2 Mazkur majmuada “Fan va texnika” faniga doir me’yoriy ta’minot (o‘quv dasturi, ishchi fan dasturi), ta’lim texnologiyalari o‘z aksini topgan. Ushbu o‘quv-uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalarining professor- o‘qituvchilari uchun tavsiya

Nazorat uchun savollar: 
1.
Rim tarixchilari va ularning asarlarini sanab bering. 
2.
Eramizning III asrida Rim imperiyasida qaysi fan mashhur bo’lgan? 
3.
Rim davlati hukmdorlarining ramzi? 
4.
Rimliklar tomonidan nimalar kashf qilingan? 
6-MAVZU. IX-XI asrda musulmоn Uyg’оnish davri. SHarq оlimlarining 
dunyo ilmiy taraqqiyotiga qo’shgan hissasi 
REJA 
1. Islоm-mintaqa хalqlari madaniy munоsabatlarini bоg’lоvchisi sifatida. O’tmish 
madaniy va ilmiy mеrоsini saqlash rivоjlantirish va yanada bоyitish.
2. Ma’mun Akadеmiyasi. Dunyoviy va diniy ilmiy bilimlarning uyg’unligi va 
o’zarо bir-birini bоyitish (al-Farg’оniy, al-Buхоriy, at-Tеrmiziy, YUgnakiy va 
bоshqalar).
3. SHarq qоmusiy оlimlari (Fоrоbiy, Bеruniy, Ibn Sinо, Хоrazmiy). 
4. Gumanitar bilimlarning atоqli arbоblari (Mahmud Qоshg’ariy, YUsuf Хоs Hоjib, 
Rudakiy, Daqiqiy, Firdavsiy, Narshaхiy, Marg’inоniy, Mоturidiy va bоshqalar). 
So’fizm ta’limоti.
5. Fanlarning klassifikatsiyasi.
 
 
Tayanch tushunchalar:
Kalom, Grammatika (sarf va naqv), shе'riyat va aruz, 
tarix. Falsafa, mantiq, tib, arifmеtika, handasa, ilm an-nujum, musiqa, mеxanika va 
kimyo (Abu Abdulloh Xorazmiy “Mafotih-al-Ulum”asaridan). Islom va ilm. 
Bag’doddagi “Bayt-ul-hikma”. Nizomiya madrasasi. Nizomulmulk. Samarqandda 
Ibrohim Tamg’achxon. Buxorodagi Farjak madrasasi. Tasavvuf . Islom 
fiqhshunosligi. Burhonuddin Marg’inoniy va uning “Hidoya”asari. 
Adabiyotlar ro’yxati: 
1.Каримов И.А. Улуғбек рухи абадий яшайди. Т. 1994. 
2.Котюкова Т. История науки. Т., 2003. 
3.Ахмедов Б. «Улуғбек» Т., 1994. 
4.
www. Google.uz 
 
Ilmiy bilimning rivojlanish tarixida fanlar tasnifi masalasi bilan falsafa va 
uning boshqa fanlarga munosabati orasida doimo o'zviy bog'liklik bo'lgan. 
Ma'lumki, qadimgi vaqtda barcha tabiiy va ijtimoiy ilmlar asoslarini o'z ichiga 
olgan yagona – falsafa ilmi mavjud bo'lgan va tabiyki, hech qanday ilmlar tasnifi 
haqida gap bo'lmagan. Eramizdan oldingi III asrdan boshlab, ya'ni ellinizm davrida 
ba'zi bir fanlar, avvalo riyoziyot va tib alohida fan bo'lib ajralib chiqdi. Shu bilan bir 
vaqtda qadimgi Yunon falsafasi nafaqat falsafiy, balki, riyoziy, tabiiy va ijtimoiy 
fanlar masalalarni qamrab olgan naturfilosofiya sifatida rivojlandi. Ilmlarning borgan 
sari rivojlanishi, ilmlar tasnifini taqozo qildi. Bu esa ilmiy bilish masalalarini har 
tomonlama o'rganish uchun katta zamin yaratdi. Antik davrda ilmlar tasnifi aniq 

---

29 
shakllandi va bu sohaning birinchi ta'limotlari Demokrit, Aflotun va ayniqsa Arastu 
kabi qadimgi Yunon mutafakkirlari asarlarida ishlab chiqildi. Ular ta'limoti negizida 
ilmlar oddiydan murakkabga, umumiydan xususiylikka o'tish tartibida joylashgan.
Aflotun (eramizdan oldin 427-347 yillar) ilmlar tasnifi masalasini hal etishda 
dialektika, ya'ni fikr yuritish san'atini birinchi o'ringa qo'yadi. Dialektika esa o'z 
ichiga, birinchidan, falsafa- hissiy qabo`l etish va ikkinchidan etika - xoxish va 
irodani qamrab oladi. 
Ilmlar tasnifi maslasiga yondashishda ikki xil yo'nalish paydo bo'ldi. Bu ham 
bo'lsa birinchisi “Demokrit yo'li”, ya'ni materiya ruhga nisbatan birlamchi ekanligi va 
ikkinchisi “Aflotun yo'li”, ya'ni ruh materiyaga nisbatan birlamchiligidir. 
Ilmlar tasnifi va umuman falsafa ilmining yo'nalishiga katta hissa qo'shgan