2 Nİzami GƏNCƏVİ

İSKƏNDƏRİN 

RUMA QAYITMASI 

Ey saqi, dayanma, qədəhi gətir! 

Qədəhsiz şənlənmək mümkün deyildir. 

Ver, bir qurtum içim, gətir kuzəni, 

Əcəl pəncəsindən, gəl, qurtar məni. 

Bir kirpik vurunca bu acı dövran, 

Hər yerdə törədir yüz yaxşı-yaman. 

Birinin başını bağlayır yerə, 

Birini qaldırır uca göylərə. 

Birini günbəddən salır quyuya, 

Birini balıqdan ucaldır Aya.

263

 

Hər anda başlayır canbaz oyunu, 

Bu dünya bir heçdir, həm heçdir sonu. 

Dikbaşlıq yaramaz, uyuşmaq gərək, 

Dikbaş at hər zaman qırmanc yeyəcək. 

Dikbaşlıq edərsə ən gözəl bir at 

Misir eşşəyindən əskikdir qat-qat. 

Bu dünya dünyaca görmüşdür adam, 

Ürkərək kimsəyə olmamışdır ram. 

Elə kimsənindir belə ruzigar, 

Anlayan kəslərin işini anlar. 

Rəvayət edənlər belə anladır: 

Mağara yanında qurunca çadır, 

Təmirə xəzinə tökdü tacidar, 

Saldığı o şəhər adlandı: Bulğar. 

Bulğardan keçərək ruslar elinə, 

Döndərdi o mülkü şən bir gəlinə. 

                                                                                                            

401

Oradan qayıtdı Rum dənizinə, 

Yelkənlərlə çıxdı öz ölkəsinə. 

Bir xəbər tutunca Rum başçıları

Axışdı müzəffər bayrağa sarı. 

Hər kəs öz şahını qalib görüncə, 

Şükürlər edərək daldı sevincə. 

Şahın gəlməsiylə Yunan ölkəsi 

Ay kimi nur saçdı, güldü çöhrəsi. 

İskəndər gətirən zülmətdaşından 

Yaqut rəngi aldı cəvahir satan. 

Aldı o sərvətdən şəhərlər zinət, 

Yerlər xəzinədən tutdu bərəkət. 

Axdı hər qəsrdən cənnət sevinci, 

Yerlərə tökdülər qızıl, ləl, inci. 

Xəzinə ağzından qırıldı qıfıl, 

Zillət qapısına vuruldu qıfıl. 

Ay kimi gəldi öz bürcünə o şah, 

Başında günəştək çinli bir külah. 

Şah Rumdan gedərkən bənzərdi yerə, 

Dönərkən sığmadı uca göylərə. 

Bulud ki, göylərə su ilə gedər, 

Dönərkən dənizə saf inci səpər. 

Şah yunan taxtına oturdu şən-şən, 

Dincəldi yolların zəhmətlərindən. 

Şah yeddi ölkənin fikrindən doydu, 

Hər bir məmləkətdə bir nayib qoydu. 

Şahlıqlar baş əydi hər fərmanına, 

Sədaqət göstərdi hər peymanına. 

Şahın gəlməsiylə ucaldı onlar, 

Hər kəs öz mülkünə döndü bəxtiyar. 

Hər biri təklikdə şahlıq edərdi, 

Başını dik tutub, asıb-kəsərdi. 

Boynunu əymədi kimsə kimsəyə, 

Hər biri başını ucaltdı göyə. 

İskəndər adına qədəh qaldırır, 

Içərkən hər biri tək onu anır. 

Şah Yunan taxtına oturdu yenə, 

                                                                                                            

402

Bəxtin açarını aldı əlinə. 

Dünyaya elmlər, biliklər saçdı, 

Tanrı hikmətindən qapılar açdı. 

Getdi haqq əmriylə peyğəmbərliyə, 

Hörmətlə baş əydi "fərmandır" deyə. 

Yenidən başladı şah hazırlığa, 

Dünyanı dolaşdı başdan-ayağa. 

Iki dəfə səfər etdi İskəndər, 

Birində çöl gəzdi, birində şəhər. 

