3-kurslar uchun O‘quv-uslubiy majmua

Yaponiya ta’lim tizimi va uning o’ziga xosliklari. Yaponiya – juda tez rivojlanayotgan davlat bo’lib, bu hol asosan yaponlarning tabiatan mehgatsevarlik va ishbilarmonligi bilan bog’liqdir. Dunyodagi barcha yangiliklar va yuksalishlar sari intilish, eng so’nggi yutuqlardan foydalanish va ularni yanada rivojlantirish – bu yapon xalqining azaliy milliy odatlariga aylanib qolgan. Bugungi kunda Yaponiya dunyodagi barcha davlatlar uchun ochiq va xalqaro hamkorlik maydonida faol ishtirok etib kelmoqda.
Yaponiya davlati 6800ga yaqin orollardan tashkil topgan bo’lib, mamlakat maydonining 99%ni asosan eng yirik 4ta orol – Xokkaydo, Xonsyu, Sikoku va Kyusyu orollari tashkil etadi. Aholisi 127ming kishidan iborat. Aholi umrining davomiyligi millatning sog’lomligini va aholi xayotining sifatini belgilovchi muhim bir ko’rsatkichdir. Yaponlar uchun oila asosiy hayotiy boylik hisoblanadi. Bu joyda ajrashish dunyoning boshqa rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ancha kam uchraydi. Yaponiya ta’lim tizimi ham o’ziga xosligi bilan ajralib turadi. Yaponiya zamonaviy ta’lim tizimining tarixi quyidagi 5ta davrga bo’linadi:
1. Asos solingan davr. 1867-1885 yillarni qamrab oladi. Zamonaviy ta’limning ilk tuzilishiga asos solingan.
2. Birlashuv (konsolidatsiya) davri. 1886-1916 yillarni o’z ichiga oladi. Turli maktab qonunlari chiqarilgan, tizimli ta’lim yaratilgan.
3. Tarqalish (ekspansiya) davri. 1917-1936 yillarni o’z ichiga oladi. Ta’lim tizimi bo’yicha favquloddagi kengash tavsiyalariga asosan rivojlantirildi.
4. Harbiy davr. 1937-1945 yillar. Militaristik ta’lim tizimi.
5. Zamonaviy davr. 1945dan hozirgi davrgacha ta’lim islohotlari.
Yaponiya ta’limining shakllanishi 1867-1868 yillarda boshlangan. Yaponiya o’z oldiga 2 vazifani: 1-boyish, 2-g’arb texnologiyalarini Yaponiya ishlab chiqarishiga kiritish masalasini qo’ydi va bu ishni amalga oshirish uchun birinchi galda ta’lim tizimini tubdan o’zgartirish kerakligini angladi.
1872 yili “Ta’lim haqida” qonun qabul qilindi. Bunda yapon ta’limi g’arb ta’limi bilan uyg’unlashtirilgan. 1893 yilda kasb-ta’limi yo’nalishidagi 1-kollej paydo bo’lgan. 1908 yilda Yaponiya boshlang’ich ta’limni majburiy 6 yillik qilib belgiladi. 1946-yili qabul qilingan Konstitusiya fuqarolarning ta’lim sohasidagi huquq va burchlarini belgilab berdi. Unda barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishi shart ekanligi qayd etilgan. Hozirgi zamon yapon ta’lim tizimining tarkibi quyidagicha: bog’chalar, boshlang’ich maktab, kichik o’rta maktab, yuqori o’rta maktab, oliy ta’lim tizimlariga kiruvchi oliy o’quv yurtlari. Bolalar yoshlariga qarab 3,2,1 yillik ta’lim kurslariga jalb qilinadi. Yaponiyada maktabgacha ta’lim muassasalarining 59,9% - xususiy, 40,8% - davlatnikidir.
