26 fevral 1992-ci il. Taleyin və zamanın Azərbaycan xalqına bəxş etdiyi ən dəhşətli və



Yüklə 207,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix01.04.2017
ölçüsü207,22 Kb.
#13049
  1   2   3

26  fevral  1992-ci  il.  Taleyin  və  zamanın 

Azərbaycan xalqına bəxş etdiyi ən dəhşətli və 

amansız bir gün. Elə bil səhərdən bilinirdi bu 

günün  faciəsi,  neçə-neçə  günahsız  insanın, 

qocanın, uşağın, qadının, körpənin, bir sözlə 

günahı azərbaycanlı olmaq olan yüzlərlə insa-

nın qətlinə fərman veriləcək. Başqa günlərdən 

fərqli olaraq təbiət də öz sərt üzünü göstərirdi, 

aramsız yağan qar sürətli küləyin təsiri ilə iti 

qılınc kimi adamı kəsir, soyuq ilikləri belə don-

dururdu. Nə bu sərt qış gecəsi, nə də insanlı-

ğın adi məhrəmiyyət hissləri erməni qəzəbini, 

kin  və  nifrətini  cilovlaya  bilmədi.  İnsanların 

köməksizliyindən  və  gecənin  səssizliyindən 

istifadə  edən  erməni  vəhşiləri,  öz  hava-

darları  olan  keçmiş  SSRİ-nin  Xankəndində 

yerləşən 366-cı motoatıcı alayının köməyi ilə 

əvvəlcədən  hazırladıqları  soyqırım  planlarını 

həyata keçirdilər. O gecə bədii filmlərdə belə 

görmədiyimiz  dəhşət  yaşadı  Xocalı.  Elə  bir 

dəhşət ki, yer üzü belə müsibət və vəhşiliyi az 

görmüşdü. Evlərə, binalara od vuruldu, torpaq 

qana qərq edildi o gecə. Düşmən rəhm diləyən 

qocaya, xəstəyə, qadına aman vermədi. Uşaq-

lar  valideynlərinin  gözləri  qarşısında  xüsusi 

qəddarlıqla  qətlə  yetirilirdi.  Qız-gəlinlər  əsir 

alındı. Aramsız güllə yağışından qurtulub aya-

ğı yalın, başı açıq halda meşələrə, dağlara üz 

tutanların  çoxu  yolda  dondu,  qar  uçqunları-

na  düşdü.  O  gecə  hara  gedəcəyini,  kimdən 

imdad  diləyəcəyini  bilməyən  uşaqların  doğ-

malarının  meyidləri  arasında  çaş-baş  halda 

vurnuxmalarını,  ətrafda  nə  baş  verdiyindən 

xəbərsiz  körpənin  gözlərini  həyata  əbədilik 

yummuş  anasının  buz  kimi  soyuq  döşlərini 

əmməsini  göz  önünə  gətirin...    Həmin  gecə 

Xocalı  sakinlərinin  üzləşdikləri  müsibətlərin 

hansı  birini  deyəsən,  hansı  birini  yazasan? 

Qələm acizdir, bu vəhşilikləri təsvir  etməkdə. 

Xocalı faciəsi  

şahidlərin dili ilə:

Xocalı  sakini  Cəlil  Hümbətov:  “Mənim  gö-

zümün  qabağında  bir  gəlinin  qucağındakı 

körpəyə  beş  avtomat  gülləsi  vurub  parça-

parça  etdilər.  Həmin  gəlini  isə  sinəsindən 

güllə  ilə  vurub  öldürdülər.  Mənim  oğlumu, 

hamilə gəlinimi, həyat yoldaşımı, 16 yaşında 

qızımı gözlərimin qarşısında, Xocalının içində 

öldürdülər. Bir mesxeti türkünü 11 nəfər ailəsi 

ilə  birlikdə  evdən  çıxmağa  qoymadılar,  ben-

zin  töküb  od  vurdular,  hamısı  yandı…  Ensiz 

taxtalardı,  üzərinə  mismarlar  vurmuşdular. 

Qollarıma və əllərimə qoyub çıxdılar üstünə. 

Təpiklədikcə  mismarlar  girdi  əlimə-qoluma... 

Mən  48  gün  əsirlikdə  qaldım,  qayıdanda 

çəkim 72 kq-dan 28 kiloqrama enmişdi”.

Xocalı sakini Əntiqə Qəhrəmanova: "Əsgəran 

tərəfdən  bir  tank,  bir  BTR  gəldi,  yoldakı  və 

yolun kənarındakı adamları qırdılar. Meyitləri 

cərgə ilə düzdülər, adamların qulaqlarını, qa-

dınların döşünü kəsirdilər, kiminin gözlərini çı-

xarır, ya da yandırırdılar. Bir neçə hamilə qadı-

nın qarnını yarıb, uşaqlarını çıxardılar, ağacların 

üstünə atdılar. Bir erməni yeznəm Təvəkkülün 

qulağını  kəsib  ayağına  bir  güllə  vurdu,  son-

ra onu ağaca bağladılar. Ondan tələb etdilər 

ki,  “de,  yer  erməninindir”.  Təvəkkül  də  dedi 

ki, “adam ölümdən ötəri yerini, Vətənini sat-

maz!”.  Sonra  ayaqlarına  benzin  atıb  od  vur-

dular, xeyli yanandan sonra təkrar dedilər ki, 

“de,  yer  erməninindi”.  Təvəkkül  eyni  cavabı 

verəndən sonra başından benzini töküb, diri-

diri yandırdılar".

