2-modul. Inson salomatligi va zararli odatlar. Giyohvandlik va toksikomaniya

Tamaki chekishni sog’liqqa zarari.

Tamaki chekish odam organizmiga ta’sir qiladimi? so’zsiz tasir qiladi. Odam papiros chekkanda tamaki tutini bilan nafas oladi, o’pkaga kislorod o’rniga CO₂ (karbonat angndrid) gazi borib qonga o’tadi, organizmdagi moddalar almashinuvini buzadi, bunday xolat o’z navbatida organizmning kislorod tanqisligiga sabab bo’ladi. Tamaki tarkibidagi ammiak namlik ishtirokida o’pka alveolalari (hujayralarida) ishqor -nashatir spirtiga aylanadi. Bu ishqor o’pkaning shilliq qavatini ta’sirlab chekuvchida bronxit kassalligini keltirib chiqaradi. Buning oqibatida o’pkaning turli yuqumli kasalliklarga chidamligi kamayadi. Olimlar ma’lumoticha sil kasalligiga duchor bo’lganlarning 90 foizi chekuvchilardir. Tamaki tarkibidagi kontsergen moddalar chekuvchilarda saraton (rak) kasalligini keltirib chiqaradi. Tamaki tarkibidagi nikotin kuchli zahar. Nikotinning 0,1 grami odamni o’ldiradi. Bu doza 20 dona papirosda saqlanadi. Agarda chekuvchi har kuni 20 dona papiros cheksa 30 yil mobaynida 200 ming dona papiros chekadi, bu 160 kg tamaki degani. Bunday miqordagi papiros tarkibida 800 g nikotin bo’ladi. Chekuvchi bir kunda odamni o’ldiradigan miqdordagi nikotinni yutadi. Lekin bu nikotin oz-oz miqdorda organizmga kiradi. Nikotin birinchi navbatda nerv sistemasini zaharlaydi. Uzoq muddat papiros chekkan odamlarning qo’llari qaltiraydi, nafas olishi qiyinlashadi, o’qtin-o’qtin yo’taladilar, ko’ngli ayniydi. Nikotin simpatik va parasimpatik nerv sistemalariga ta’sir etadi. Bemorda dastlab yurak tez-tez qisqaradi, qon bosimi ortadi, periferik qon tomirlarida spazma, yurakning toj tomirlarida kengayish xollari sodir bo’ladi. Qonda nikotin moddasini ko’payishi tufayli bemorda infarqt kasalligi kelib chiqadi. Tamaki tutini bronxlarni keskin toraytirib yuboradi, so’ng kengaytirib yuboradi. Chekish tufayli odamning xotirasi susayadi, odam ozib ketadi. Yosh o’smirlarni chekishi tufayli bola o’sish va rivojlanishdan orqada qoladi, urug’ hujaylarda o’zgarishlar sodir bo’ladi, jinsiy ojizlik kelib chiqadi.

Tamaki chekuvchilarda askarbin kislota, furosemid, geparin, esterogenlarning ta’sir yetish kuchi kamayib ketadi. Shuning uchun, chekuvchilarda qon bosimi, qandli diabet, yurak ishemiyasi kasalliklari kuzatiladi. Oshqozonning yazva kasalligi nafas kasalliklarini davolashni qiyinlashtiradi. Nikotin buyrak usti bezi funktsiyasiga juda salbiy ta’sir etadi. Bundan tashqari nikotin arterioskleroz kasalligini zo’rayib ketishiga sabab bo’ladi.

Surunkali chekish orqa miya funktsiyalariga salbiy ta’sir etadi. Bu jinsiy ojizlikka sabab bo’ladi.Ayniqsa, yosh qizlarni papiros chekishi barcha a’zolariga zararli ta’sir etadi. Chekuvchi qizlar rivojlanishdan orqada qoladi tez-tez kasallanadilar, hayz ko’rish buziladi. Surunkali Chekish qiz bola husnini buzadi, qiz bola erta balog’atga yetadi. Chekuvchi ayollar tez qariydilar, yuzlariga ajin tushadi, yuz terisining rangi o’zgaradi. Chekuvchi ayollarning 30 foizida bazedov kasalligi taraqqiy etadi.

Shuni aytish kerakki, chekmovchilar chekuvchilar yonida turishi tufayli chekuvchilardagi kasalliklar chekmovchilarda ham xosil bo’lishi mumkin chunki chekmovchilar passiv chekuvchilar hisoblanadilar. Ko’p tekshiruvda ma’lum bo’lishicha qon ivish jarayonini tezlashtirib yuboradi. Perferik tomilarda arteriosklerozni kuchayishi natijasida oyoq qon tomirlarida endaterit kasalligini kelib chiqishga sabab bo’ladi. Bemor oyoq bug’inlarida og’riq sezadi, keyinchalik yurolmay qoladi.

Nikotin oshqozon shirasini ajralish va uning kislotalligini izdan chiqaradi. Chekish jarayonida oshqozon tomirlari torayadi, oshqozonning shilliq qavati yalig’lanadi. Chekuvchilarda sezish organlarning faoliyati izdan chiqadi. Chekuvchida asta-sekin rang ajratish qobiliyati pasaya boradi, u dastlab yashil so’ng qizil va sariq ranglarni ajrata olmay qoladi. Ko’pgina chekuvchilarda eshitish sezgirligi kamayadi. Chekish tufayli quloqda nog’ora parda qalinlashadi, eshitish suyakchalarining hajmi kichiklashadi.

Xozirgi vaqtda ko’pgina chekuvchilarning yoshi 20-30 da bo’lib, ular yosh oila qurgan bo’ladilar. Shuning uchun, chekuvchi ota-onalar birinchi navbatda o’z bolasiga zarar yetkazadi. Chekuvchi onaning ko’krak sutida nikotin bo’lgani uchun u qo’lansalashadi, biroz taxir mazali bo’ladi. Shuning uchun, ba’zi bola onasini emmay qo’yadi. Chekuvchi onaning bolasi ham passiv chekuvchi bo’lib qoladi. Angliyaning shimolida yashovchi 16 mingta bolalardan so’rovnoma o’tkazilganda, ota-onasi chekadigan bolalarning 48 foizi tez yo’talishini aytganlar.O’smirlar kattalardan berkitib chekkanda papiros tutuni bilan ko’proq zararli moddalar o’pkaga o’tar ekan. Papirosni tez chekkanda o’pkaga 2 marta nikotin o’tishi isbotlangan. Chekuvchi o’smir organizmi jismoniy va psixik rivojlanishdan orqada qoladi. Maktab bolalarining papiros, nos chekishi hech qanday odob, ahloq normalariga to’g’ri kelmaydi. Bola qancha yosh chekishga o’rinsa uning papiros, nos chekishni tashlash shunchalik qiyin bo’ladi. Chekuvchi odamlarda ishchanlik qobiliyat past bo’ladi. Chekuvchilar atrof muhitni musaffoligini buzadilar, havoni zaharlaydilar. Nos chekish - Oshqozonning yarasi kasalligi,gastrit kasaligini, tishlarning sarg’ayishi va yemirilisi kuzatiladi.