Birində dolaşdı abad yerləri, 

Yenə Ruma döndü Rumun sərvəri. 

Birində yolsuz hər çölü, hər dağı

Keçdi ay, günəştək onun bayrağı. 

Birinci məclisi bitirdim artıq, 

Ikinci məclisə vurdum yaraşıq. 

Bu "Şərəfnamə"nin məclisində mən 

Saçmışam ən incə, bakir sözlərdən. 

Ona bağladığım incə incilər, 

Hər dastan başında saçdığım gövhər, 

Bir yerdə bir telə düzülsə bunlar, 

O tel ən parlayan inciylə dolar. 

Hər dastan başında mənalı sözlər, 

Hikmətə dair bir başlıca dəftər. 

Tarixə ən tanış o saqiləri, 

Aldım iş başına hər bir rəhbəri. 

Oturan göz oldu bu biliklərə, 

Xəznədə keşikçi oldu gövhərə. 

Belə incə nəqşi kim qura bilər? 

Bu gözəl rəngləri kim vura bilər? 

Sazına bağladım elə incə tel, 

Olmuş hər nəğməsi Zöhrədən gözəl. 

Hər yerdə bir yanlış gördüm, silərək 

Toxudum ona ən doğru bir bəzək. 

Doğruluq yolunu tutmayan sözlər 

Aya ucalsa da qiymətdən düşər. 

Hər yerdə o qoca, o sənət əri 

                                                                                                            

403

Yanlış söyləmişdi doğru sözləri, 

Yanlışa yenidən vurdum bir bəzək 

O qoca şairdən üzr istəyərək

264

. 

Çatınca sona bu binanın nisfi, 

Verildi mənə bu dünyanın nisfi. 

O biri nisfini, zaman olsa yar, 

Təbimlə bəzərəm elə bil gülzar. 

Oxucu yuxudan qalxar bu səsə, 

Balığı dənizdə gətirər rəqsə. 

Zəmanə azacıq verərsə aman, 

Şüurum söz verir mənə, var güman. 

Bu Rumi qılıqlı, naxışlı bağda 

Al güllər göyərdim sarı torpaqda.

Ən parlaq firuzə və incilərdən 

Xəzinə doldurum, şaşırsın görən. 

Hər bağdan bir çiçək alaraq bəhrə, 

Hər güldən bir gülab axıdım nəhrə. 

Padşahın taleyi edərsə kömək, 

Sözlərim düzülər incə incitək. 

NÜSRƏTƏDDİN ATABƏYİN 

SİTAYİŞİNƏ DAİR 

Saqi, ay işıqlı camı ver mana! 

Padşahın taxtını öpmək adına, 

Taxtımı ucaldım uca Pərvinə, 

Qədəhi boşaldım şah şərəfinə. 

Ölkələr fəth edən, dünya pənahlı, 

Firidun kəmərli, xaqan külahlı, 

Sultan Nüsrətəddin ədalətindən 

Bu dünya xatırlar şərab içərkən. 

Bir göydür ki, ulduz ona nur verir, 

Dənizdir ki, tacı öz gövhəridir. 

Dünyanı yumuş bu üçüncü dəniz, 

Nəsara dinindən etmiş tərtəmiz

265

. 

Uca, dik başını Müştəri öpər, 

                                                                                                            

404

Onun bir nəzəri min işıq səpər. 

Təslis və tərbiə cəvahir saçan, 

Nəsara dinindən etmiş tərtəmiz

266

. 

Mübarək bəxtindən dünya kam almış, 

O köhnə şahlardan yadigar qalmış. 

Ulduz baş çəksə də uca göylərə, 

"Bəndənəm" deyərək baş qoyar yerə. 

Dünyanı padşahlıq gücüylə hər an 

Doldurmuş biliklə, silmiş qubardan. 

Məclisin başında parlaq günəşdir, 

Döyüşdə əъdaha yaxan atəşdir. 

O qədər durudur qəlbinin gözü, 

Onunla nurlanır günəşin üzü. 

