2. Rudalarning qattiqligiga qarab tasnifi Maydalash qonunlari

O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlar

O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarning sxemasi 29-rasmda keltirilgan. Uning ishlash tartibi xuddi yirik maydalovchi konusli maydalagichlarnikiga o‘xshash. Val (1) ga sferik podshipnik (2) ga tayanuvchi maydalovchi konus (3) mahkamlangan. Val (1) ning o‘qi ekssentrik stakan (9) aylanganda bir - biriga tegib turadigan sfera (2) va (3) markazida konussimon yuza chizadi. Maydalovchi konus (3) konussimon kosacha 4 ichida KKD maydalagichining maydalovchi konus tebranishlariga o‘xshash aylanma xarakat sodir etadi.

16-rasm. O‘rta va mayda maydalash uchun konusli maydalagichlarning sxemasi.
1-val; 2-podshipnik; 3-maydalovchi konus; 4-konussimon kosa; 5-tarelka; 6 va 8-konusli shesternya; 7-uzatma val; 9-ekssentrik stakan
Ekssentrik stakan harakatni elektrodvigatellardan uzatuvchi val (7) va konussimon shesternya (6) va (8) lar orqali oladi.
Maydalovchi konus (3) ning konussimon kosa (4) ga yaqinlashuvida mahsulotning maydalanishi sodir bo‘ladi va u maydalagichning ishchi maydonida likopcha (5) yordamida taqsimlanadi, uzoqlashganda mahsulot og‘irlik kuchi ta’sirida bo‘shatiladi.
O‘rta va mayda maydalash konusli maydalagichlarining yirik maydalovchi konusli maydalagichlardan farqi shundaki, ikkinchi maydalagichlarda val traverslarga osiladi, birinchilarida esa maydalovchi konus sferik podshipniklarga tayanadi. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarning xarakterli xususiyati shundan iboratki, maydalovchi konusni hosil qiluvchilari katta qiyalikka ega. Maydalovchi konus qo‘zg‘almas konusga yaqinlashganda bo‘shatish tuynugida parallel zona, ya’ni konuslarning yuzasiga parallel ishchi maydon hosil bo‘ladi. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlar parallel zonaning uzunligi bilan bir-biridan farq qiladi: mayda maydalovchi maydalagichlarda maydalovchi konus diametrining 1/6 iga, o‘rta maydalovchi konusli maydalagichlarda esa faqat 1/10 – 1/12 sini tashkil etadi.
O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarga nisbatan tezyurar hisoblanadi. Maydalagichlarning o‘lchamiga qarab maydalovchi konusning tebranishlari chastatasi yirik maydalovchi konusli maydalagichlarga nisbatan 2-3 marta yuqori, undan tashqari ularda yirik maydalovchi konusli maydalagichlarga nisbatan konus tebranishlari amplitudasi kattaroq. Maydalovchi konus asosining katta qiyalikka egilishi, ular tebranishlarining ancha yuqori chastotaliligi ruda bo‘lagini ishchi maydonda 4-5 marta va kamida 1 marta parallel zonada qisilishini ta’minlaydi.
O‘rtacha maydalovchi konusli maydalagichlar KSD ikki turda tayyorlanadi. Gr - dag‘al maydalash uchun, T-mayda maydalash uchun. Mayda maydalovchi konusli maydalagichlar KMD uch turda tayyorlanadi; Gr - dag‘al maydalash uchun, St- o‘ta mayda maydalash uchun.
KSD va KMD maydalagichlari bo‘shatish tuynugi mexanik va gidravlik boshqariluvchi maydalagichlarga bo‘linadi KSD va KMD maydalagich rudalarni, noruda mahsulotlarni va boshqa qattiq hamda o‘rtacha qattiqlikka ega qazilmalarni maydalashga mo‘ljallangan.
O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarning tuzilishi o‘xshash bo‘lgani uchun KSD-2000T turdagi maydalagichning tuzilishi bilan tanishib chiqamiz.
KSD-2200T turdagi maydalagichning silindr shakldagi staninasi (1) fundamentga o‘rnatilgan. Staninaning yuqori gardishi bolt (3) prujina (4) lar yordamida ichki yuzasida vintli rezbasi bor tayanch xalqaga ulangan. Staninaning aylanasi bo‘ylab maydalagichning o‘lchamiga qarab 20 tadan 130 tagacha prujina bilan boltlar joylashtiriladi. Boltlar yoysimon shaybalar (5) dagi teshiklar orqali o‘tib, gayka (6) lar orqali tortiladi.
Prujinalar maydalagichni buzilishdan himoya qilish maqsadida ishlatiladi.