Ermənilərdən etiraflar

Qarabağ hadisələrinin iştirakçışı, ermənilərin 

ən  çox  sevdiyi  ideoloqlarından  biri,  yazı-

çı  –şair  Zori  Balayan  "Ruhumuzun  dirçəlişi" 

adlı  kitabında  Xocalıda  törətdikləri  soyqı-

rım haqqında yazır: "Biz Xaçaturla ələ ke-

çirdiyimiz  evə  girərkən  əsgərlərimiz 

13  yaşlı  bir  türk  uşağını  pəncərəyə 

mismarlamışdılar.  Türk  uşağı  çox 

səs-küy  salmasın  deyə,  Xaçatur 

uşağın  anasının  kəsilmiş  döşü-

nü  onun  ağzına  soxdu.  Daha 

sonra  13  yaşındakı  türkün  ba-

şından, sinəsindən və qarnından 

dərisini soydum. Saata baxdım, 

türk uşağı 7 dəqiqə sonra qan 

itirərək  dünyasını  dəyişdi.  Ru-

hum  sevincdən  qürurlandı. 

Xaçatur  daha  sonra  ölmüş 

türk uşağının cəsədini hissə-

hissə  doğradı  və  bu  türklə 

eyni  kökdən  olan  itlərə 

atdı.  Axşam  eyni  şeyi 

daha  3  türk  uşağına 

etdik. Mən bir erməni 

kimi  öz  vəzifəmi 

yerinə 


yetirdim. 

Bilirdim  ki,  hər  bir  erməni  hərəkətlərimizlə 

fəxr duyacaq". 

Daha  bir  erməni  müəllif,  hazırda  Livanda 

məskunlaşmış  yazıçı-jurnalist  David  Xerdiyan 

müsibətləri  "Xaç  uğrunda"  kitabında  fəxrlə 

xatırlayır:  "Səhərin  soyuğunda  biz  Daşbu-

laq  yaxınlığındakı  bataqlıqdan  keçmək  üçün 

ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən ölülərin 

üstünə getmək istəmədim. Bunu görən pod-

polkovnik Ohanyan mənə işarə etdi ki, qorx-

mayın. Mən ayağımı 9-11 yaşlı qız meyidinin 

sinəsinə basıb addımlamağa başladım. Mənim 

ayaqlarım və şalvarım qan içində idi. Və mən 

beləcə 1200 meyidin üstündən keçdim". 

Faciənin dəhşətli 

miqyası:

Erməni  qoşunlarının  vəhşiliyi 

nəticəsində  Xocalı  əhalisindən  613 

nəfər  öldürülmüş,  487  nəfər  şikəst 

qalmış,  1275  nəfər  dinc  sakin  -  qoca-

lar,  uşaqlar,  qadınlar  əsir  götürülərək 

ağlasığmaz  erməni  zülmünə,  təhqir 

və  həqarətlərinə  məruz  qalmışlar.  150 

nəfərin  taleyi  hələ  də  məlum  de-

yildir.  Bu  əsl  soyqırım  idi.  Xo-

calıda  öldürülmüş  613 

nəfərdən 106-sı qadın, 

63  nəfəri  uşaq,  70  nəfəri  qocalar  olmuşlar. 

Xocalı  faciəsində  8  ailə  bütövlüklə  məhv 

edilmiş,  24  uşaq  hər  iki  valideynini,  130 

uşaq  isə  valideyinlərindən  birini  itirmişdir. 

Bu cinayətdə 56 nəfər xüsusi qəddarlıqla və 

amansızlıqla qətlə yetirlimişdir. Onlar diri-di-

ri yandırılmış, başları kəsilmiş, üzlərinin dərisi 

soyulmuş, körpə uşaqların gözləri çıxarılmış, 

süngü ilə hamilə qadınların qarınları yarılmış-

dır. Ermənilər hətta meyitləri də vəhşicəsinə 

təhqir etmişdilər…

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Azərbaycan  xal-

qı  tarix  boyu  erməni  millətçi-şovinistlərinin 

davamlı  olaraq  etnik  təmizləmə,  soyqırım 

siyasətinə  məruz  qal-

mışdır.  Erməni  idelo-

loqlarının  "dənizdən 

dənizə 


Ermənistan" 

adlı  sərsəm  bir  ide-

yasını  reallaşdırmaq 

cəhdi 


neçə-neçə 

kəndlərin,  şəhərlərin 

dağılması,  on  minlərə 

günahsız 

insanın 

ölümü,  yüz  minlərlə 

azərbaycanlının 

öz 


tarixi 

torpaqların-

dan didərgin düşməsi ilə nəticələnmişdir. XX 

əsrin  faciəsi  olan  Xocalı  soyqırımı  bu  aqres-

siv  və  cinayətkar  erməni  siyasətinin  növbəti 

təzahürüdür.  Bu  faciə  təkcə  Azərbaycan  xal-

qına deyil, bütün insanlığa, bəşəriyyətə qarşı 

yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biri olan əsrin 

Xatın,  Xirosima,  Naqasaki  və  Sonqmi  kimi 

dəhşətli faciələri ilə bir sırada dayanır.