Qılıncı qana qəsd etdiyi zaman 

Su, atəş çıxarır qara daşlardan. 

Yayından buraxsa nişan oxunu, 

Yerlərə bağlar o, göyün boyunu. 

Firənglə Fələstin, Rum keşişləri 

Verdiyi buyruqdan durmazlar geri. 

Gördüm ki, güvənmiş işıqlı baxta, 

Oturmuş şahanə mübarək taxta. 

Əlimdə yox elə böyük hədiyyə, 

Şahım, o şahanə taxta səpməyə! 

İskəndər getdiyi çeşmədən də saf 

Bir gövhər düzdüm ki, ondan da şəffaf. 

Bitincə gövhəri aldım hüzurə, 

Gövhəri hədiyyə verdim gövhərə

267

. 

Verdim bu gövhərin üzüyünü mən 

Yeni İskəndərə o İskəndərdən. 

Yaşasın padişah uca baxtıyla! 

Var olsun həmişə tacü taxtıyla! 

Bağçanda ötən bu-şeyda bülbülün 

Səsiylə şənlənsin mübarək ömrün. 

Elə tacidarsan, göylərin tacı 

Tacının ucunu öpmək möhtacı. 

Bu taxta tək səni bəyəndi dövlət, 

Dünyada bəxtiyar bir sənsən, əlbət. 

                                                                                                            

405

Dünyada olmamış mümkün kimsəyə

Göndərsin padşaha layiq hədiyyə. 

Böyük bir dəryaya saxsı kuzədən 

Bir damcı su damsa, olurmu görən? 

Qara daşdan sızan damcılar, əlbət, 

Dənizə yetişməz, bu bir həqiqət! 

Nizami ki, quldur, bəndədir sana, 

Yazdı bu naməni sənin adına. 

Qarışqa, Süleyman taxtıdır, deyə, 

Bir çibin qanadı verdi hədiyyə. 

Tovuzun qanadı olsa da rəngin, 

Baxsana səsinə - pişikdən çirkin. 

Bax, kiçik bir bülbül cəh-cəh edərkən 

Quşları aşağı endirər göydən. 

Mən haman bülbüləm, uçdum cənnətdən, 

Sənin gül bağçanda eylədim məskən, 

Dövründə oxuyum elə təranə. 

Illərcə yayılsın adın cahanə. 

Onunçun adına yazdım bir dastan, 

Qələmim qızıla batsın naxışdan. 

Qəsdim fil tiynətli zər almaq deyil, 

Məhmudun filinə bənzəməz bu fil. 

Kimsə istəmədən sərvət verərsən, 

Qədərsiz xəzinə, xələt verərsən. 

Yazmaqdan olsaydı qəsdim gövhər, dürr, 

Dürr, gövhər yonmaqla keçərdi ömür. 

Bu işə eşqim var əzəldən, başdan, 

Qızılda gözüm yox, eşqimdir cahan. 

Söz demək sirrini mənə verdi haqq, 

Sənə də düşüncə, qüvvət və anlaq. 

Xəyala nə gəlsə artıqsan ondan, 

Məmləkət alan ol, dünyanı tutan! 

Bu uca fələkdən hey zaman-zaman 

Başqa bir zəfərlə səadət qazan! 

Dünya gənc ömrünə dadımlıq olsun, 

Qismətin dünyadan qoy artıq olsun! 

                                                                                                            

406

                                                                                                            

407

İZAHLAR 

1

 

 

 

 

Göyləri sən qurdun, ucaltdın, Allah, 

Ona yer üzünü etdin güzərgah. 

Qədim  insanların  təsəvvürünçə,  bütün  kainatın  mərkəzi  yer  hesab 

edilirdi; Göy isə yerin ətrafinda dolanır. Buna görə, - yer göylərin güzərgahı, 

keçdiyi yoldur, - deyilir. 

2

 

 

Sənsən bu aləmdə bir damcı sudan, 

Günəşdən işıqlı gövhər yaradan. 

Burada  Günəşdən  işıqlı  gövhər  ifadəsi  ilə  insan  da  nəzərdə  tutula 

bilər. Bir damcı sudan (nütfədən) insanı yaradan sənsən, - mənası da anlaşıla 

bilər. 