17-rasm.
1-maydalagich staninasi; 2-tayanch xalqa; 3,9-boltlar; 4-prujina; 5-shayba; 6-gayka; 7-qo‘zg‘almas kosa; 8-qoplama; 10-ruxli quyma; 11-ilgak; 12-xalqali kojux; 13-qabul qiluvchi varonka; 14,15-vtulka; 16-ekssentrik stakan; 17-shesternya; 18,22-podpyatnik; 19-taglik; 20-valning pastki uchi; 21-maydalovchi konus; 23-vkladish; 24-yoqa.
Xalqani prujinalar bilan siqish kuchi 4*10³N gachani tashkil etadi. Maydalagichga maydalanmaydigan jismlar tushib qolganda prujina siqiladi, tayanch xalqa esa bu jismlarni o‘tqazib qo‘zg‘almas konus bilan birga ko‘rsatiladi.
Maydalagichga maydalagich kamerasidan chiqib ketmaydigan yirik maydalanmaydigan jismlar tushib qolganda himoyaning elektr sistemasi ishga tushadi va maydalagich to‘xtaydi. Bunday jismlarni chiqarib olish uchun maydalagich gidravlik domkratlar bilan ta’minlangan.
Tayanch xalqa (2) ga tashqi qo‘zgalmas kosa (7) ga burab kirgizilgan. Uning ichki yuzasi konus shakliga ega va marganetsli po‘latdan tayyorlangan qoplama bilan yopilgan. Qoplama ilgak (11) lar bilan bog‘langan bolt (9) lar bilan maxkamlangan qoplamani kosa yuzasiga zich yopishishi rux quyib amalga oshiriladi. Boltlar joylashgan o‘yiqlar usti uni o‘rab turuvchi qoplama (kojux) bilan yopilgan. SHu kojux qabul qiluvchi voronka (13) ga mahkamlangan.
Staninaning pastki qismida almashtiriluvchi bronza vtulka (15) qattiq maxkamlangan silindrlik vtulka (14) joylashgan. Vtulka va staninaning o‘qlari ustma-ust tushadi. Bronzali vtulkada konusli shesternya (17) mahkamlangan silindrik ekssentrik stakan erkin xarakatlanadi. Aylanish o‘qiga nisbatan ekssentrik joylashgan konussimon kengaytirilgan stakanda bronza vtulka (35) mahkamlangan. Unga maydalovchi konus (21) mahkamlangan val (20) ning pastki uchi kiradi. Shesternya (17) da aylanuvchi yukni muvozanatlash uchun yuk (36) mahkamlangan.
Dastlabki mahsulotning maydalagich ishchi maydoni bo‘ylab tekis taqsimlanishi uchun val (20) ga qattiq mahkamlangan tarelka o‘rnatilgan.
Dastlabki rudani tarelkaga yuklash voronka (30) orqali amalga oshiriladi. Mahsulot xamma vaqt qiya holatda joylashgan tarelkadan sirpanib maydalagichning butun aylanasi bo‘ylab ishchi maydoniga tushadi. Maydalangan mahsulot ishchi maydon ostidan maydalovchi konus va tashqi kosa orasidagi xalqasimon tirqish orqali bo‘shatib olinadi.
Keyingi yillarda o‘rta maydalash uchun bo‘shatish tuynugi gidravlik boshqariluvchi konusli maydalagichlar ishlatilmoqda. Maydalovchi konus (7) silindri yog‘ga to‘ldirilgan va gazli akkumulyator (10) yordamida yog‘ beruvchi (14) bilan ulangan gidravlik domkrat plunjeri (2) ga tayanadi. Maydalagichga maydalanmaydigan jism tushganda kuchlanish plunjer (2) ga uzatiladi va yog‘ silindr (1) dan qisman gazli akkumulyator (10) ga uzatiladi. Bunda maydalovchi konus pastga tushadi va maydalanmaydigan jismni o‘tqazib yuboradi. Konus (7) ga beriladigan bosim kamayganda yog‘ akkumulyatordan gaz yordamida chiqariladi va qaytadan silindr (1) ga tushadi, xamda maydalovchi konus avvalgi holatiga qaytadi. Bo‘shatish tuynugining kengligi domkratga nasos (13) orqali beriluvchi yog‘ning miqdorini o‘zgartirib boshqariladi.
KMD - 3000T maydalagichi rudani mayda maydalashga mo‘ljallangan (31rasm).