Maktabgacha ta’limga Yaponiyada katta e’tibor beriladi, chunki psixologlarning ta’kidlashicha 7 yoshgacha inson bilimlarni 70%ni, qolgan 30%ni butun qolgan umri davomida o’zlashtirar ekan. Maktabgacha tarbiya odatda oiladan boshlanadi. Yapon ayollari uchun onalik birinchi o’rinda turadi. Ko’pgina yapon ayollarining aytishlaricha, bola tarbiyasi – ularning hayotlarining maqsadlaridir.
Yapon tarbiyachilarining bolalarni kichik guruhlarga “xan”larga bo’lib o’qitishlari tarbiyaning asosiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bu bolalarda qarorlar qabul qilishga, o’zgalar fikrini hurmat qilish, guruh a’zolarini barchasini tashabbuskor bo’lishga o’rgatadi. Bunday usul kichik maktablarda ham, o’rta maktablarda ham davom etadi. Bu guruhlar o’rtacha har 5 oyda shakllanib turadi. Yapon bolalariga sinfni boshqarish juda yoqadi. Shuning uchun har kuni bolalarning o’zlari boshqaruvchi tanlaydilar. Har bir bola bu vazifani bajarib ko’radi.
Boshlang’ich maktabda o’qituvchilar bolalarni tanqidga, ya’ni xulqlarini yomon tomonlarini, maktabdagi kamchilikni tanqid qilishni o’rgatadilar. Bundan ko’rinib turibdiki, o’qituvchi faqat ta’lim berish bilan cheklanib qolmay, bolaning har tomonlama rivojlanishiga ta’sir etadi. Shuning uchun ham Yaponiyada o’qituvchi kasbiga katta e’tibor beriladi. Yaponiya rivojlangan davlatlar ichida o’qituvchining maoshi davlat rahbarlari maoshidan ham yuqori bo’lgan yagona davlatdir.
Majburiy ta’lim. Ta’limning bu pog’onasi 6 yoshdan 15yoshgacha bo’lgan bolalarni o’z ichiga oladi. 6 yillik boshlang’ich ta’lim va 3 yillik o’rta maktab 9 yillik majburiy ta’limni tashkil etadi va u bepuldir. Muhtoj oilalarning bolalari bepul nonushta, o’quv qurollari, tibbiy xizmat bilan ta’minlanadi. Zarur bo’lgan hollarda ularning oilalariga moddiy yordam ko’rsatiladi. Shu bilan birga Yaponiyada xususiy maktablar ham mavjud.
Yuqori o’rta maktab 10,11,12-sinflarni o’z ichiga oladi, bunday maktablarning kunduzgi, sirtqi, kechki bo’limlari mavjud. O’quvchilarning 95%i kunduzgi maktablarda o’qiydi.
Yaponiyada o’quv yili – 240, AQShda – 180 kun. Yozgi kanikul iyun oyining oxirida boshlanib, avgustda tugaydi. Darslar kuniga 7 soatdan o’tiladi.
Universitetlarga yuqori va o’rta maktabni yoki 12 yillik oddiy maktabni bitirgan o’quvchilar qabul qilinadi. U yerda 460 ta universitet bo’lib, 95tasi davlat tasarrufida, 34tasi munitsipal, 31tasi xususiydir. 1-toifadagi universitetlarda har bir o’qituvchiga 3 nafar, 2-toifali universitetlarda esa 20tadan talaba to’g’ri keladi. Universitetlarga qabul qilish 2 bosqichga bo’linadi: 1-bosqichi turar joyda o’tkaziladi, buning uchun eski yapon tili, matematika, fizika, kimyo, jamiyatshunoslik, tarix bo’yicha test sinovlaridan o’tiladi.
Yaponiyada oliy ta’lim majburiy hisoblanadi va u kasb ta’limi bilan uzviy bog’liqdir. Oliy ta’lim tizimi quyidagi turlarni o’z ichiga oladi:
1. To’liq sikldagi universitetlar (4 yil).
2. Tezlashtirilgan universitetlar sikli (2 yil).
3. Kasb ta’lim kollejlari.
4. Texnika institutlari.