Xocalı  şəhərini  hədəfə  almaqda  məqsəd 

nə  idi?  Bu,  bir  tərəfdən  Qarabağın  dağlıq 

hissəsində  azərbaycanlılardan  ibarət  olan, 

strateji  əhəmiyyətli  maneəni  aradan  qal-

dırmaq  idisə,  digər  tərəfdən  ümumiyyətlə 

Xocalını  yer  üzündən  birdəfəlik  silmək 

məqsədi  idi.  Çünki  Xocalı  elə  bir  yaşa-

yış  məskəni  idi  ki,  o,  Azərbaycan  tarixinin 

qədim  dövrlərindən  müasir  dövrə  qədər  ta-

rix  və  mədəniyyət  ənənələrini  özündə  əks 

etdirirdi. Bu xüsusi mədəniyyət tarixə Xocalı-

Gədəbəy  mədəniyyəti  kimi  düşmüşdür. 

Erməni  işğalından  sonra  bütün  bu  maddi 

mədəniyyət  abidələrinin  məhv  edilməsi  və 

dünyanın ən qədim məzarlıqlarından sayılan 

Xocalı  qəbiristanlığının  texnika  vasitəsiylə 

darmadağın  edilməsi  erməni  vandalizmi-

nin  bariz  nümunəsi  olmaqla  yanaşı,  dünya 

mədəniyyətinə qarşı zorakılıq aktıdır.

Bu 


cinayət 

cəzasız 


qalmamalı 

və 


Ermənistanın  hərbi-siyasi  təcavüzü  dünya 

ictimaiyyəti  tərəfindən  ittiham  edilməlidir. 

Beynəlxalq  təşkilatlar,  dünya  dövlətlərinin 

parlamentləri  Ermənistan  Respublikasının 

Azərbaycan  torpaqlarında  törətdiyi  hərbi 

cinayətə  -  Xocalı  soyqırımına,  əsl  soyqı-

rım  hadisəsi  kimi  beynəlxalq  siyasi-hüquqi 

qiymət  verməlidirlər.  Azərbaycan  xalqı  və 

onun dövləti isə Xocalı Soyqırımını heç vaxt 

unutmur və unutmayacaqdır.

“Mərkəzi Klinika” Ambulatoriyası

Ünvan: Zərifə Əliyeva küç. 5, Az1005

“Mərkəzi Klinika” Xəstəxanası

Ünvan: Parlament pr. 76, Az1006

MƏRKƏZİ KLİNİKA

“Müasir səhiyyə elmi əsaslarla dünyada əldə edilmiş təcrübə əsasında və bir də səhiyyə 

sahəsində elmi-texniki tərəqqinin, bu istiqamətdə dünyada yaranmış imkanlar əsasında qurulur”

Heydər Əliyev

BÜLLETEN-4 | FEVRAL 2015

“Azərbaycanda keyfiyyətli, səviyyəli tibbi xidmətin 

göstərilməsi üçün bütün imkanlar var!”

İlham Əliyev

Tel: +994 12 492 10 92  |  Call center: +994 12 105  |  Fax: +994 12 492 41 31  |  info@merkeziklinika.az    www.merkeziklinika.az    www.facebook.com/MerkeziKlinika     twitter.com/MerkeziKlinika

XOCALI

 - İNSANLIĞIN DƏFN OLUNDUĞU MƏKAN

Mənim gözümün qabağında bir gəlinin 

qucağındakı körpəyə beş avtomat gülləsi 

vurub parça-parça etdilər. Həmin gəlini isə 

sinəsindən güllə ilə vurub öldürdülər.


Məlumdur  ki,  qış  fəslinin  ən  soyuq 

və  havanın  qeyri-sabit  keçdiyi  ayların-

dan  biri  fevraldır.  Bu  ayda  soyuq  hava 

şəraiti və bununla əlaqədar olaraq qapalı 

məkanlarda (evlərdə, iş yerlərində və s.) 

daha çox vaxt keçirmək məcburiyyətində 

qalmağımız bir çox xəstəliklərin meyda-

na gəlməsinə və yayılmasına səbəb olur. 

Xüsusilə də, zökəm, qrip, faringit, laringit, 

sinusit,  otit,  bronxit,  pnevmoniya  kimi 

infeksion  xəstəliklərə  rastgəlmə  tezliyi 

artır. Əsasən  yaşlılar, hamilələr və xronik 

xəstəliyi olan şəxslər bu kimi xəstəliklərə 

qarşı daha həssas olur. 

Bəs, nə üçün mikrobların yaşamasına 

mane olan soyuq hava bizi xəstələndirir? 