3

 

 

 

 

Fələyi uca bir hasara aldın, 

O yerdə idrakı kəməndə saldın. 

Yəni  insanın  şüuruna,  fikrinə  göylərin  xaricində  nə  olduğunu 

bilməyə imkan vermədin. 

4

 

 

 

 

Sənin varlığındır o laməkandan, 

İdrak elçisini hər an daşlayan. 

Yəni  sənin  yersiz  -  məkansız  olan  varlığın  səni  tapıb  öyrənmək 

istəyən idrak elçisi insanı hər an daşlayıb, yaxına buraxmaz. 

5

 

 

 

 

Yollardan tüstünü qaldırsan əgər, 

Bir çibin Nəmrudun beynini yeyər. 

Dini  rəvayətlərə  görə,  Nəmrud  allahlıq  iddiası  edərkən  bir  çibin 

onun  burnundan  beyninə  getmiş,  onu  öldürmüşdü.  Nəmrud  Babili  tikdirmiş

və  orada  hökmranlıq  etmişdir.  Özü  bütpərəst  olmuşdur.  Guya  imana 

gəlmədiyindən vücuduna milçəklər daraşaraq onu tələf etmişdir. 

6

 

 

 

 

İstəsən əzilsin düşmənin beli, 

Quşlarla qırarsan əshabi-fili. 

Dini  rəvayətə  görə,  müsəlmanların  peyğəmbəri  Məhəmmədin 

anadan  olduğu  569-cu  ildə  Həbəş  padşahı  Ərəbistana  gələrək,  Kəbəni 

dağıtmaq  məqsədi  ilə  Məkkəni  mühasirəyə  alır.  Onun  ordusunda  müsəlləh 

hərbi  fillər  də  var  imiş.  Lakin  Allah  onun  üzərinə  Əbabil  quşlarını  (dağ

qaranquşları)  göndərir.  Bu  quşlar  dimdiklərində  xırda  daşlar  gətirib,  Həbəş

qoşununun  üstünə  salırlar.  Kimin  başına  bu  daşlardan  düşürsə,  o,  yara 

çıxardıb  ölür.  Bu  hadisə  həbəşləri  geri  qayıtmağa  məcbur  edir.  Hərbi  fillər 

ərəblərə  dərin  təsir  bağışladığı  üçün  həmin  ili  fil  ili,  onların  sahiblərini  isə

əshabi-fil (fil sahibləri) adlandırırdılar. 

                                                                                                            

408

7

 

 

 

 

Gah kiçik nütfəyə qoydun qızıl tac, 

Gah xırda çərdəkdən yaratdın ağac. 

Yəni gah bir damcı sudan ibarət olan nütfədən bir xoşbəxt adam - bir 

padşah, bir fılosof, bir peyğəmbər yaradırsan, gah da bir çəyirdəkdən bir ağac 

çıxarırsan. 

8 

 

 

 

Gah Xəlil alırsan bütxanələrdən,  

Gah dost yaradırsan biganələrdən. 

Dini rəvayətə görə, İbrahimxəlil peyğəmbər öz atasının dinini, yəni 

bütpərəstliyi  atmış,  bütxanəyə  gedib,  bütləri  qırmışdır.  Burada  Xəlil  -

İbrahimxəlil peyğembəre işarə olmaqdan əlavə, eyni zamanda dost mənasını

verir.  İbrahimxəlil  əvvəl  bütpərəst  ikən  biganə  idi,  Allahı  tanımırdı,  sonra 

Allahı  tanıdı,  bütləri  qırdı,  biganəlikdən  çıxıb  dost  oldu.  Qiymətli  cavahir 

doğan bir evdən, Əbu Talibi də çıxaran sənsən. 

