Arastu (eramizdan oldingi 384-322 yillar) ilmlar tasnifi masalasini
“Metafizika”, “Tonika”, “Nikomax etikasi” kabi asarlarida ko'rib chiqdi va rivojlantirdi. Arastu
fikricha, har bir fan o'zining maxsus mantiqiy ko'rinishi-“borlikqa” ega. “Borlik”, o'z
navbatida, umumiy predmet asosi bo'lib, yagona borlikning turli ko'rinishlarini
birlashtirgani sababli ilmlarning birini ikkinchisi bilan bog'lash mumkin. Demak,
ilmlarni tasnif qilish ham mumkin.
Arastu o'zining birinchi falsafa deb atalgan falsafiy tizimini uch qismga bo'ladi.
Unda birinchi qismni boshlanish va sababini o'ziga xos qilib olgan nazariy ilmlarga
ajratadi. Nazariy ilmlar analitika (mantiq), tibbiyot, riyoziyot va metafizikadan iborat
bo'lib, har biri borlikni ob'yekt sifatida o'rganadi. Ikkinchi qism amaliy ilmlar-etika
(ahloq), iqtisod va siyosatni o'z ichiga oladi. Amaliy ilmlar, o'z navbatida, ijod shart-
sharoitlarini belgilaydi. Ana shu ijodiy va tasviriy ilmlar poetika, ritorika va san'atdan
iborat bo'lib, uchinchi qismni tashkil etadi.
Zenon (eramizdan oldingi 336-264 yillar) asos solgan sofistlar maktabi
namoyondalari ham ushbu masalani ko'rib chiqishda yagona falsafa ilmini tibbiyot,
mantiq va etikaga ajratishdi. Falsafani xuddi shunday bo'lishni Epikurda (eramizdan
oldingi 342-270 yillar) asarlarida ham uchratamiz.
Ilmlar tasnifini ishlab chiqishga birinchi urinishlar o'rta asrlar arab-musulmon
Sharqida ilmiy bilish o'z davrining ijtimoiy-iqtisodiy talablariga javob tariqasida
yangi tarixiy-madaniy asosda rivojlandi. Yangi ilmlar tasnifini va har bir ilmga
kirgan ko'pgina masalalar chegarasini aniqlashni taqozo qildi.
Ilmlarning rivojlanishi natijasida IX asrdan boshlab o'sha davrda bo'lgan
barcha ilmlar tartibga solish va ilmlar tasnifini ishlab chiqishga birinchi urinishlar
bo'ldi.
Sharqda birinchi bo'lib ilmlar tasnifi masalasiga yondashgan va uni hal qilishga
haraqat qilgan