Qış  mövsümündə  soyuq  havaya  uy-

ğunlaşmaq  üçün  orqanizmin  daha  çox 

enerji sərfinə ehtiyacı yaranır. Bu ehtiyac 

ödənmədikdə  orqanizmin  müqaviməti 

düşür  və  infeksiyaya  yoluxma  təhlükəsi 

artır.  Orqanizmin  müqavimətini    aşağı 

salan  amillərə  həddən  artıq  yorğunluq, 

stress, qidalanma  pozğunluqları aiddir.

Digər  tərəfdən  də  məlumdur  ki, 

mikroorqanizmlər  soyuqda  deyil,  istidə 

daha çox inkişaf edərək artır və sonda da 

məhv olurlar. Məhz qış fəslində vaxtımı-

zın çox hissəsini qapalı və isti məkanlarda 

keçirdiyimizdən  bu  da  mikrobların  və 

virusların  yayılması  üçün  münbit  şərait 

yaradır  və  beləliklə,  xəstəliklər  insandan 

insana  yoluxma  yolları  ilə  daha  sürətlə 

yayılr.


Yoluxma Yolları

Viruslarin  yol  açdığı  infeksion 

xəstəliklər asqırma, öskürmə nəticəsində 

içərisində  xəstəliyə  səbəb  olan  canlı  vi-

rusları  daşıyan  damcıların  ətrafa  saçıl-

ması ilə yayılır. Bu damcılar bir neçə saat 

ərzində  havada  qala  bilir  və  insanlara 

xəstəliyi  keçirir.  Buna  görə  də  məktəb, 

bağça, xəstəxana kimi insanların sıx top-

landığı  yerlərdə  olanlar  xüsusilə  risk  al-

tındadırlar.  Əl  ilə  görüşmə,  öpüşmə,  bir 

mertdən  qısa  məsafədə  yaxınlaşaraq 

danışmaq əsas yoluxma yollarıdır. Möv-

süm  xəstəliklərinin  səbəbi  əksər  hallar-

da viruslardır. Simptomları oxşar olduğu 

üçün bu xəstəiklər cəmiyyətdə qrip adıy-

la tanınır, halbuki sadəcə İnfulenza viru-

sunun  törətdiyi  xəstəlik  qrip  adlanır.  Bu 

xəstəliklər arasında ən çox təsadüf edilən 

və  insanların  gündəlik  fəaliyyətlərinə 

nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir göstərən 

və  sürətli  yayılması  ilə  xarakterizə  olu-

nanlar qrip və zökəm xəstəlikləridir.

Qrip və Zökəm eyni xəstəlikdirmi?

Qrip və Zökəm əlamətləri tez-tez qa-

rışdırılan  iki  fərqli  xəstəlikdir.  Zökəmə 

səbəb  olan  100-dən  çox  virus  vardır  və 

buna  görə  də  dəfələrlə  zökəm  olmaq 

mümkündür. Qrip və zökəmin əsas fərqi 

qripdə  temperaturun  yüksəlməsidir.  Ay-

rıca  zökəm  əsasən  “ayaq  üstə  keçirilən” 

bir  xəstəlik  olduğu  halda  qrip  xəstələrin 

günlük  işlərini  görməsiniə  mane  ola-

caq  halsızlığa  gətirib  çıxara  bilər.  Hər  iki 

xəstəlikdə  də  burun  axıntısı  və  ya  tıxa-

nıqlığı, boğaz ağrısı və öskürək ola bilər. 

Qrip  xəstəliyində  əlamətlər  1-2  günlük 

gizli  dövrdən  sonra  birdən-birə  başlayır. 

Ən çox görünən əlamətlər 38-41C tempe-

ratur, baş ağrısı, yorğunluq, quru öskürək, 

boğaz ağrısı, burun axıntısı, əzələ ağrıla-

rıdır.  Yüksək  temperatur  adətən  3-5  gün 

davam edir. Əlavə və gizli xəstəlikləri, im-

mun  çatışmazlığı  olan  şəxslərdə,  uşaqlar 

və yaşlılarda ciddi ağırlaşmalara səbəb ola 

bilər.


Qrip hər il dünyada 600 milyon insa-

na təsir edən, xüsusilə uşaqlarda və yaş-

lılarda ciddi xəstəliklərə səbəb ola  bilən 

tibbi problemdir. Qriplə əlaqədar olaraq 

yaranan  pnevmoniya  və  meningit  kimi 

xəstəliklər  hər  il  təqribən  500  min  in-

sanın  ölümünə  səbəb  olur.  Qrip,  həm 

də  xüsusilə  qış  aylarında  məktəb  və  iş 

həyatımızı  məhdudlaşdıran  ciddi  sosial 

problemdir.

Qripin  əlamətləri

•  Halsızlıq, iştahsızlıq, əzginlik, titrətmə

ilə  temperaturun  yüksəlməsi,  baş  və

əzələ ağrısı, fotofobiya, gözlərdə yan-

ma hissi və yaşarma;

•  Asqırma, göz və burun axıntısı, burun

tutulması, baş, boğaz və qulaq ağrısı,

udmanın  çətinləşməsi,  səsin  batması,

quru  öskürək,  döş  qəfəsində  və  beldə

ağrılar;

•  Toksikoz  kəskin  olan  xəstələrdə

ürəkbulanma və qusma qeyd olunur

•  Hərarətin  5  gündən  artıq  çox  yüksək

qalması fəsadların inkişaf etməsindən

xəbər verir.

