20-Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarga aqliy tarbiya berish. Reja

Aqlni ikki xil kategoriyalarga bo’ladi.
1. Nazariy aql - borliqdagi umumiy narsalarni idrok etishdir.
2. Amaliy aql - buyumlarni tanlashda turtki sifatida ko’rinadigan qobiliyatlardan. O’z davrining yirik ma'rif'atchilaridan hisoblangan Abdulla Avloniy ham yoshlarni ilmli bo'lishga chakiradi. U aql va ilmni ulug’laydi hamda «Aql insonning piri komili, murshidi yagonasidir. Ruh ishlovchi, aql boshlovchidir» deb yozadi. Muallif o’z fikrini aniqrok va ravshanroq anglashi uchun shunday deb aytadi. «Hayvonlar o’zlariga bo’laklar tarafidan qiladurg’on zulm va jabrlarni shox, tish, tirnoqlari ila qaytarurlar. Lekin inson aql idroki soyasida o'ziga keladurg’on zarar va zulmlardan saqlanur. Er yuzidagi hayvonlarni asir kilib, bo’ynidan bog'lab iplari uchini qo’llariga bergan insonlarning aqlidir». Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalarga ta'lim berish g’oyasi birinchi bo’lib chet el pedagogikasida chex pedagogi YAn Amos Komenskiy (1592-1670) tomonidan yaratilgan. U ona rahbarligida 6 yoshgacha bo’lgan bolalarga ta'lim- tarbiya berish mumkinligini ko’rsatib berdi. SHu davrda bolani yoshini e'tiborga olgan holda kishi o’rganishi lozim bulgan hamma narsaga o’rganish lozim deydi. Demak, maktabgacha yoshdagi bolalarga ya'ni biz ta’Iim-tarbiya beradigan bolalarga har tqmonlama bilim, ko’nikma va malakalami singdirishimiz mumkin. U 19 bo'limdan iboral maktabgacha ta'lim dasturini tuzdi. YA.A.Komenskiy «Onalar maklabi» kitobida kichik bolalarni ta'Iim-tarbiyasiga, o’qish metodikasiga katla e'tibor bergan. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalash bolani faol fikriash faoliyalini rivojiantirishga kattalarning ma lum maqsad bilan ta'sir etishidir. U bolalarga levarak-atrofdagi olam haqida bilimlar berishni, ularni sistemalashtirishni, bolalarda bilishga qiziqish uyg'otishni. aqliy malaka ko nikmalarini tarkib toptirishni, bilish qobiliyatlarini rivojiantirishni o'z ichiga oladi.
Aqliy tarbiya vazifatari
Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning ahamiyati kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojiantirish aqliy malaka va ko'nikmalarini egallab olishlari ularni maktabda muvofaqqiyatli o'kishlari uchun bo lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishida manba bo’lib xizmat qiladi. Odamning aqliy faoliyati - bu umumiy ham maxsus aqliy harakallar xilma-xil sistcmalarining katta miqdoridir. Ko’pgina vazifalarni hal etishda qo’llaniladigan kcng ko'lamdagi aqliy harakatlarni shakllantirish ayniqsa muhimdir. Bunday harakatlarga tahlil, qiyoslash, umumlashtirish kiradi. Ham umumiy, ham maxsus aqliy harakatlarni egallash aqliy faollik va mustaqillikning rivojianishini ta'minlaydi. Aqliy faoliyatning moslashuvchanligi va Jo'shqinligini. hodisalarni xilma-xil aloqalar va munosabatlarda ko’ra bilishni shakllantirishga yordam beradi. «Aqliy mehnat madaniyati» tushunchasiga aqliy faoliyatning umumiy tartibliligi, rejaliligi, vazifani qabul qilish va o'rtaga qo'yish, uni hal etish usullarini tanlash, ishlab chiqilgan harakat rejasini izchil amalga oshirish natijalarini baholash mahorati kiradi. Aqliy mehnat madaniyati aqliy faoliyatning maxsus malakalari va ko’nikmalarini, kitob bilan ishlash ko’nikmalarini egallash darajasi, ilmiy bilish usullari va metodlarini, turli yordamchi vositalardan foydalanish bilan ham bog’liqdir. Aqliy tarbiya vazifalaridan har biri maktabgacha yoshdagi bolaierni tarbiyalashni tashkil etishda hisobga olish lozim bo’lgan bir qancha vazifalarfi o’z ichiga oladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat.