2-Ámeliy jumis Suw ortaliǵı faktorlarına organizmlerdiń iykemlesiwi. Topıraq ortalıǵı faktorlarına organizmlerdiń iykemlesiwi

Jumistiń maqseti:  Topiraq ortaligi hám ondagi organizmlerge tasiri,  organizmlerdiń toriraq oratligina 

iykemlesiwin uyreniw. 

Kerekli asbaplar hám uskeneler: Ameliy jumistin oqiw islenbesi, tablitsalar, topraq namunalari. 

Teoriyaliq  material:  Topraqta  ósimlikler,  mikroorganizmler  hám  omirqasiz  haywanlar  jasaydi.  

Topraqda  jasawshi  barliq  organizmler  jasaw  protsesinde  bir  –biri  menen  baylanista  bolip,  olardin  tigiz 

baylanisi natiyjesinde topraqda gumus ham mineral zatlar toplanadi.  

Ósimliklerdin  topiraqta  bolatugin  turli  duzlarga  munasiybeti  har  qaiyli  boladi.  Bázi  ósimlikler 

karbonat duzlari kóp topraqlarda jaqsi osedi ham olar kaltsefillar dep ataladi. Ansat eriwshi duzlarga bay 

bolgan  topraqlarda  ósiwshi  ósimlikler  galofitlar,  qumli  topraqlarda  ósiwshiler  psammofitlar,  topraqtiń 

málim kimyaliq elementlerge bayligin kórsetiwshi ósimlikler indikator turear deyiledi. 

Topraqta bakteriyalar, zamariqlar menen birge apiwayi  bilan birga sodda hayvonlar,  qurtlar hám 

buyinayaqlilar keń tarqalgan. Maselan, islew beriletugin topraqlarda gektarina shama menen 350 kg jawin 

qurtlari  tuwra  keledi.  Joqari  agrotexnika  qagiydalarina  amel  qilinatugin  jerlerde  bolsa  olardiń  mugadari 

bir tonnaga shekem boradi. 

Topraq  bóleksheleriniń  dana-dana  boliwda  xaywanlar  ushin  ekologikliq  ahmiyetge  iye.  Bazi 

haywanlar  topraqti  gewleb,  tirishilik  etedi.  Nasekomalardin    lichinkalari  taslaqli  topraqlarda  jasay 

---

almaydi.  Gewlew    qasiyetine  iye  bolgan  perdeqanatlilar  mayeklerin  jer  astqibosliqlarina,  kópshilik 

shegirtkeler de mayegin gewek topraqqa qoyiwga iykemlesken.  

Topraq  astinda  jasawshi  haywanlar  ushin  jaqtiliqtiń  ahmiyeti  onsha  ahmiyetli  emes.  Topraqtiń 

shuqir  qatlamlarinda  temperatura  da  ózgermeydi.  Kislorodtiń  mugdar  bolsakemeyip,  karbonat  angidrid 

artib  baradi.  Topraq  igalligi  tek  ósimlikler  ushin  ahamiyetke  iye    emes,  haywanlar  arasinda  da  topraq 

qurǵaqshiligina  shidamsiz  turlerde  ushrawi  mumkin.    Qumli  topraqlarda  jasawshi  haywanlar  qumniń 

ostina  tez  kirip  ketiw  qasiyetine  iye  boladi.  Psammofil  haywanlardiń  panjalarida  har  qiyli  ósimlikler, 

tukler, yamasa muyiz pardalar bólip, olardiń ustingi betin osiredi.  

Soniń  menen  birge    topraq  qatlaminda  hareket  qiliwga,  uya  saliwga  jardem  beredi.  Jilanlar, 

kaltakesaklar, bazi’ nasekomalar qum astinda bir qansha araliqlarga koship juriwi mumkin.