Burada  qiymətli  cavahir  dedikdə,  ya  Məhəmməd  peyğəmbər  və  ya 

onun  əmisi  oğlu,  dördüncü  xəlifə  Əli  nəzərdə  tutulur.  Məhəmmədin  atası

öldükdən  sonra  əmisi  Əbu  Talib  yetim  qalmış  Məhəmmədi  oğulluğa 

götürmüşdü. Nizami burada demək istəyir ki, Əbu Talibin böyüklüyünə, yəni 

peyğəmbərin  atalığı  və  Əlinin  atası  olduğuna  baxmayaraq,  yenə  də  onu 

qapıdan qovdu, çünki Əbu Talib, sünnilərin əqidəsinə görə, islamiyyəti qəbul 

etməmişdi. 

10

 

 

 

 

Kəsərli ayəni öyrətmək səndən, 

Şeytanın gözünü tikməksə məndən. 

İslam dininə görə, güya Şeytan "Quran"ın ayələrini eşitdikdə orada 

dura  bilməz,  qaçıb  geder.  Nizami  bu  beytində  demək  istəyir  ki,  sən  mənə

ayələrini  öyrət,  yəni  mənə  yardım  et,  mən  də  Şeytanın  gözünü  bağlayım, 

günah işlər görməyim. 

11

 

 

 

 

Adın mehribanlıq etsə bir qədər, 

Mənimlə oynaya bilərmi divlər? 

Yəni  sən  məni  istəsən,  gözün  üstümdə  olsa,  qara  qüvvələr  mənə 

ziyan vura bilməz. 

12

 

 

 

 

Bu köhnə dəzgahdan düşərsəm uzaq... 

Yəni  ölüb  bu  dünyadan  gedərsəm...  Burada  köhnə  dəzgah  dünya 

mənasında işlənmişdir. 

13 

 

 

 

Zamindir qaraya, ağa bu rəhbər... 

Yəni Məhəmməd günaha da, savaba da zamindir. 

14 

 

 

 

Xalını qaraldır Əbbasilərin, 

Gözünə nur saçır şəmmasilərin. 

                                                                                                            

409

Əbbasi  xəlifələrinin  paltarları  və  bayraqları  qara  idi.  Xalını

qaraltmaq  ifadəsi  burada  Əbbasilərin  səltənət  və  əzəmətinə    işarədir.  

Şəmmas - 

                                                                                                            

410

atəşpərəst,  həm  də  gözdə  ağ  -  titə  deməkdir,  İnad  göstərmək  mənasında 

işlənir. 

Yəni  atəşpərəst  şəmmasilərin  gözündən  ağlığı,  korluğu  alıb  nur 

saçdı, onları müsəlman etdi. 

15 

 

 

 

Dodağı İsadan daha möcüzkar. 

Yəni  onun  (Məhəmmədin)  nəfəsi  ölüləri  dirildən  İsanın  nəfəsindən 

daha möcüzəlidir. 

16

 

 

 

 

Zülmətin suyutək geyinmiş paltar. 

Yəni  dirilik  suyu  zülmətdə,  qaranlıq  içində  gizli  ikən,  onun  da 

vücudu qara paltarla örtülü idi. 

17

 

 

 

 

Göy - ona dünyada dörd tağı quran, 

Yer - ona fələkdə beş növbət vuran. 

Yəni göylər ona yerdə dörd ünsürdən dörd qübbəli çadır quran, yer 

də  göylərdə  onun  beş  növbət  vuranıdır.  Səlcuq  padşahı  Sultan  Səncərdən 

qabaq şahların saray darvazasında gündə dörd dəfə nağara çalmaq qayda idi. 

Sultan Səncərdən sonra nağara çalmağın sayı beşə qaldırıldı. Nizami burada 

beş növbət vuran dedikdə, beş vaxt namaz qılmağı nəzərdə tutur. 

18

 

 

 

 

Odur öz ağlına eləyən təkyə, 

Ayı barmağıyla bölən ikiyə. 

Dini  etiqadlara  görə,  Məhəmmədin  möcüzələrindən  biri  də  Ayı 

barmağı ilə ikiyə bölməsidir. Güya qureyşilərin rəislərindən Əbu-Sufyan və

Əbu-Cəhl  bir  dəfə  Məkkədə  Məhəmməddən  doğrudan  da  peyğəmbər 

olduğunu  isbat  etmək  üçün  Ayı  barmağı  ilə  ikiyə  bölməyi  tələb  etmişlər. 