Müalicə 


İstər qrip, istərsə də zökəm özbaşına 

sağalan  xəstəliklərdir.  Sağalma  müddəti 

qrip üçün bir az daha uzun olub, 3-10 gün 

davam edir. Zökəmin müalicəsi üçün hər 

hansı  bir  dərmandan  istifadə  olunmur. 

Qripin  müalicəsində  antibiotiklər  təsirli 

deyildir  və  çox  zaman  ehtiyac  olmadan 

istifadə  olunur.  Antibiotiklər  ancaq  qrip 

zamanı ikincili olaraq rast gəlinən bakte-

rial infeksiyalar (sinusit, pnevmoniya, otit) 

inkişaf  etdiyi  halda  istifadə  edilməlidir. 

Qripin  müalicəsində  istirahət,  bol  su 

istifadəsi,  ağrı  kəsici  və  temperatur  sa-

lıcı  dərmanlar  ilə  simptomatik  müalicə 

tövsiyyə olunur.

Qorunma tədbirləri

Qripdən  qorunmaq  üçün  ilk  öncə 

güclü immunitetə sahib olmalıyıq. Bunun 

üçün isə, bizə sağlam həyat tərzi lazımdır. 

Gigiyena,  düzgün  qidalanma,  yuxu  reji-

mi və zərərli vərdişlərdən uzaq  durmaq 

sağlam həyat tərzinin təməlidir. Qripdən 

qorunmaq üçün: 

•  Əllər  tez  tez  yuyulmalıdır.  Bol  su  və 

sabun  ilə  minimum  iki  dəqiqəlik 

yuma,  mikrobların  yoluxma  riskini 

əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

•  Əllər  bir  müddət  yuyulmayıbsa  üzə, 

gözlərə, ağıza toxundurmaq olmaz. 

•  Qrip  keçirən  insanlar  və  istifadə 

etdikləri  əşyalarla  təmasdan  qaçmaq 

lazımdır.

•  Enerji  sərfiyyatı  çox  olduğu  üçün 

düzgün  qidalanmaq  lazımdır,  amma 

həddən  artıq  yağlı  yemək  və  az 

hərəkət  artıq  çəkiyə  səbəb  ola  bilər. 

Ona  görə  də  enerji  verəcək  qidala-

ra,  meyvə  və  tərəvəzlərə  üstünlük 

verilməlidir.  Tərkibində  bol  miqdar-

da  A,C,E  vitaminləri  ilə  zəngin  olan 

qidalardan  faydalanmaq,  günboyu 

bol  maye  qəbul  etmək  lazımdır.  La-

zımi  qədər  meyvə-tərəvəz  qəbul 

etməyən  insanlar  isə,  immun  siste-

mini  gücləndirən  D  və  B  vitaminləri 

daxil  olan  multivitamin  dəstəyi  ala 

bilər.  Lakin  yüksək  miqdarda  vita-

min  qəbulunun  faydadan  çox  zərər  

verəcəyi də unudulmamalıdır. 

•  Geyimə xüsusi yanaşılmalı, soyuqdan 

qorunacaq tərzdə geyinməklə yanaşı, 

həddən  artiq  tərləməməyə  də  çalış-

maq lazımdır. 

•  Orqanizmin  müqavimətini  artırmaq 

üçün insana normal yuxu da lazımdır.

Yetkin bir insan gün ərzində 7-9 saat 

yatmalıdır.  Ürək  döyüntülərinin  sayı, 

qan təzyiqi və tənəffüs sayı yuxu za-

manı azalır. Həmçinin, orqanizmə fay-

dalı hormon  sekresiyası yuxu zamanı 

artır. Yuxu da qidalanma kimi düzgün 

rejimlə olmalıdır. Yuxu üçün ən ideal 

saatlar gecə 23:00 ilə səhər 07:00 ara-

sınadır.


•  Zərərli vərdişlərdən, xüsusilə də siqa-

ret,  digər  tütün  məhsulları  və  spirtli 

içkilərdən  uzaq  durmaq  da  orqaniz-

mimizi möhkəmləndirmək və qripdən 

qorunmaq  üçün əhəmiyyətlidir.

Peyvənd


Mövsümi  xəstəliklər  içərisində  Qrip, 

peyvənd  ilə  qorunması  mümkün  olan 

xəstəlikdir.  Qrip  peyvəndi  kimlərə  olun-

malıdır?


•  50 yaşdan yuxarı insanlara

•  Xroniki ağciyər və ürək xəstələrinə

•  Uzun  müddətli  aspirin  müalicəsi

verilən 6 ay – 18 yaş arası uşaqlara

•  Xroniki böyrək xəstəliyi olanlara

•  Şəkərli diabet xəstəliyi olanlara

•  İmmun sistemi çatışmazlığı olanlara

 Həkimlər,  tibb  işçiləri  və  xəstəxanada

çalışan digər personala

Bu  risk  qrupundan  əlavə  yaşı  6  ay-

dan yuxarı hər kəs peyvənd oluna bilər. 

