2-Tema. Menedjment teoriyasınıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı Menejmenttiń tariyxıy shárt-shárayatları Menejmenttiń ilimiy mektepleri

1. 2. Menejmenttiń ilimiy mektepleri


Basqarıw pikiri og'ada turaqlı bolmag'an halda rawajlanǵan. Bir neshe jantasıwlar ámelde bolip, olar bazıda bir birlerine uyqas kelgen, bazıda bolsa bir birlerinen a'dewir parıqlang'an. Adamlar hám texnika basqarıw obiektleri bolǵan, sol sebepli basqarıw daǵı tabıslar ko'birek basqa tarawlar daǵı tabıslarǵa baylanıslı bolǵan. Jámiyet, texnika rawajlanǵanı sayın basqarıw boyınsha qániygeler shólkem iskerligine ta'sir ko'setiwshi faktorlar haqqında bile baslaǵan.
Bunnan tısqarı, dúnya ilimiy-texnika rawajlanıw menen tiykarlanǵan jedel o'zgerislerdin' maydanına aylanǵan hám ko'p mámleketlerdiń húkimetleri bizneske salıstırǵanda o'z munasábetlerin barǵan sayın qatalraq etip belgiley baslaǵan. Bul faktorlar basqarıw salasındaǵı izertlewshilerdiń shólkem iskerligine tasir ko'rsetiwshi sırtqı kúshler bar ekenligin seze baslawlarına ta'sir ko'rsetgen. Bunıń munasábeti menen jańa jantasıwlar islep shıǵılǵan. Aldı menen, basqarıwda hár bir mekteplerdi ajıratıw kózqarastan jantasıw. Ol, o'z gezeginde basqarıwdı hár bir kózqarastan ko'rip shıǵıwshı tómendegi bes mektepti o'z ishine aladı : ilimiy basqarıw, mamurlıq basqarıw, insaniy munasábetler, xulq haqqındaǵı pán, hám de basqarıq páni, yamasa muǵdarlıq usıl.
Ilimiy basqarıw mektebi (1885-1920 ). Dúnyada “Mektepti ilimiy shólkemlestiriw” atı menen keń ataqlı bolǵan bul mekteptin' payda bolıwı hám rawajlanıwı XX ásirdiń baslarına tuwri keledi. Bul mekteptiń basında amerikalıq injiner-izertlewshi F. Teylor (1850-1915) turǵan, ol ozinin' kúndelik jumısında ónimdarlıq hám nátiyjelililikti asırıw maqsetinde islep shıǵarıw hám miynetti aktivlestiriw máselelerin sheshken. Onıń talimi menejment zamanagóy kontseptsiyasınıń tiykarǵı teoriyalıq mektep bolǵan. Bul mekteptiń ko'zge ko'ringen wákilleri: L. Gilbert, F. Gilbert, G. Emerson, A. Gastev (Rossiya ) lar bolıp tabıladı.
F. Teylor o'z atınıń dúnyaǵa ataqlı etken tómendegi kitaplardı jazǵan. “Shártlesiw sisteması” (1895), “Tsex menejmenti” (1903), hám “Ilimiy menejment principlerı” (1911). F. Teylor o'z dóretpelerinde kapital hám miynet máplerin birge qosıw, “kapitalıstik kárxanalarda sheriklik filosofiyası”ın ámelge asırıwǵa háreket etken. Ol ta'repinen islep shıǵılǵan miynettin' jedellesiwin tamiynlewshi usıl túrli mámleketler basqarıwshılarında úlken qızıǵıwshılıq oyatqan.

Wazıypalardı tapsırıwda ilimiy jantasıw

Xızmetkerlerdi tańlaw hám úyretiw

Joybarlaw qadaǵalawdı ámelge asırıw

Orınlanǵan wazıypalardı qabıllaw, joybarlawdı dawam ettiriw