28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Muammo:
 Ashyoviy 
ro’yxatga olishning 
vazifalarini bila olish.
Esda tuting 
Xozirgi kunda ashyoviy ro’yxatga olishning ikki xil 
turi mavjud: 
-rejali ro’yxatga olish; 
-to’satdan ro’yxatga olish. 

---

98 
Masalan, asosiy vositalar bo’yicha ro’yxatga olish bir yilda bir marotaba bajarilib, 
u birinchi noyabrdan kechiqtirmay o’tgaziladi. Kassadagi naqd pullar bir oyda 
kamida ikki marotaba ro’yxatga olinishi talab qilinadi.
To’satdan ro’yxatga olish korxonalarda ma’lum bir sabablarga ko’ra 
o’tkaziladi. Masalan, moddiy javobgar shaxsni almashtirish yoki tashqi nazorat 
organlari tomonidan tekshiruv ishlarini olib borish taqqozo etilgan vaqtlarda 
o’tkaziladigan ro’yxatga olish to’satdan ro’yxatga olish tarkibiga kiradi.
Korxonalarning 
mol-mulklarini 
ro’yxatga olish uchun oldindan 
buyruqlashtiriladi va buning uchun komissiya tarkibi tasdiqlanadi.Har bir xo’jalik 
ob’ektidagi mol- mulkni ro’yxatga olishdan oldin moddiy javobgar shaxsdan tilxat 
olinadi. Bu tilxat mazkur ob’ektda o’z vaqtida kirim qilinmay qolgan hech qanday 
moddiy qiymatliklar yo’qligi va boshlang’ich xujjatlar o’z vaqtida 
rasmiylashtirilayotganligi to’g’risida maolumot beradi. 
Demak, ashyoviy ro’yxatga olish deb, xo’jalik mablag’’larini haqiqiy 
miqdorini tekshirish yordamida, uning natijalarini buxgalteriya hisobi 
maolumotlari bilan solishtirish asosida aniqlashga aytiladi. 
Ashyoviy ro’yxatga olish natijasida mol-mulkning kamomadi yoki ortiqcha 
ekanligi aniqlanadi. Agar, xaqiqiy maolumotlar buxgalteriya maolumotlaridan
kam bo’lsa, u holda mol - mulkning kamomadi aniqlangan bo’ladi, uning aksi 
bo’lsa u xolda ortiqcha deb hisoblanadi.
Joylarda 
qiymatlik 
va 
pul 
mablag’’larini yo’qlama qilish, korxona buxgalteriyasi bilan birgalikdayo’qlama 
qilish natijalarini aniqlashda qatnashish, navlar almashuvi natijasida sodir bo’lgan 
kamomad bilan xar bir ortiqchaliklarni o’zaro berkitish va tabiiy kamayish 
meoyorlari chegarasida kamomadlarni hisobdan chiqarish masalalari bo’yicha 
takliflar ishlab chiqish, mol-moddiy qiymatliklarni qabul qilish, saqlash va 
chiqarish, ularning hisobi va butligi ustidan nazoratni yaxshilash masalalari xamda 
meoyordan ortiq va foydalanilmayotgan moddmiy qimatliklarni sotish haqida 
takliflar qilish, yo’qlama qilishni korxona buyrug’ida ko’rsatilgan muddatda 
o’tkazish va uni o’tkazish tartibini saqlash, ro’yxatga yozilgan maolumotlarning 
xaqiqatga to’g’ri kelishini ta’minotlash va yo’qlama qilish materiallarini to’g’ri va 
o’z vaqtida rasmiylashtirish uchun korxonada qiymatliklarni yo’qlama qiluvchi 
ishchi yo’qlama qilish komisiyasi
 
tuziladi. Bu komisiyaning raisi shu korxona 
raxbarinigvakili bo’ladi. Komisiya tarkibigi mutaxassis, muxandis, texnolog, 
mexaniq ishni amalga oshiruvchi, iqtisodchi, buxgalteriya xodimi va boshqalar 
kiritiladi. Komissiyaga qiymatliklarni yo’qlama qilish, baholarni va boshlang’ich 
va hujjatlarni yaxshi biladigan korxona xizmatchilari qo’shilishi kerak.
Yil davomida yo’qlama qilishlar o’rtasida korxonalarda muntazam ravishda 
mol - moddiy qiymatliklarni sao’lanish joylarida tekshirib turish va saralab