2022 №3 322 ta’lim jarayonida koʻrgazmali va tarqatmali materiallardan foydalanish

2022 
№ 3
324 
Audiovizual vositalarga kompyuter, proyektor, kodoskop, kinoapparat, kompakt disklar, 
oʻquv televideniyesi, videomagnitofon, videofilm, audiokassetalar, Power Point materiallari, 
elektron darsliklar, multimedia vositalari kabilarni misol qilish mumkin.
Audiovirtual vositalarga internet, masofaviy taʼlim kabilar misol boʻladi. Ushbu vositalar 
jarayonlar va ishlash mexanizmlari toʻgʻrisida tasvir va ovoz orqali tasavvurni vujudga keltirish 
uchun xizmat qiladi.
Yordamchi-jihozli vositalarga doskalar (oddiy boʻr doska, oq (flipchart) doska, magnit 
doskasi, «Pinbord» doskasi), parta, stul, stol kabilar kiradi. Ushbu vositalar tasvir va matnni 
yozish hamda saqlash uchun xizmat qiladi.
Aniq vositalar ikki turga boʻlib oʻrganiladi: haqiqiy va modelli. Haqiqiy taʼlim vositalari 
oʻrganilayotgan obʼektlar haqida haqiqiy tasavvurni vujudga keltirishga xizmat qiladi. Masalan, 
taʼlim muassasalari, ishlab chiqarish bilan bogʻliq boʻlgan binolar, mashina, traktor, yarim tayyor 
va tayyor mahsulotlar, xomashyolar, asbob-uskunalar va shu kabilarni misol sifatida keltirish 
mumkin. Modelli vositalarga esa, modellar, maketlar, trenajyor kabilarni misol qilish mumkin. 
Oʻrganilayotgan obʼektning modeli orqali u haqidagi tasavvur va maʼlumotlar hosil qilinadi.
Taʼlim vositalari foydalanilishi jihatidan uch qismga ajratiladi: «taʼlim beruvchi uchun», 
«taʼlim oluvchi uchun» va «dars oʻtkazish uchun». Dars oʻtkazish uchun vositalarni oʻqituvchi 
umumiy boʻlgan holatda tanlaydi, yaʼni ushbu vositalar ham taʼlim oluvchi uchun, ham taʼlim 
beruvchi uchun samarali boʻlishi talab etiladi. Ushbu taʼlim vositalarini qanday, qayerda, qachon 
tanlash kerakligi va ulardan oʻz oʻrnida samarali foydalanish oʻqituvchining bilimi, koʻnikmasi 
va mahoratiga bogʻliq boʻladi.
Taʼlim beruvchi uchun vositalarga oʻquv-metodik qoʻllanmalar, metodik tavsiyalar, 
metodik ishlanmalar, oʻquv dasturlari, dars rejasi, maʼruza matni, texnologik xarita, kalendar reja 
kabilar kiradi. Taʼlim oluvchi uchun vositalarga darslik, oʻquv qoʻllanma, jadvallar, yoʻl-yoʻriqli, 
texnologik xaritalar, topshiriq varaqalari va hokazolarni misol qilish mumkin. Dars oʻtkazish 
uchun vositalarga plakatlar, modellar, maketlar, jihozlar, audio-vizual, audiovirtual vositalar, 
texnik, aniq vositalar kabilar kiradi. Baʼzi hollarda taʼlim oluvchi uchun moʻljallangan taʼlim 
vositalari taʼlim beruvchi uchun ham, dars oʻtkazish uchun ham qoʻllanilishi mumkin. Tanlab 
olingan metod, shakl va vositalar bir-birini toʻldirishi kerak.