2. Rudalarning qattiqligiga qarab tasnifi Maydalash qonunlari

Rudalarning qattiqligiga qarab tasnifi

Maydalash jarayoni ko‘pgina omillarga bog‘liq. Ularga quyidagilar kiradi:

ma’danning mustahkamligi, mahsulotning qovushqoqligi, shakli, o‘lchami, namligi, maydalanuvchi bo‘laklarning o‘zaro joylashuvi, ularning zichligi va h.k. Barcha tog‘ jinslarini ularning qattiqligiga qarab, 4 ta kategoriyaga bo‘lish mumkin:

1. 
   yumshoq ma’danlar, ularning maydalanishga ko‘rsatadigan qarshilik kuchi < 100 kg/sm².
   
2. 
   o‘rtacha qattiqlikka ega ma’danlar 100-500 kg/sm²
   
3. 
   qattiq ma’danlar 500-1000 kg/sm²
   
4. 
   o‘ta qattiq ma’danlar, ularning maydalanishga qarshilik kuchi >1000 kg/sm².
   

Maydalash vaqtida ma’dan bo‘laklari kuchsiz kesimlar bo‘ylab maydalanadi. Bo‘laklarning kattaligi kamaygan sari (kichraygan) bo‘laklarning mustahkamligi ortib boradi.
3. Maydalash darajasi, maydalash bosqichlari va maydalash usullari

Maydalash deb ruda bo‘laklari o‘lchamini tashqi kuch ta’sirida kichraytirishga aytiladi. Maydalash jarayoni maydalash darajasi bilan xarakterlanadi. Maydalash darajasi deb, maydalash natijasida ruda bo‘laklarining o‘lchami necha marta kichrayishini ko‘rsatuvchi kattalikka aytiladi.

bu erda: D_max - dastlabki ruda tarkibidagi eng katta bo‘lakning o‘lchami, mm;
d_max - maydalangan mahsulot tarkibidagi eng katta bo‘lakning o‘lchami, mm.
Boyitish fabrikalarida ma’danlarni maydalash odatda bir necha bosqichda amalga oshiriladi, chunki bitta maydalagichda kerakli maydalash darajasiga erishish mumkin emas. SHuning uchun maydalash bir necha bosqichda amalga oshiriladi. Masalan, rangli va qora metallar rudalarining ko‘pchiligi uchun 3 bosqichda maydalash ishlatiladi.
1- bosqich. Yirik maydalash - 1500 - 1000 mm dan 300 mm gacha.

2. 
   - bosqich. O‘rtacha maydalash - 300 mm dan 75 mm gacha.
   
3. 
   - bosqich. Mayda maydalash - 75 mm dan 10-15 mm gacha.
   

Umumiy maydalash darajasi alohida bosqichlarda olingan maydalash
darajalarining ko‘paytmasiga teng:

Masalan,

Har qaysi maydalash bosqichidan oldin dastlabki ma’danning tarkibidan elash orqali o‘lchami shu bosqichdagi maydalangan mahsulot o‘lchamiga teng mayda sinf ajratib olinadi. Mayda mahsulotni ajratib olish hisobiga maydalagichga beriladigan yuk qisqaradi, uning ishlab chiqarish unumdorligi ortadi, elektr energiya sarfi kamayadi, shuningdek, rudaning o‘ta yanchilishining oldi olinadi.
Yumshoq ma’danlar ikki bosqichda, o‘rtacha qattiqlikdagi ma’danlar 3 bosqichda, qattiq ma’danlar esa 4 bosqichda maydalanadi. Ma’dan qancha qattiq va mustahkam bo‘lsa, ichki tortilish kuchlarini engish uchun shuncha ko‘p kuch talab qilinadi.
Maydalashda mineral zarracha yuzasining ochilishi ma’dan bo‘laklarining tashqi kuch ta’sirida parchalanishi natijasida sodir bo‘ladi. Ma’dan bo‘laklarini parchalash uchun alohida kristallar orasidagi va kristallar ichidagi tortishish kuchini engish kerak. Bu ma’danning mustahkamligini belgilaydi. Bundan tashqari rudaning mustahkamligi uning tuzilishidagi ichki nuqsonlar (darz, begona narsalar) ga ham bog‘liq.
Ma’danning xossasi (mustahkamlik, mo‘rtlik, qovushqoqlik va boshqalar) ga qarab parchalanishning quyidagi usullari ishlatilishi mumkin.
Ezilish - ikkita maydalovchi yuza orasida ma’dan bo‘laklarining siqilishi natijasida parchalanish.
Yorilish – ma’dan bo‘laklarini maydalovchi jismning uchlari (tig‘lari) orasida uzilib bo‘linishi.
Zarba - ma’dan bo‘laklarini qisqa ta’sir etuvchi dinamik yuk ta’sirida parchalanishi.
Ishqalanish - ma’dan bo‘laklarini bir-biriga qarama-qarshi harakatlanuvchi maydalovchi yuza orasida parchalanishi.

6-rasm. Jismni kerakli o‘lchamgacha maydalash
a) ezilish, b) uzilish, g) kesish, e) ishqalanish, j) siqiq zarba,
z) erkin zarba