlari ro‘yxati o‘sishda davom etmoqda. Uning eng mashhur tarkibiy qismlari - pedagogik, klinik, huquqiy, madaniyatlararo, siyosiy, iqtisodiy, harbiy psixologiya; shuningdek, mehnat psixologiyasi, sport, din, qarilik (geront psixologiyasi), oila va boshqalar.
Fundamental psixologiya insonda (va hayvonlarda) yaxlit psixik hodisalarni, ruhiy hayotning barcha sohalarida sodir bo‘ladigan umumiy psixologik qonuniyatlarni o‘rganadi. Amaliy psixologiya odamlarning kasbiy faoliyatining muayyan sohalariga xos bo‘lgan umumiy psixologik muammolarni o‘rganadi.
Psixologiyaning zamonaviy tarmoqlarining xilma-xilligi ko‘p, ammo umumiy o‘rganish predmeti - psixikaning faktlari, qonuniyatlari va mexanizmlarini hayotning alohida shakli sifatida saqlashni nazarda tutadi. Shu bilan birga, fundamental va amaliy psixologiya rivojlanib, boshqa fanlarning tegishli sohalaridan maxsus bilimlarni oladi. Amaliy psixologiya tarmoqlari uchun bular tegishli bilim sohalarining (pedagogika, huquqshunoslik, dinshunoslik va boshqalar) yutuqlari; umumiy psixologiya uchun - birinchi navbatda biologiya va tibbiyot.
Har bir fan o‘zining muvaffaqiyatli rivojlanishi va ijtimoiy ahamiyatga ega funktsiyalarini bajarishi uchun o‘rganilayotgan hodisalar haqida to‘g‘ri tasavvur beradigan dastlabki qoidalarga asoslanishi kerak. Bunday qoidalar ushbu fanning metodologiyasi sifatida belgilanadi. Uni ilmiy usullarning umumiyligidan ajratib olish kerak. Ikkinchisi psixologiyaning bir yoki bir nechta sohalarida birlamchi ma’lumotlarni bir vaqtning o‘zida olish imkonini beruvchi ketma-ket o‘zaro bog‘langan harakatlar to‘plamidir.
Mahalliy psixologiya fanining umumiy metodologiyasi quyidagi qoidalardan kelib chiqadi:

1. Atrofimizdagi real dunyo moddiydir (ya’ni u bizning tasavvurimiz mahsuli emas).

   
   

2. Doimiy harakatda, rivojlanishda bo‘lgan materiyaga nisbatan ong ikkinchi darajali.

   
   

3. Atrofdagi dunyo ham, psixika ham uzoq evolyutsiya (rivojlanish) yo‘lini bosib o‘tgan.

   
   

Psixologiyaning maxsus metodologiyasi quyidagi tamoyillardan iborat:

- determinizm (barcha ruhiy hodisalarning sababi);
- ong va faoliyatning birligi (ongning rivojlanishi faoliyatga bog‘liq va unga ta’sir qiladi);
- rivojlanish (ruhiy rivojlanish mahsuli bo‘lib, doimo shu jarayonda bo‘ladi);
- shaxsiy yondashuv (shaxsning individual va ijtimoiy-psixologik xususiyatlari orqali umumiy qonuniyatlarni bilish).
Zamonaviy psixologik tadqiqot usullari shartli ravishda ob’ektiv, tavsiflovchi va psixologik yordam usullariga bo‘linadi. Ikkinchisi faqat psixologiya fanining amaliy sohalarida qo‘llaniladi.
Ob’ektiv tadqiqot usullariga quyidagilar kiradi:
a) tashqi kuzatuv;
b) tajriba;
c) sinov;
d) so‘rov (anketa, suhbat);
e) ishlash natijalarini tahlil qilish (kontent tahlili, grafologiya va boshqalar).
Hodisalar yoki shaxslarni sifat jihatidan o‘rganishga yo‘naltirilgan tavsif usullariga kuzatish turlari (o‘z-o‘zini kuzatish, o‘z-o‘zidan hisobot, ishtirokchi kuzatishi) kiradi; biografik usul, dialogik suhbat va boshqalar.
http://fayllar.org