Məhəmməd də güya barmağı ilə Aya işarə etmiş və Ay iki parça olmuşdur. 

Sonra  yenə  barmağını  Aya  doğru  uzatmış,  Ay  parçaları  yenidən 

birləşmişdir. 

19 

 

 

Hər iki dünyadan bir don tikərək, 

Onlardan düzəltmiş yeganə bəzək. 

O donu geyərkən pak vücuduna, 

Bir qarış az gəldi uca boyuna. 

Yəni Məhəmməd iki aləmdən də yüksəkdir, onun varlığı bu aləmə -

yer və göy aləminə sığışmadı. 

20

 

 

 

 

Dəvətə genişlik o vermiş yenə, 

Daşlar da şahiddir möcüzəsinə. 

İslamiyyət  uğranda  apardığı  müharibələrin  birində  Məhəmmədin 

ağzını vurub yaralamışdılar. Bu beyt həmin hadisəyə işarədir. 

21

 

 

 

 

Göy gecə məclisi qızışdırmışdı, 

İşıqdan gecənin gözü qamaşdı. 

                                                                                                            

411

Məhəmməd  peyğəmbərin  meraca  getdiyi,  yəni  göyün  yeddinci 

təbəqəsinə qalxdığı gecə göylər ondan işıqlandı. 

                                                                                                            

412

22

 

 

 

 

Çin ipəklərinə düzmüş dürr, gövhər...  

Yəni göyləri ulduzlarla bəzəmişdir. 

Yetmiş yollu yurddan köçünü vurdu,  

Çadın yeddinci fələkdə qurdu. 

Yəni  yetmiş  iki  millətin  yurdu  olan  bu  dünyadan  köçüb,  yeddinci 

fələyə meraca getdi. 

24 

 

 

 

Doqquz hücrəsini bir an buraxdı, 

Göyün doqquzuncu tağına qalxdı. 

Məhəmmədin doqquz arvadı və doqquz otağı vardı. Yəni o, doqquz 

hücrəsinin işindən əl çəkdi, dünyanı tərk etdi, doqquzuncu fələyə getdi. 

25 

 

 

 

Yeddinci əflakə çapdığı zaman 

Dişan atıldı dördkünc daxmadan. 

Dini  etiqada  görə,  Məhəmməd  meraca  Büraq  adlı  mövhumi  at 

üzərində getmişdir. Dördkünc daxma - güya dörd ünsürdən (sudan, oddan, 

havadan,  torpaqdan)  vücuda  gəlmiş  yer  deməkdir.  Yəni  yeri  buraxıb,  göyə

çıxdı. 

26

 

 

 

 

Ərəb səmasında bir Süheyl çapdı, 

Yəmən gönü ondan yeni rəng tapdı. 

Yəni onun (Məhəmmədin) Büraqı ərəb torpağının göylərində Süheyl 

ulduzu kimi parladı, onun nurundan Yəmənin tumaçı rəng və xoş qoxu aldı. 

Süheyl - cənubda görünən çox parlaq bir ulduzdur. 

27

 

 

 

 

Gecə otlağından, sərxoş olaraq 

Ay kimi gəlmişdi əldə şəbçıraq. 

Əfsanələrə  görə,  şəbçıraq  elə  bir  gövhərdir  ki,  dəniz  atı  sahilə 

otlamağa  çıxarkən  onu  özü  ilə  çıxarır,  işığında  otlayır,  doyub  məst  olandan 

sonra  yenə  o  gövhəri  özü  ilə  dənizə  aparır.  Nizami  burada  Büraqı  həmin 

əfsanəvi  dəniz  atına,  Məhəmmədi  də  həmin  nurlu  gövhərə  bənzədir:  at, 

gövhəri  (şəbçıraqı)  dənizə  apardığı  kimi,  Büraq  da  Məhəmmədi  göylər 

dənizinə, asimana aparmışdır. 

28 

 

 

 

O səyyar dənizdən toz qoparırdı. 

