3 amaliy mashg‘ulot tuproqning begona o‘tlar urug‘i bilan ifloslanganligini hisobga olish
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 2
3-амалий машгулот|
3 - AMALIY MASHG‘ULOT TUPROQNING BEGONA O‘TLAR URUG‘I BILAN IFLOSLANGANLIGINI HISOBGA OLISH. 1. ISHNING MAQSADI: Talabalar begona o‘tlarning urug‘lari bilan tanishib chiqadilar, tuproqlarning begona o‘tlar urug‘lari bilan ifloslanganlik darajalari hisobga olinadi, ko‘p yillik begona o‘tlarning ildizpoyasi va ildizini aniqlanadi. 2. KERAKLI JIHOZLAR: Kalentev burg‘usi yoki boshqa konstruksiyadagi burg‘ular, belkurak, namuna solish uchun paketlar, etiketkalar, 0,25 mm teshikli ikkita elak, 0,5 l hajmli stakan, shpatel, filtr qog‘oz, og‘ir eritma, urug‘lar kolleksiyasi yoki rasmlari, shisha tayoqcha, lupa. 3. ISHNI NAZARIY AHAMIYAT: Ekinlar orasidagi begona o‘tlarni hisobga olishdan tashqari, tuproqning ular urug‘i bilan ifloslanganligini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Ana shu maqsadda tuproq namunalari tekshiriladi. Tuprog‘ni ifloslantiruvchi begona o‘tlarning tur tarkibini va miqdorini bilish dalalarning tozaligi uchun kurash tadbirlarini tanlashni engillashtiradi. Amaliy maqsadlar uchun ifloslanganlikni ekinni yig‘ishtirib olish vaqtida hisobga olish ma’qul. Bu – begona o‘tlarning to‘kilgan urug‘i sonini hisobga olish va shu kuzning o‘zida tuproqni begona o‘tlardan tozalashning zarur tadbirlarini belgilashga imkon beradi. SHumg‘iya va zarpechak urug‘i topilgan uchastkalarga tekinxo‘r begona o‘tlardan zararlanmaydigan ekinlar ekish zarur. Begona o‘tlar urug‘i bilan ifloslanganlikni aniqlash uchun analiz qilinadigan tuproq namunasi SHevelev va Kalentev burg‘usi bilan olinadi. asosan Kalentev burg‘usi ishlatiladi Bu burg‘u 0-20 sm chuqurlikdan namuna olishga imkon beradi. Tekshiriladigan tuproq namunasi 4 sm oralatib olinadi (0-4, 4-8, 8-12, 12-16, 16-20 sm). lekin tekshirish ishlari qiyin bo‘lgani uchun tuproqning 0-10, 10-20 sm qatlamidan namuna olinadi. Mazkur burg‘udan ko‘pincha haydalma qatlam chuqurligi 20-22 sm bo‘lgan lalmikor dehqonchilik sharoitida foydalanish mumkin. Haydash chuqurligi 25- 30 sm bo‘lgan sug‘oriladigan dehqonchilik sharoitida bu maqsad uchun chuqurroq kovlaydigan, bo‘laklarga bo‘lingan oddiy tuproq burg‘usidan foydalanish mumkin. Tuproq namunasi har bir maydonning diagonali bo‘ylab 5 ta, yaxshisi 10 ta nuqtadan teng oraliqda olinadi. Agar burg‘u bo‘lmasa, tuproq namunasi qatlamlar bo‘ylab, haydalma qatlam chuqurligida tuproq qirqimidan olinadi. Bunda namuna olinayotgan maydon o‘lchanadi. Daladan olingan namuna ochiq havoda quritiladi. So‘ngra u 0,25 mm teshikli elaklarda yuviladi. Elakda ushlanib qolgan urug‘lar va tuproqning yirik zarrachalari ruh xloridning 70 % li to‘yingan og‘ir eritmasiga, potashning 55 % li eritmasiga yoki osh tuzi eritmasiga solinadi. Bunda urug‘lar yuqoriga ko‘tarilib, tuproq agregatlari uning tagiga cho‘kadi. Ajratib olingan urug‘lar quritiladi, taxtacha ustiga yoyib, tur tarkibiga qarab ajratiladi; so‘ngra turi bo‘yicha soni hisoblab chiqiladi hamda begona o‘tlar kolleksiyasi bilan solishtirib aniqlanadi. Begona o‘tlarning urug‘i xilma-xil bo‘lib, mazkur usulni 0,25 mm dan mayda urug‘larga: masalan, kungaboqar shumg‘iyasi (Orobanche cumana) urug‘ini aniqlashda qo‘llab bo‘lmaydi. SHuning 12.1-расм. Бегона ўтлар уруғларининг коллекцияси. uchun dalalar 0,25 mm dan mayda urug‘lar bilan ifloslanganligini aniqlash uchun maxsus analiz qilinadi. Begona o‘tlarning urug‘i xilma-xil bo‘lib, mazkur usulni 0,25 mm dan mayda urug‘larga: masalan, kungaboqar shumg‘iyasi (Orobanche cumana) urug‘ini aniqlashda qo‘llab bo‘lmaydi. Snuning uchun dalalar 0,25 mm dan mayda urug‘lar bilan ifloslanganligini aniqlash uchun maxsus analiz qilinadi. Buning uchun tuproq namunasi birdaniga og‘ir eritmaga solinadi va qolgan ishlar yuqoridagi singari bajariladi. Tuproq namunalar chuqurligiga ko‘ra analiz qilingandan, begona o‘tlarning tur tarkibi aniqlangandan, har bir tur urug‘ining soni hisoblab chiqilgandan keyin namunadagi urug‘ning umumiy soni va og‘irligi 1 m2 ga nisbatan hisoblab chiqiladi. 