3-maruza operasion tizimlar va ularning turlari. Elektron jadval muharrirlari. Ms excel dasturi. Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari. Taqdimot muharrirlari va ularda ishlash

Windows 
NT
1996
16-32
90-120
Windows 98
1998
16-24
100 dan ortiq
Windows 
2000
2000
64
600-650
Windows 
ХР 
2003
128 dan kam emas
1,5 Гbayt
Windows 
Vista
2006
512 dan kam emas
15 Гbayt

---

boshqarilishini, oddiy komanda interpretatiori va bir necha utilitalarni qo’llaydi. 
Bularning hammasi UNIX operasion sistemasi edi. 
Bu nomni Brayan Kernigan o’ylab topgan. U ikki foydalanuvchili sistemani 
UNICS deb kompaniyani taklif etdi. (Uniplexed Information and Compyuteng 
System). Keyinchalik UNICS UNIX ga aylantirildi. 
UNIX operasion sistemasining birinchi foydalanuvchilari bo’lib Bell Labs 
patentlangan bo’limi ishchilari edi. Biroq PDP-7 bilan bog’liq bir muammolar turar 
edi. Birinchidan bu mashina kompyuterlar guruhiga kirmas edi. Ikkinchidan bu 
kompyuterning imkoniyatlari talab darajada emas edi. Shuning uchun ham 1971 
yilda Digital Equipment PDP-11/20 firmasining 16 razryadli kompyuterlari xarid 
qilindi va unga UNIX ko’chirildi. Shu vaqtgacha assembler tilida yaratilgan 
sistema varianti bor edi, shuning uchun ham sistemani ko’chirish oson emas edi: 
PDP-11 da sistema ko’proq foydalanuvchilarni qondira olar edi. Undan tashqari, 
matnli hujjatlarni formatlovchi roff utilitasini qo’lladi. U ham assembler tilida 
yozilgan edi. 
1971 yil noyabr oyida operasion sistema UNIX hujjatlari bo’yicha birinchi 
nashr chiqarildi. Bu “Birinchi nashr”ga asosan hujjatlarga mos bo’lgan tizimning 
varianti ham shunday nomlandi. Keyinchalik bu an’anaga aylandi: operasion 
sistema UNIX ning yangi nashri chiqishda e’lon qilinardi. 
Ikkinchi nashr 1972 yil chiqdi. Uning asosiy xususiyati shundaki, sistema 
“B” (Bi) tilida qayta yozilgan edi. Til hamda dasturlashning qayta ishlovchi tizimi 
Ken Tompson tomonidan, mavjud BCPL tili ta’sirida ishlab chiqilgan edi. Ushbu 
nashrda dasturlash kanallari (pipes) paydo bo’ldi. 
Yangi, assembler tilida bo’lmagan, tizim variantining paydo bo’lishi 
salmoqli qadam bo’ldi. Ammo BI tili ishlab chiqaruvchilarni qoniqtirmasdi. BCPL 
tiliga o’xshash Bi til ham mashina so’ziga asoslanadigan faqat bir turidagina amal 
qilardi. Doim dasturlash tillari bilan shug’ullanuvchi Dannes Ritchi tilga turlar 
tizimini (sistema tipov) qo’shish orqali Bi tilning imkoniyatlarini kengaytirmoqchi 
bo’ldi. Bu vaqtda operasion sistema UNIX ning 25 taga yaqin qurilmalari mavjud 
edi, u “4-nashr” edi. 

---

1974 yil iyulida Tompson va Ritchi Communications of ACM jurnalida 
sistema tarixida yangi bosqichni boshlab bergan UNIX Time Sharing System 
tarixiy maqolani chop etdilar. Bunga Bell Labs konpaniyasining siyosati sabab 
bo’ldi. Ular UNIX boshlang’ich tekstlarini bepul olish imkoniyatini e’lon qildi. 
(pul faqatgina tashuvchi va hujjatlar uchun to’lanardi). 
Shu vaqtga kelib chiqqan “5-nashr”ni birinchi bo’lib Kaliforniya 
Universiteti (Berkli shahri) va Janubiy Eel’s yangi universiteti (Avstraliya, Sidney 
shahri) oldi. 
Foydalanuvchi interfeysi.Foydalanuvchi bilan UNIX tizimini aloqasi 
an’anaviy usul buyruqlar tilida amalga oshadi. (ammo hozirgi davrda grafik 
interfeyslar ommalashmoqda). 
Foydalanuvchi sistemaga kirgach, u uchun buyruqli interpretatorlardan biri 
joriy etiladi. Odatda tizimda bir-biriga o’xshash, ammo buyruqlar tilining 
imkoniyatlari bilan farq qiladigan bir necha buyruqli interpretatorlar mavjud 
bo’ladi. Operasion sistema UNIX ning barcha buyruq interpretatorlarining umumiy 
nomi-Shell (qobiq), chunki interpretator tizim yadrosining tashqi atrofini tashkil 
etadi. 
Chaqirilgan buyruq interpretatori foydalanuvchiga oddiy buyruq yoki 
buyruqlar konveyeridan tashkil topgan buyruq qatorini kiritishni taklif etdi. Har bir 
buyruq bajarilib terminal ekraniga chiqarilgach, Shell yana buyruq qatorini 
kiritishni taklif etadi va h.k. Ushbu jarayon ishlatuvchi seansini tugatmaguncha, 
ya’ni logout buyrug’ini kiritgancha yoki Ctrl+d ni bosgacha davom etadi. 
Operasion sistemasi UNIXda ishlatiladigan buyruq tillari juda oddiy, 
iste’molchi unda tez ishlashni boshlashi uchun. Ammo murakkab dasturlarni 
yozish uchun ishlatish mumkin bo’lgan darajada quvvatli hamdir. Oxirgi 
imkoniyat ixtiyoriy buyruqlar qatorlari ketma-ketligini o’zida saqlashi mumkin 
bo’lgan buyruq fayllar mexanizmiga asoslanadi. Keyingi buyruq o’rniga buyruq 
faylini nomi ko’rsatilganda interpretator faylini qatorma-qator o’qib, ketma-ket 
buyruqlarni interpritasiya qiladi. 