Hər  il  mövsüm  xəstəlikləri  yayılmazdan 

öncə oktyabr, noyabr aylarında peyvənd 

almaq  lazımdır.  Qeyd  etmək  istəyirəm 

ki,  Mərkəzi  Klinikada  yüksək  keyfiyyətli 

qripə qarşı peyvənd oluna bilərsiniz. 

Unutmayın  ki,  sağlamlığınız  öz 

əlinizdədir!



Dr. Yaqut Qarayeva

MƏRKƏZİ KLİNİKA

BÜLLETEN-4 | FEVRAL 2015

2

Qış mövsümünün xəstəliklərindən qorunaq


MƏRKƏZİ KLİNİKA

BÜLLETEN-4 | FEVRAL 2015

3

30  yaşından  sonra  hər  beş  nəfərdən  biri 



yuxu zamanı daim xoruldayır. İctimai şüurda 

belə  bir  fikir  formalaşmışdır  ki,  xoruldama 

xoşagəlməz, lakin təhlükəsiz bir səs fenome-

nidir. Lakin az adam bilir ki, "dəhşətli" xorul-

dama  Obstruktiv  Yuxu  Apnoe  kimi  ciddi  bir 

xəstəliyin olmasından xəbər verə bilər.

Bu  qorxunc  xəstəliyin  ilk  şahidləri  yuxu 

apnoe  olanın  yaxınları  olur.  Onlar  narahatlıq 

hissi ilə həmin şəxsin xoruldamasının ani ola-

raq kəsilməsini və nəfəsinin dayanması halını 

qeyd edirlər. Təxminən 30-40 saniyədən son-

ra isə o, əlini-ayağını tərpədərək və bədənini 

çevirərək,  bərkdən  xoruldamağa  və  yenidən 

nəfəs  almağa  başlayır.  Bəzən  gecə  ərzində 

ümumi müddəti 4-5 saat olan, sayı isə 500-

600-ə çatan nəfəsin kəsilməsi epizodları baş 

verir. Bu da qanda kəskin oksigen enmələrinə 

və beyinin xroniki hipoksiyasına səbəb olaraq, 

arterial  hipertenziyanın,  miokard  infarktının, 

beyin insultunun və yuxuda qəfil ölüm riskinin 

ciddi dərəcədə artmasını göstərir.

Yuxuda  tənəffüs  funksiyasının  pozulması 

insanın yuxu keyfiyyətinin kəskin pisləşməsinə 

səbəb  olur.  Baş  ağrısı,  daimi  yuxululuq, 

əsəbilik, diqqət və yaddaş zəifləməsi, poten-

siyanın aşağı enməsi yuxudan davamlı olaraq 

doymayan insanda olan simptomlardan yal-

nız bir hissəsidir.

Avtomobili  idarə  edərkən  ani  yuxuya 

getməyə  səbəb  olan  kəskin  yuxubasmalar 

xüsusilə  təhlükəlidir.  Statistik  məlumatlar 

göstərir ki, Obstruktiv Yuxu Apnoe Sindromu 

xəstələrində avtomobil qəzaları etmə ehtima-

lı, adi qəza göstəricisindən 10 dəfə çoxdur.

Bəs  bu  xəstəliyin  səbəbi  nədir?  Yuxa-

rı  tənəffüs  yollarının  hava  keçiriciliyi  onların 

daxili diametrindən, udlaq əzələlərinin tonu-

sundan  və  nəfəsalma  zamanı  döş  qəfəsində 

yaranan mənfi təzyiqdən asılıdır. Yuxu zamanı 

udlağın  əzələ  tonusunun  ciddi  şəkildə  azal-

ması  tənəffüs  yolların  bağlanmasına  səbəb 

olur. Bu hal adətən nəfəsalma fazasında baş 

verir, çünki mənfi təzyiq hava divarlarını bir-

birinə yaxınlaşdıran bir qüvvə yaradır.

Boğulma  xarakterli  nəfəsalmanın  dayan-

ması qanda kəskin oksigen defisitinə gətirib 

çıxarır və həmin anda bu təhlükədən sovuş-

maq üçün beyinin oyanması baş verir. Beyinin 

aktivləşməsi  nəticəsində  udlaq  əzələlərərinə 

təkanverici impuls göndərilir və tənəffüs yol-

ları açılır. Tənəffüs funksiyası bərpa olunandan 

sonra qanda və bütövlükdə orqanizmdə oksi-

gen balansı bərpa olunur, beyin sakitləşir və 

yenidən yuxuya gedir, ancaq 1-2 dəqiqədən 

sonra apnoe yenidən təkrarlanır.

Yuxuda  tez-tez  baş  verən  uzun  müddətli 

nəfəs pozulmaları qanın oksigenlə doyumlulu-

ğunun kəskin azalmasına səbəb olur. Belə hallar 

ilk  növbədə  oksigenə  böyük  həcmdə  tələbatı 

olan daxili orqanlara - beyinə və ürəyə təsir edir. 

