21-ma’ruza: Sinxron generatorning turlari, sinxron mashinalarning tuzilishi ishlash prinsipi

4.9. Ayonmas qutbli sinxron generatorlarning vektor diagrammasi 
Sinxron noayon qutbli mashinalarda energiyaning elektr mexanikli o’zgartirishlar 
jarayonida (4.9), (4.10) tenglamalarda o’rnatilgan rejimda yoki to’rt-qutbli ko’rinishdagi 
mashinani taqdim qilinganda olingan o’ta oddiy tenglamadatavsiflab berilgan (4.6-rasmga 
qarang) . 
Ayonmas qutbli sinxron mashinalarda bo’ylama va ko’ndalang o’qi bo’yicha oraliq 
mashinalarda bir xil va shuning uchun ham
x
d
=x
q
=x
c
ga teng. To’yinmagan ayonmas qutbli 
sinxron mashinalarda (4.9) tenglama quyidagi ko’rinishda yozilishi mumkin: 
Bu yerda salt yurishda E
o
-EYUK . 
Ayonmas qutbli sinxron mashina-larni (4.64) quyidagicha tasavvur qilish mumkin: 
Bu yerda x
ad
- yakor reaksiyasi induktiv qarshiligi (x
d
=x
ad+
x
d
);E
0
-ix
ad
I
a
=E
- EYUK tor tirqish 
ham xuddi shunday U
a+
ixσ
a
I
a+
r
a
I
a
ga teng. 
E σ o’lchash mumkin emas, mashinaning tashqi qarshiligida kuchlanishni tushib ketishi 
plyus mashinani chiqishida kuchlanish sifatida tasavvur qilish qiyin emas 
z
a
=r
a+
jx
σa
,
foydali r
a
va 
sochilma induktiv qarshilik 
xσ 
yakor cho’lg’amida. (4.65)da aytilganlarni hisobga olgan holda 
4.40-rasmda (4.64) va (4.65) uchun ko’rsatilgan vektorli diagramma qurilgan bo’lishi 
mumkin.
Generatorning pasportida salt yurishda E
o
kuchlanish o’rin tutadi. yakorning reaksiyasi 
tufayliYuklamadagi kuchlanish o’zgaradi, bu 
jI
a
x
a
vektor bilan xarakterlanadi. Generator 
chiqarmasida
U
a
kuchlanish olinadi, agarki yakor 
z
a
cho’lg’amida qarshilik kuchlanishini tushib 
ketishini hisobga olsagina,yakor cho’lg’amida kuchlanishni tushib ketishi aktiv qarshilikda 
kuchlanishni tushishidan iborat 
I
a
r
a
sochilma induktiv qarshilikda (jI
a
x
a
). 
Ko’p hollarda mashinalar chiqishida kuchlanish tushuvi Yuklama xarakteriga bog’liq. 
Aralash induktiv-aktiv Yuklamanin vektor diagrammasi 4.40-rasmda keltirilgan. 
.40 -rasm. To’yinishini hisobga olmagan holda noayon qutbli generatorning vektor diagrammasi

---

To’yinishini hisobga olmagan holda ayonmas qutbli generatorning vektorli diagrammasi 
Yuklama uchun vektorli diagramma qurilgan. Yuklama tomonidan U
a
=r
a
z
p.
Yuklamaning tavsifi 
burchagi U
a va 
I
a
toki oralig’idagi kuchlanishbilan belgilanadi sig’imli yuklamada generatorning 
ishlashida yakorning reaksiyasi qo’shimcha magnitlanib, vektorli diagrammada I
a
x
ad 
vektor 
tomonga qarab vektor 
→ 
va U
a
yo’naladi va E
o 
katta bo’ladi. 
Noayon qutbli mashinalarning vektorli diagrammasi mos kelishi va to’yinishi hisobga 
olinmagan holda qurilgan (4.65). MYUK diagrammasini agarki yakor F’
a’ 
MYUK ma’lum 
bo’lsa, I
a 
tokka mos kelsaqurish mumkin. qo’zg’atish cho’lg’amidagi magnitli harakatga 
keltiruvchi kuch E
o 
ga perpendikulyar
,
natijali MYUK F’σ F
I 
va F’
a
geometrik yig’indisiga teng. 
Yakorning magnitni harakatga keltiruvchi kuchi 1-garmonika bo’yicha (1.11.§ga 
qarang)
Bu yerda 
yakor cho’lg’ami faza cho’lg’ami soni; R
01
- 1-garmonika bo’yicha 
cho’lg’amli koeffitsient. 
Yakordagi tor tirqishda cho’lg’am MYUK ini taqsimlashning turlicha xususiyati va bu 
cho’lg’amlarda MYUK geometrik joylashtirish stator yuzasi bo’ylab cho’lg’amda qo’zg’alishga 
yo’l qo’ymaydi. MYUK F_
a 
va F
f
ularni keltirgandan keyin bir xil ko’rinishdagi taqsimlab bitta 
yagona bazaga joylash mumkin. bazaviy sifatida har qanday cho’lg’amni olish mumkin yakor 
yoki qo’zg’atishni. Elektrli mashinalar nazariyasida bir xil baravar foydalaniladi. Bir xil 
qarashda yakor cho’lg’ami MYUK ni MYUK qo’zg’atish cho’lg’ami keltiriladi. Ayonqutbli 
rotor konstruksiyasi koeffitsienti