2-Tema. Menedjment teoriyasınıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı Menejmenttiń tariyxıy shárt-shárayatları Menejmenttiń ilimiy mektepleri

2-Tema. Menedjment teoriyasınıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı


1. 1. Menejmenttiń tariyxıy shárt-shárayatları
1. 2. Menejmenttiń ilimiy mektepleri
1. 3. Mámleketimizde basqarıwdı rawajlanıwı
1. 4. Menejmenttiń shet el modelleri
Tayansh sóz dizbegiler: menedjment, tariyxıy sharayatlar, ilimiy mektepler, shet el modeller, Amerika modeli, Yaponiya modeli, Ózbek modeli


1. 1. Menejmenttiń tariyxıy shárt-shárayatları

Basqarıw adamlar menen birge payda bolǵan. Ol miynettin' bólistiriliwi hám kooperatsiyalanıw processinde iskerliginiń ǵárezsiz túrine bóleklengen. Bul adamlardıń social óndiristegi iskerligin shólkemlestiriw hám muwapıqlastırıw zárúrligi menen tiykarlanǵan. Bunda olardan birleri baslıq, yaǵniy basqarıwshılar, basqaları bolsa olardıń hákimkigi qol astındaǵıları, yaǵniy basqarılatug'unlar boladı.

Basqarıw mashqalasın birinshi bolıp sheshiwge áyyemgi Egipetlikler kirisgen. 6 mıńǵa jaqın jıl aldın olar adamlar iskerligin maqsetke jo'neltirilgen halda shólkemlestiriw, onı joybarlaw hám nátiyjesin baqlaw zárúr ekenligin tán alǵanlar, hám de basqarıwdı oraylawtırmaw haqqında máseleni qoyg'an.
Eramızǵa shekem 20 asirde Egipetke qon'sı vavilonda patshah Xammurapi basqarıw hám baqlaw zárúriyatı ushın ılaydan islengen ıdıs kesteler degi hújjetler hám gúwalıq ko'rsetpelerin qollang'an, hámeldar shaxslar tárepinen juwapkerlikti o'z qol astındaǵılarına otkiziwine jol qoymawdı tán alǵan, mıynet haqı dárejesin nızam ta'repinen belgilegen.
Eramızǵa shekem úshinshi mıń jıllıqlar menen sa'nelengen ılaydan islengen kestelerge kommerciya pitimleri haqqındaǵı mag'lıwmatlar hám áyyemgi Shumeriya nızamları jazılǵan, bul da ol jerde basqarıw ámeliyatı bar ekenliginen derek beredi.
Basqarıwǵa áyyemgi dáwirde de ma'lim úles qosılg'an, biziń eramızdan 400 jıl aldın Sokrat basqarıwdıń universallıǵı principin qáliplestirgen. Onıń zamanlası Iran shohi Kir adamlardı háreket qılıwg'a úndewdi, yaǵniy motivatsiyanı arnawlı izertlew qılıw zárúrligi haqqındaǵı ideyanı ilgeri súrgen. Ol taǵı basqarıw informaciyaların islep shıǵıw hám jobalar dúziw mashqalasın da ko'rip shıqqan. Azmaz keyin Gretsiyada miynet operatsiyaların orınlaw hám olardıń ten'salmaqlılıg'ın ta'miynlew usılları menen shug'ıllang'an. Platon qániygelesiw principin qáliplestirgen.
Eramızdan aldınǵı 325 jılda Iskandar Zulqarnayn birinshi ret jawınger háreketlerdi basqarıw orayı retinde shtabdı shólkemlestirgen.
Menejmentti payda bolıwı tómendegi tiykarǵı sharayatlar menen baylanıslı :
-Mashibalı islep shıǵarıwdın' rawajlanıwı, basqarıwshıg'a talaplardı osiwi, múlk iyesi hám isbilermendi basqarıwdıń osip barg'an qıyınshılıqların jónge sala almawı
- Bazar subiektlarinin' úlken muǵdarının' payda bolıwı, kóleminin' osiwi hám bazar baylanısların kusheytiwi;
-Basqarıwǵa kásiplik jantasıw zárúr ekenligin tiykarlap beretuǵın básekinin' osiwi hám bazar ekonomikasınıń turaqlılıǵı ;
-Iri korporatsiyalardin' payda bolıwı hám soǵan bola tek xızmetkerlerdiń arnawlı apparatı orınlawı múmkin basqarıw jumısları kólemi hám quramalılıǵının' ko'beyiwi.Ja'ne korporatsiyada menejment múlk iyesi- isbilermendiń o'zin ozi basqarıwınan pútkilley ajraladi` ;
-Mulkdi aktsionerler ortasında jıynanlıwı, bunıń nátiyjesinde aktsionerlik qarjını basqarıwdıń jańa wazıypaları payda baladı ;
-Isbilermenlerdin' sanaat revolyuciyası dáwirinde jaratılǵan texnikanıń abzallıqlarınan paydalanıwǵa háreket etiwleri;
-Dóretiwshilik menen shug'ıllang'anıwshı adamlar toparlarınıń jumıstı nátiyjeli orınlaw usılların jaratıwdı qálewi.