Mütəmadı  təkrarlanan  səhər  başağrıları  gecə 

yuxusu  zamanı  yaranmış  beyin  hipoksiyasının 

bir  təzahürüdür.  Ürəyin  işemik  xəstəliyi  olan 

şəxslərdə  qanın  oksigenlə  doyumluluğunun 

pozulması  halları  ciddi  ürək  aritmiyalarına  və 

miokard  infarktına  gətirib  çıxara  bilər.  Arterial 

Hipertenziyası olan xəstələrdə isə yuxu apnoe 

farmakorezistentliyi (dərmanın təsirsizliyi) yara-

daraq, beyin insultu riskini artırır. Bundan əlavə, 

hipoksemiya mədəaltı vəzdə sintez olunan insu-

linin bioloji aktivliyini zəiflədərək, şəkərli diabeti 

və metabolik sindromu yarada bilər. 

Hər  bir  nəfəs  dayanması  orqanizm  üçün 

stressdir.  Hər  bir  belə  stress  sistolik  arteri-

al  təzyiqinin  200-250  mm  c.s.-dək  yüksəldir. 

Gecə  mütamadi  olaraq  baş  verən  arterial 

təzyiqin yüksəlməsi hipertenziv krizlərə səbəb 

olur.  Bu  kateqoriya  pasiyentlərdə  beyin  in-

sultu riskinin artması ehtimalı məhz bununla 

izah  edilə  bilər.  Belə  hallarda  Arterial  Hiper-

tenziyanı  hətta  ən  muasir  dərman  preparat-

larla da nəzarətdə saxlamaq mümkün olmur. 

Hipoksemiya (qanda oksigen çatışmazlığı) 

və dərin yuxu mərhələlərinin olmaması, insan 

orqanizmində  yağ  mübadiləsini  tənzimləyən 

somatotrop  hormonunun  (STH)  sintezinin 

azalmasına  səbəb  olur.  Məlum  olduğu  kimi, 

qəbul  etdiyimiz  qida  məsullarının  bir  hissəsi 

enerjiyə  çevrilir,  bir  hissəsi  isə  yağ  şəklində 

ehtiyatda saxlanılır. Qida çatışmazlığı zamanı 

yağ  enerjiyə  çevrilir  və  orqanizm  tərəfindən 

sərf  olunur.  STH  yağın  enerjiyə  çevrilməsini 

təmin  edir.  Bəs  bu  hormonun  sintezi  pozul-

duqda  nələr  baş  verir?  Orqanizmdə  enerji 

defisitinin olmasına baxmayaraq, piy enerjiyə 

çevrilə bilmir. Beləliklə, insan enerji tələbatının 

təmin edilməsi üçün qida qəbulunu artırmaq 

məcburiyyətində  qalır.  Bu  halda  bütün  artıq 

kalorilər "ölü çəki"yə çevrilir və insanın bədən 

çəkisi qısa zamanda artır. Belə hallarda arıqla-

mağa yönəlmiş pəhriz və farma-

koterapiya  kimi  səylər  nəticəsiz 

qalır.

Bundan 


başqa, 

boyun 


nahiyyəsində  piy  qatının  əmələ 

gəlməsi  tənəffüs  yollarının  daha 

da  daralmasına  və  xəstəliyin 

inkişafına  yol  açır.  Bu  da  öz 

növbəsində,  STH-nın  çatışmazlı-

ğını  dərinləşdirir.  Beləliklə,  xüsu-

si  müalicəsiz  qırılması  mümkün 

olmayan  sonsuz  bir  dairə  yara-

nır.  Bununla  yanaşı  olaraq,  yuxu 

apnoe-nin ağır formaları kişilərdə 

libido və potensiyanın enməsinə 

səbəb  olan  testosteron  hormo-

nun sintezini azaldır.

Diaqnostika

İnsanda Yuxu Apnoe sindromunun olma-

sından necə şübhələnmək olar? Bu xəstəlikdən 

əziyyət  çəkən  şəxslər  adətən  xüsusi  xarici 

görünüşə malikdirlər. Bu halı Çarlz Dikkensin 

“Pikvik Klubunun meyarları” əsərinin Co adlı 

personajında daha dəqiq təsvir edilmişdir: “O 

həmişə yersiz hallarda yuxuya gedən və xorul-

damağa başlayan qısa boyunlu, qırmızı sifətli 

kök adam idi...”

İlkin diaqnozu qoymaq üçün aşağıda qeyd 

olunmuş  xüsusiyyətlərdən  üçü  (və  ya  yalnız 

birincisi)  olduqda,  dərinləşmiş  müayinələrin 

aparılması zəruridir:

•  yuxuda nəfəs kəsilməsinin olması

•  yüksək səsli və ya ara verən (fasiləli) gecə 

xoruldamaları

•  gecə ən azı 1 dəfə sidiyə çıxma

•  gecə yuxusunun uzun müdətli pozulması 

(> 6 ay)

•  gündüz saatlarında yuxululuğun artması

•  piylənmə

•  arterial  hipertenziya  (xüsusilə  gecə  və 

erkən səhər saatlarında baş verən)

Yuxu  apnoe-ni  müəyyən  etməyin  ən 

asan  yolu  yuxuda  olan  insanın  müşahidə 

edilməsidir.  Adətən  yuxuya  gedən  kimi  o, 

xoruldamağa  başlayır,  tezliklə  xoruldamanın 

səsi  birdən  kəsilir,  lakin  sinə  və  qarın  divarı-

nın hərəkəti göstərir ki, o, nəfəs almağa çalışır. 