18-rasm. Mayda maydalash uchun konusli maydalagich KMD-3000T.
1-uzatma val; 2-stanina; 3-ekssentrik stakan; 4-tayanch kosa; 5-maydalovchi konus; 6amartizator; 7-boshqaruvchi xalqa; 8-qo‘zg‘almas konus; 9-kojux; 10-yuklovchi moslama; 11-qo‘zg‘almas konusni buruvchi mexanizm.
U uzatuvchi val (1), stanina (2), ekssentrik stakan (3), tayanch kosachasi (4), maydalovchi konus (5), amortizatorlar (6), boshqaruvchi xalqa (7), qo‘zg‘almas konus (8), kojux (9), yuklovchi moslama (10), va qo‘zg‘almas konusni buruvchi mexanizm (11) dan tashkil topgan.
YAngi KSD va KMD maydalagichlarida ekssentrik bo‘g‘imning tuzilishi takomillashgan, bo‘shatish tuynugining kengligini boshqarish mexanizatsiyalashgan, stanina kuchaytirilgan, maydalovchi konusning aylanish chastotasi oshirilgan.
Mayda maydalovchi konusli maydalagich KMD ochiq siklda ishlaganda maydalangan mahsulotning minimal yirikligi 20-25 mm ni tashkil etadi. KMD da bundan maydaroq mahsulot olish uchun maydalashning yopiq sikllarini qo‘llash kerak. Bunda g‘alvirlash samaradorligi chegaralangani va yiriklik bo‘yicha tayyor emas mahsulotning bir qismi maydalagichga qaytarilishi uchun maydalagichning ishlab chiqarish unumdorligi pasayadi, biroq yanchishga nisbatan maydaroq mahsulot tushishi sababli tegirmonning ishlab chiqarish unumdorligi ortadi.
KMD maydalagichlariga mahsulotni bir tekis yuklashni tashkil etish ishlab chiqarish unumdorligini 30% oshirishga, elektr energiya solishtirma sarfini 20% ga va qoplama sarfini 20% ga kamaytirishga imkon beradi.
Hozirda yangi turdagi konusli inersion maydalagichlar KID – 300, KID –600 va KID – 1750 yaratilgan.
Ular ochiq siklda ishlaganda i=15–20 gacha maydalash darajasini ta’minlaydi. Bu maydalagichlarning o‘ziga xos xususiyati mavozanatlash- tiruvchi debalansga aylanganda hosil bo‘ladigan va maydalovchi konus valiga ta’sir qiluvchi inersiya kuchi ta’sirida maydalash hisoblanadi.

19-rasm. KID turdagi mayda maydalovchi inersion konusli maydalagichning prinsipial sxemasi.
KID turdagi maydalagich (32-rasm) ichida maydalovchi konus (2) joylashgan, sferik tayanch (4) ga tayanuvchi stanina (1) dan iborat. Konus (2) ga inersion aylanma harakatlar (2) ta debalans vibroqo‘zg‘atuvchilar (3) orqali beriladi. ular o‘qi konus (2) ning vali (11) bilan sferik sharnir (4) yordamida bog‘langan obkash (5) ning gorizontal uchlarida joylashgan vibroqo‘zg‘atuvchilar bilan sinxron tarzda ishlaydi.
Mavozanatlashtiruvchi debalanslarga aylanish tayanch quti (9) ga o‘rnatilgan (2) ta elektrodvigatellar (10) dan kardan val (8) orqali uzatiladi.
Stanina fundamentga amortizator – pnevmatik balonlar orqali tayanadi.
KID KMD maydalagichlariga nisbatan 3–4 marta ortiq maydalash darajasini beradi va maydaroq mahsulot tushishi hisobiga tegirmonlarning ishlab chiqarish unumdorligini oshiradi.
Elektr energiya sarfi KID maydalagichlarida KMD maydalagichlarga nisbatan 3 marta ortiq; bu KID maydalagichlarida maydalash darajasi yuqoriligi bilan tushuntiriladi.
KID turdagi maydalagichlar ochiq va yopiq sikllarda ishlaganda 4 mm dan kichik yirikligidagi mahsulot olish uchun qo‘llaniladi.
O‘rta va mayda maydalovchi konus maydalagichlarining qamrash burchagi deb ishchi maydonning yuqori qismida tashqi kosacha yuzasi va maydalovchi konus eng katta yaqinlashganda hosil bo‘ladigan burchakka aytiladi.
Bir tekis maydalangan mahsulot olish uchun o‘rta va mayda maydalovchi maydalagichlarning uzunligi L ga va kengligi S ga teng parallel zonaga ega. Ruda zarrachalarining harakatlanish vaqti maydalovchi konus bir marta aylanish vaqtidan kam bo‘lmasligi kerak.
Bu shart bajarilganda har qaysi zarracha parallel zonada bir martadan ko‘proq siqiladi.
Mahsulotning maydalovchi konus tebranuvchi yuzasi bo‘ylab harakatlanish tezligiga konusning aylanish chastotasi, konus tebranishlarining amplitudasi, mahsulotning maydalovchi konus va qo‘zg‘almas kosachaga ishqalanish koeffitsientini, parallel zonaning konfiguratsiyasi va h.k. lar ta’sir qiladi.
O‘rta va mayda maydalagich tebranishlarining chastotasi amaliy ma’lumotlar asosida qabul qilinadi. Konus o‘qining maydalagich o‘qidan og‘ish burchagi 1,5 dan 2,5⁰ gachani tashkil etadi.
Konusning bitta aylanish vaqtida maydalagichdan V=SꞏLꞏnꞏD ga teng hajmdagi mahsulot chiqadi; bu erda S va L–parallel zonaning uzunligi va kengligi, m; D maydalovchi konus bo‘shatish tuynugining diametri, m.
U holda maydalagichning hajmiy ishlab chiqarish unumdorligi, m³/soat

Bu erda n – ekssentrik stakanning aylanish chastotasi, min^-1.
Maydalagichning og‘irlik bo‘yicha ishlab chiqarish unumdorligi Q,t/soat

Bu erda k – maydalangan mahsulotning g‘ovaklanish koeffitsienti, t/m³.
O‘rta va mayda maydalagichlar uchun elektrodvigatel iste’mol qiladigan quvvati.
N_dv=O,21 D²ꞏn