28-Mavzu. Jon Meynard Keyns ta’limoti va keynschilik Tayanch tushuncha va iboralar Keyns; davlatning’ iqtisodiyotg’a aralashuvi; «Umumiy nazariya »

28-Mavzu. Jon Meynard Keyns ta’limoti va keynschilik


Tayanch tushuncha va iboralar
Keyns; davlatning’ iqtisodiyotg’a aralashuvi; «Umumiy nazariya...», aralash iqtisodiyot; psixolog’ik qonun; bandlik, milliy daromad, investistiya; foiz, likvidlik; multiplikator; keynschilik; AQShdag’i keynschilik; akselerator; Franstiya keynschilari; indikativ rejalashtirish.


Asosiy savollar

1. 
   Keyns ta’limoti vujudg’a kelishida boshqa ta’limotlarning’ o’rni
   
2. 
   Keyns iqtisodiy ta’limotining’ xususiyatlari
   
3. 
   Keynschilik va neokeynschilik
   
4. 
   Keyns ta’limotining’ hozirg’i davrdag’i ahamiyati
   

1. KEYNS TA’LIMOTI VUJUDG’A KELIShIDA BOShQA TA’LIMOTLARNING’ O’RNI
1929-1933 yillardag’i jahon iqtisodiy inqirozi sanoat jihatidan rivojlang’an va past rivojlang’an mamlakatlarg’a katta zarba berdi. Avvalg’i (klassik, neklassik) ta’limotlar tadqiqotida mikroiqtisodiy tahlil (alohida korxona) asosiy o’rinni eg’allag’an bo’lsa, inqiroz katta ishsizlik sharoitida boshqacha, makroiqtisodiy tahlil (davlat, jahon) g’a zarurat tuG’’ulg’an edi. Fanning’ bu sohasida hozirg’i davrning’ taniqli iqtisodchisi J.M.Keyns muhim kashfiyotni yaratdi.
XX asrning’ birinchi yarmida iqtisodiy inqirozlarning’ damba-dam takrorlanishi tufayli ko’pg’ina «kapitalizmni tartibg’a solishg’a» oid iqtisodiy G’’oyalar soni ko’paydi. Ana shunday yo’nalishning’ yorqin tarafdori bo’lib ing’liz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns (1884-1946) shuhrat qozondi. Iqtisodchi, davlat arbobi bo’lg’an Keyns Iton va Kembridj universitetlarida iqtisodiyot va matematikadan ta’lim oldi, A.Marshall qo’lida o’qidi (1902-1906, 1909-1915 yillarda o’qituvchilik qildi, 1920 yildan Kembridj universitetida professor, 1913-46 yillarda iqtisodiy jurnal muharriri bo’lib ishladi. 1909 yil «Indeks uslubi» iqtisodiy maqolasi, 1913 yilda uning’ birinchi asari - «Pul muomalasi va Hindiston moliyasi» kitobi chop etildi. 1919 yilda «Versal tinchlik shartnomasining’ iqtisodiy oqibatlari» nashr etilishi bilan u iqtisodchi sifatida ko’pchilikka tanildi. Bu asarida u shartnomag’a nisbatan bir qancha tanqidiy fikrlar bildirg’an edi. Keyns 20-30 yillarda iqtisodiyotg’a oid bir nechta kitoblar yozdi («Ehtimollik to’G’’risidag’i risola» (1921), «Pul islohoti to’G’’risida risola» (1923), «Mister Cherchelning’ iqtisodiy oqibatlari» (1925), «Erkin tadbirkorlikning’ intihosi» (1926), «Pul to’G’’risidag’i risola» (1930) va boshqalar), ammo ung’a mashhurlik keltirg’an bosh asari - «Ish bilan bandlik, foiz va pulning’ umumiy nazariyasi» (1936) kitobidir. 1940 yilda «Urush harajatlarini qanday qoplash mumkin» deg’an kitobi ham nashr etildi. Bu asarlardag’i bosh masala kapitalizmni oqlash, uning’ inqirozlarsiz rivojini ta’minlashning’ abadiylig’ini isbotlashg’a o’rinishdir. Uning’ yaratg’an nazariyasi iqtisodiyot ta’limotlari tarixida alohida o’rin eg’allaydi va bu o’zig’a xos inqilob bo’lib, hozirg’i davrda ham ahamiyatlidir. Keyns asosiy asarining’ boshidayoq klassik maktabg’a qarshi ekanlig’ini bayon etdi.
Keyns ta’limotining’ asosiy va yang’i G’’oya shuki, bozor iqtisodiy munosabatlari tizimi mukammal va o’z-o’zini avtomatik ravishda tartibg’a sola olmaydi. Shu sababli maksimal darajada bandlikni va iqtisodiy o’sishni faqat davlatning’ iqtisodiyotg’a faol aralashuvi ta’minlay oladi. Bu ish davridag’i amaliy iqtisodiyotdag’i konkret ahvol bilan chambarchas boG’’liq edi. Etakchi olimlarning’ ta’kidlashicha (J.K. G’elbreyt, M.Blaug’), firmalar, monopoliya va olig’opoliyalar faoliyatidag’i teng’sizlik nisbatan kichik doiradag’i odamlarning’ faoliyati bilan boG’’liq, bu teng’sizlik prinstipida davlatning’ aralashuvi bilan to’zatilishi mumkin edi.