1 m2 dagi begona o‘tlar urug‘ining soni quyidagicha hisoblanadi. Quyidagi formula bilan burg‘u ichki aylanasining maydoni aniqlanadi: 𝑾 = р ∗ 𝒅 𝟐 𝟒 Bu erda: W – burg‘u ichki aylanasining maydoni, sm2 ; d – burg‘uning ichki diametri, sm; - aylananing diametriga nisbati; 4 – doimiy son. YOki tuproq qirqimi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 𝑾 = 𝒂 ∗ 𝒃 Bu erda: W - qirqim maydoni, sm 2; a - qirqim kengligi, sm b - qirqim uzunligi, sm. Agar burg‘u 30 sm chuqurlikka kiritilgan bo‘lsa, u holda 0-30 sm chuqurlikdagi va 1 m2 maydondagi urug‘lar sonini hisoblash uchun o‘tkazish koeffitsienti K topiladi. U burg‘u maydoni yoki undagi urug‘lar zapasi aniqlanib bo‘lgan tuproq qirqimi (W) ga nisbatan olingan 1 m2 maydonga (S 10000 sm 2) teng. Bunda o‘tkazish koeffitsienti: 𝑲 = 𝑪 𝑾 бўлади O‘tkazish koeffitsientini tuproq namunasidagi begona o‘tlarning umumiy soniga ko‘paytirib haydalma qatlamda 1 m2 maydonga to‘g‘ri keladigan urug‘lar soni topiladi. Buni gektar hisobiga aylantirish uchun ko‘rsatilgan kattalik 10000 ga ko‘paytiriladi. Tuproqning begona o‘tlar urug‘i bilan ifloslanganligi 12.1 – jadvalga muvofiq yoziladi. Ko‘p yillik begona o‘tlarning ildizpoyasi va ildizini aniqlash. Begona o‘tlarning unib chiqqan urug‘lari foizini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Ana shu maqsadda urug‘lar turiga qarab sanab chiqilgandan keyin, ularning bir qismi aralashtirib yubormasdan, unib chiqishi uchun qumga yoki filtr qog‘ozga joylanadi. 10-15 kundan keyin qattiq, unmagan urug‘lar qobig‘ini buzish va unib chiqishini tezlashtirish uchun qizdiriladi. Uch xaftadan keyin yakun yasaladi – ungan urug‘lar soni aniqlanadi. Bular namunadagi begona o‘tlar urug‘ining umumiy soniga nisbatan foiz bilan ifodalanadi. Ko‘p yillik begona o‘tlarning ildizpoyasi va ildizi borligi ham namuna maydonchalarida aniqlanadi. Kovlab olingan ildizpoya va ildizlar tuproqdan tozalanib, og‘irligi va uzunligi aniqlanadi. Dalaning ifloslanganligi 1 m2 dagi ko‘zcha yoki kurtaklarning og‘irligi, uzunligi va soni bilan ifodalanadi. Ko‘p yillik begona o‘tlarning urug‘i, ildizpoyasi va ildizi bilan ifloslanganlik to‘g‘risidagi ma’lumotlar gektarga aylantirib hisoblanadi. Maydonning va turli dalalar tuprog‘ining ifloslanganligiga doir ma’lumotlar solishtiriladi va shu asosda begona o‘tlarga qarshi kurash choralari tizimi ishlab chiqiladi. Bundan tashqari donning begona o‘tlar urug‘i bilan ifloslanganlik darajasi va tarkibi aniqlanadi. Buning uchun dondan o‘rtacha namuna olinadi va ularda begona o‘tlar urug‘i bor-yo‘qligi sinchiklab analiz qilinadi. So‘ngra madaniy o‘simliklar urug‘iga nisbatan begona o‘tlar foizi aniqlanadi. Olingan ma’lumotlar urug‘larni sinchiklab tozalash chora-tadbirlarini ko‘rish uchun zarur. Asosan bir hil agrotexnikaviy kurash choralar qo‘llaniladigan begona o‘tlar to‘rt guruhga bo‘linadi: 1) ildizpoyalilar-ko‘p yilliklar (g‘umay, ajriq, solamalaykum va boshqalar); 2) ildizbachkililar (kakra, qizilmiya, qo‘ypechak, bo‘ztikan va boshqalar); 3) kam yilliklar, jumladan, ikki yilliklar (qashqarbeda, erman); bir yilliklar-bahori begona o‘tlar (gultojixo‘roz, olabuta, qo‘ytikan, qorako‘zalar), kuzgi begona o‘tlar (yaltirbosh), qishlovchi begona o‘tlar (achambiti, yarukta va boshqalar); 4) tekinxo‘r begona o‘tlar (shumg‘iya, zarpechak). 12.2-rasm. Begona o‘tlar urug‘i va ularning moslamalari: 1-paxtatikan; 2-bo‘ztikan; 3-qaldirmoq; 4-qoqio‘t; 5-sariqbosh; 6-takasoqol; 7-erigeron; 8- yovvoyi beda; 9-yopishqoqo‘t; 10-qumrio‘t; 11-ittikan; 12-raspistrum; 13-qo‘ytikan; 14-qariqiz. 12.1-jadval Tuproqning begona o‘tlar urug‘lari bilan ifloslanganligini aniqlash. Na muna olingan va qt Na muna olingan joy Tupr oqning nom i B urg‘ ular ning yoki tuproq qirqim i m aydoni W O‘ tkaz ish ko eff it sienti, K Tur tar kibi CHuqurlikdagi (sm) begona o‘tlar urug‘larining soni (dona) Namunadag i barcha urug‘lar Qayta hisoblangandagi barcha urug‘lar (dona) 0 -5 5 -10 10 -15 15 -20 20 -25 25 -30 dona gr 1 m2 ge ktar da Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2