Burada dəniz - göylərə işarədir. Yəni Məhəmməd göyləri çox sürətlə

keçib gedirdi. 

29 

 

 

 

Çatdı hər dənizə yeddi ülkərdə, 

Yeddi yol yuyundu o dənizlərdə. 

Yəni göylərin yeddi təbəqəsini keçib, daha da yüksəklərə qalxdı.  

Ütarid ulduza verdi qələmi,  

Əlinə qələmi alarmı ümmi? 

                                                                                                            

413

Ütarid  ulduzu  -  köhnə  astroloji  təsəvvürə  görə,  göylərin  katibi 

sayılır.  Ümmi  isə  savadsız  deməkdir.  Yəni  oxuyub-yazmaq  bilməyən 

Məhəmməd öz gəlişi ilə Ütarid ulduzunu savadlandırdı, işıqlandırdı. 

                                                                                                            

414

31

 

 

 

 

Ərş divangahını sürətlə keçdi, 

Dərcin də yolunu bir anda biçdi. 

Dərc  -  burada  Məhəmməd  peyğəmbərin  güya  meraq  gecəsində 

keçdiyi göy pillələrindən birinin adıdır. Yəni Məhəmməd göyün təbəqələrini, 

o cümlədən dərc pilləsini keçib, yeddinci qata yüksəldi. 

32

 

 

 

 

Ağızdan çıxmayan səsi eşitdi, 

Görünməz simanı ziyarət etdi. 

Yəni Allahdan gələn səsi eşitdi və gözə görünməyən varlığını iman 

gözü ilə gördü. 

33

 

 

 

 

Tərifə başlasam dörd yavərini, 

Dörd gövhər satan var, dörd gövhər alan. 

Burada  dörd  yavər  dedikdə,  Məhəmməddən  sonra  onun  yolunu 

davam etdirmiş olan dörd xəlifə nəzərdə tutulur. Gövhər - burada islam dini 

deməkdir. Dörd gövhər satan və alan - yenə dörd xəlifəyə işarədir. 

34

 

 

 

 

Bu dərviş sifətli dörd böyük soltan, 

Dünyaya olmuş dörd təkbir oxuyan. 

Dərviş sifətli dörd soltan - yenə dörd xəlifəyə işarədir. Dörd təkbir 

- ölü üçün oxunan namazdır; burada üz çevirmək mənasındadır. Yəni o dörd 

xəlifə dünyadan üz çevirib, onun bütün varına göz yummuşlar. 

35

 

 

 

 

Bazarlar olmuşdu səs-küydən uzaq, 

Zınqırov səsindən dincəlmiş qulaq. 

Yəni  bayır-bazar  küydən,  gurultudan  boşalmış,  hər  tərəfə  səssizlik 

çökmuşdü.  Gecə  qarovulları  yatmış,  zınqırovların  səsi  kəsilmişdi  (Şahların 

qarovulları  bellərinə  zınqırov  bağlardılar  ki,  onun  səsindən  yuxuları  qaçsın, 

yatmasınlar). 

36

 

 

 

 

Dan yeri başını salmışdı suya. 

Yəni Günəş də göyün dənizinə qərq olmuşdu. 

37

 

 

 

 

Gah başım dizimin üstündə dalğın,  

Yer - başım altmda, göy - ayağımın. 

Yəni  başım  dizimin  üstündə,  fikrə  dalmış  halda  xəyalat  və  ilham 

göylərində uçurdum. Deməli, yer başımın, göy isə ayaqlarımın altında idi. 

38

 

 

 

 

Günəş qarşısında əriyəntək mum, 

O mumla gözümdən çəkildi yuxum. 

Yəni  Günəş  mumu  əridən  kimi,  mənim  qızğın  fıkirlərimlə  coşğun 

ilhamım yuxumu əritmişdi, səhərə qədər yatmamışdım. 

39 

 

 

 

Müəzzin başlarkən birinci qunut 

Ki: "Subhanə həyyəlləzi layəmut"...  

                                                                                                            

415

Yəni azançı əvvəl Allahın əmrlərinə tabelik duasını oxudu: "Həmişə