---

Foydalanuvchi imtiyozi. Operasion sistema UNIX yadrosi har bir 
foydalanuvchini uning interpretatori bo’yicha tekshiradi. U unikal qiymat bo’lib, 
tizimda registrasiya qilinayotganda unga beriladi. (UID). Bundan tashqari, har bir 
foydalanuvchi ayrim butun belgi bilan tekshiriladigan foydalanuvchilar guruhiga 
kiradi. (GID). Har bir registrasiya qilingan foydalanuvchi uchun UID va GID 
tizimning hisob fayllarida saqlanadi. 
Sistema administratori ham registrasiya qilingan foydalanuvchi sifatida 
boshqa oddiy foydalanuvchilarga nisbatan katta imkoniyatlarga egadir. Operasion 
sistema UNIXda bu muammo UID bir belgisi (nolinchi) ning ajratib ko’rsatilishi 
yordamida hal etiladi. Bunday UID ga ega foydalanuvchi Supervuser yoki root 
deyiladi. U ixtiyoriy faylga kirish va ixtiyoriy dasturni amalga oshirishda 
cheklanmagan imkoniyatga ega. Bundan tashqari, bu foydalanuvchi tizimni to’la 
boshqarish imkoniyatiga ega. U sistemani to’xtashi yoki buzib qo’yishi ham 
mumkin. 
UNIX dunyosida bunday super foydalanuvchi maqomini olgan kishi albatta 
nima qilayotganini aniq anglashi kerak. U operasion sistemasi UNIX ning asosiy 
proseduralarini yaxshi bilishi shart. U sistemaning xavfsizligi, to’g’ri ishlatilishi, 
foydalanuvchilarning qo’shilishi yoki chiqarilishi, doimiy fayllardan nusxa 
ko’chirishlar, va h.k.lar uchun javobgardir. Super foydalanuvchining yana bir 
xususiyati shundaki, u uchun foydalaniladigan resurslardan cheklovlar yo’q. oddiy 
foydalanuvchilar uchun faylning maksimal hajmi, ajratilgan xotira segmentlarining 
maksimal soni, diskda ruxsat etilgan maksimal hajm va h.k. kabi cheklovlar 
o’rnatiladi. Super foydalanuvchilar bu cheklovlarnini boshqa foydalanuvchilar 
uchun o’zgartirishi mumkin, ammo unga bu ta’sir etmaydi. 
Dasturlar. Operasion sistema UNIX shular bilan bir qatorda mavjud amaliy 
dasturlarni ishlatish va yangi qo’llanmalarning ishlab chiqishning operasion muhiti 
hamdir. Yangi dasturlar yangi tillarda yozilishi mumkin. Ammo operasion sistema 
UNIX muhitida standart dasturlash tili bu C tilidir. ( oxirgi paytlarda u C++ 
aylantirilmoqda). Buning sababi shuki, UNIX tizimi C tilida yozilgan va u ancha 
sifatli standartlashtirilgan tillardan biridir. 

---

Shuning uchun C tilida yozilgan dasturlar to’g’ri dasturlash uslubi 
qo’llanganda yuqori mobillarga ega, ya’ni ularni operasion sistema UNIX yoki 
boshqa qator operasion tizimlar boshqaruvida ishlaydigan boshqa apparat 
platformalariga oson o’tkazish mumkin. 
Ixtiyoriy bajarilayotgan dastur bir yoki bir necha ob’ekt fayllardan tuziladi. 
Shuning uchun dastur tuzish C tilidagi tekstlarni saqlagan fayllarni yaratishdan 
boshlanadi. Bu fayllar o’zgaruvchi yoki funksiya o’zgaruvchilarning global 
nomlari, shu jumladan, tashqi nomlarga ssilkalarni ham o’z ichiga saqlashi 
mumkin. 
Tekst fayllarni UNIX muhitida qo’llanadigan tekst redaktorlaridan birining 
yordamida tuziladi. Operasion sistema UNIX ning an’anaviy tekst redaktori Vi 
bo’lib, uning boshlang’ich nashri Bill Djo tomonidan ishlab chiqilgan. Bu redaktor 
ancha eski va deyarli barcha terminallarda ishlashi mumkin. 
MS Excel 2010 elektron jadvalida yangi interfeysi asosida tasma (ingliz 
tilida “Ribbon”) deb nomlanuvchi va asosiy oynaning yuqori qismida 
joylashgan ko‘p varaqli soha joylashgan. 
MS Excel 2010 ning tasmaning har bir bo‘lagida muayyan vazifalarni 
bajarishga mo‘ljallangan tugmalar majmuasi jamlangan: 
•