Təxminən  20-40  saniyə  sonra  bərpa  olunan 

xoruldamanın  və  bir  neçə  dərin  nəfəsalma-

vermələrin  möhkəm  səsi  eşidilir.  Adətən 

həmin şəxsin yuxusu çox narahat olur. O, ya-

taqda tez-tez çevrilir, bəzən isə öz özünə nəsə 

danışır.

Xəstəliyin  ağır  formasında  tsiklik  apnoe-

lər  insanın  yuxuya  getdikdən  sonra  bədənin 

istənilən  vəziyyətində  baş  verir.  Xəstəliyin 

yüngül və orta-ağır formalarında apnoe epi-

zodları  yalnız  yuxunun  dərin  mərhələsində 

və  ya  insan  kürəküstü  vəziyyətdə  yatarkən 

müşahidə  edilir.  Tənəffüs  funksiyasının  po-

zulması çox hallarda spirtli içkilərin qəbulu ilə 

bağlıdır. Yuxuya 3-4 saat qalmış yüksək doza-

da  alkoqolun  qəbulundan  sonra  xoruldama 

və apnoe baş verir.

Yuxu  apnoe-nin  diaqnostikasının  qızıl 

standartı  polisomnografiya  (PSG)  adlanan 

yuxu testidir. Yuxu testi laboratoriya şəraitində 

xüsusi  avadanlığın  istifadəsi  ilə  bir  gecə 

ərzində aparılır. PSG zamanı beyinin potensi-

alları, ürəyin fəaliyyəti, əzələ tonusu, tənəffüs 

funksiyası  və  qanın  oksigenlə  təminatı 

monitorizə  edilir.  Yuxu  apnoe-nin  ağırlıq 

dərəcəsi  xəstədə  bir  saat  ərzində  neçə  dəfə 

nəfəs dayanması baş verməsindən asılı olaraq 

müəyyən olunur. Ağır apnoiklərdə yuxuda hər 

1-2 dəqiqədən bir nəfəs dayanır. Ciddi yuxu 

fraqmentasiyası və intermitə edən hipoksemi-

yası simpato-adrenal sistemin aktivləşməsinə, 

hipotalamus-hipofis  çatışmazlığına,  insulinin 

rezistentliyinə,  oksidativ  stressə,  qanın  qatı-

laşmasına, iltihab mediatorların aktivləməsinə 

gətirərək,  ürək  işemik  xəstəliyinin,  arterial 

hipertenziyanın,  şəkərli  diabetin,  metabolik 

sindromun,  piylənmənin,  aritmiyaların  riskini 

ciddi dərəcədə artırır. Avropa və ABŞ-də apa-

rılan  tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  Obstruktiv 

Yuxu Apnoe olanlarda yuxarıda qeyd olunan 

xəstəliklərin yaranma ehtimalı 10-12 dəfə (!) 

yüksəkdir.

Müalicə


Mərkəzi Klinikada 2010-cu ildən etibarən 

bu  xəstəliklərin  müalicəsi  ilə  məşğul  olan 

Azərbaycanda ilk Yuxu Laboratoriyası fəaliyyət 

göstərir.  Almaniya  mütəxəssislərinin  köməyi 

ilə  qısa  zamanda  laboratioriyamız  Yuxu 

Mərkəzinə  çevrilərək  müayinə  və  müalicələr 

tibb  elmləri  doktorunun  rəhbərliyi  altında 

ekspert səviyyəsində aparılır. Obstruktiv Yuxu 

Apnoe-nın  müalicəsi  yuxu  zamanı  xüsusi  ci-

haz  və  maska  istifadəsindən  ibarətdir.  Bu 

müalicə  metodu  CPAP  (Continues  Positive 

Airway Pressure) adlanır. Cihaz insanın yuxa-

rı  tənəffüs  yollarında  mənfi  təzyiqin  qarsını 

alaraq, nəfəs yollarını açıq vəziyyətdə saxlayır. 

Müalicə  alan  xəstələr  qısa  zamanda  normal 

həyata qayıdır, xroniki xəstəliklərinin gedişatı 

yaxşılaşır,  ciddi  kardio-vaskular  risklər  azalır, 

hətta bədən çəkisi belə azalmağa başlayır.



Son 

illərdə 

beynəlxalq 

kardiolo-

ji  konqresslərdə  Obstruktiv  Yuxu  Ap-

noe  probleminə  seksiyalar  ayrılır,  ge-

niş  müzakirələr  aparılır.  Düşünürəm  ki, 

bu  xəstəlik  kardio-vaskulyar  riskini  ciddi 

dərəcədə yüksəltdiyinə görə, ölkəmizin kardi-

oloqlarının diqqət mərkəzində yer almalıdır!

Prof. Dr. Yusif Nağıyev

XORULDAMA



Yüklə 207,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin