3-maruza operasion tizimlar va ularning turlari. Elektron jadval muharrirlari. Ms excel dasturi. Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari. Taqdimot muharrirlari va ularda ishlash

BLOKNOT
(NotePad)
dasturi. 
Uning yordamida eng sodda matnli (
txt
va 
wri
kengeytmali) fayllarni yaratishimiz 
va tahrirlashimiz mumkin. Bu dasturda hamma matn bitta harflar shrifti (shakli) 
bilan va bitta razmerida (kattalikda) yoziladi, rasm va jadvallar bilan ishlash 
imkoniyatlar yo‘q. 

---

Bu dasturni ishga tushurish uchun biz sichqoncha yordamida PUSK tugmasini 
bosamiz, 
keyin 
PROGRAMM 
bo‘liminitanlaymiz. 
Shu 
bo‘limdagi 
STANDARTNYe guruhini topib ichidagi BLOKNOT nomli dasturni ishga 
tushiramiz. 
LINUX OPERATSION TIZIMI 
Linuks operatsion tizimi (ОТ), boshqa OT kabi, zamonaviy kompyuterning 
ishini ta’minlovchi asosiy qismdir. Unga 1991 yilda, o’sha vaqt hali talaba, Linus 
Torvalds asos solgan. U qisqa vaqt ichida kompyuter ishqibozlari orasida tez 
tarqaldi. Hozirgi kunda, u tez rivojlanayotgan OT dan biri hisoblanadi. Allaqachon 
u faqat «g’alati» kompyuter ishqibozlari uchun deb hisoblanmaydi, chunki u 
axborot texnologiyalar bozorida o’z o’rniga ega IBM, Novell, SUN kabi katta 
kompaniyalar unga ko’p millionli investitsiya qilmoqda. 
Nima uchun Linuks o’ziga katta e’tibor qaratmoqda? Nima uchun Microsoft 
o’zining biznesiga havf-hatarlar orasida iqtisodiy inqirozdan keyin aynan Linuksni 
tan oladi? 
Birinchidan, Linuksning asosi UNIX ОТ ga o’xshaydi. UNIX ОТ birinchi 
ОТlardan biri bo’lib texnik nuqtai nazardan eng mustahkam va himoyalangan 
hisoblanadi. Ammo asosiy sabab bu emas. Eng asosiy sabab – boshqalardan, 
masalan Windows yoki UNIXdan, farqi Linuks bitta kompaniya yoki shaxsga 
tegishli emas. uning egasi – hamma. Buning hammasi GPL litsenziyasi tufayli, 
Linuks aynan shu litsenziya shartlari asosida tarqatiladi. bu litsenziya, aniqrog’i 
kelishuv, nima bilan boshqalardan farqli? Bu litsenziyaning shartlari bo’yicha 
dastur kompyuter tilida yozilgan asl kod bilan birga tarqaatiladi (sotiladi). Bu 
degani istalgan kishi unga o’zgarish kiritishi mumkin, ammo o’zgarishlar 

---

hammaga ochiq bo’lishi shart. Linuks ustida ishlash uchun dasturchilar inernetda 
foydalanishini hisobga olsak, hamma internet foydalanuvchilari imkoniyatlariga 
yarasha potensial Linuks tuzuvchisi hisoblanadi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, 
olmoniya va fransiya kabi rivojlangan mamlakatlar turli sohalarda Windows ОТni 
Linuks bilan almashtirish yo’llarini jiddiy o’ylab ko’rmoqda. Sabablaridan biri – 
Microsoft o’zining monopolist tabiati tufayli o’ziga qulay bo’lgan shartlarni oldin 
surmoqda va bundan tashqari xato va nosozliklar tez-tez uchrab turadi. 
Linuksning rivojlanishiga hissa qo’shuvchi minglab ishqibozlar soniga 
kompyuter muhandislaridan tashqari xato va nosozliklar haqida xabar qiluvchi 
foydalanuvchilar, ko’plab Internet forumlarda bir-biriga yordam beruvchi 
foydalanuvchilar, kompyuter grafikasi bo’icha rassomlar va Linuks uchun 
qo’llanma yozuvchilar kiradi. Bundan tashqari, ularning safiga albatta tarjimonlar 
ham kiradi. Ular tufayli Linuks eng ko’p tilga tarjima qilingan OT hisoblanadi. 
Buning hammasi aksariyat holda beminnat va ixtiyoriy ravishda bajariladi. 
Shuning uchun Linuks davrimizning nafaqat texnik balki ijtimoiy hodisasidir. 
Tabiiyki, AQSH va Yevropa mamlakatlari kabi rivojlangan davlatlarda tez 
tarqalmoqda. Ammo Linuks na iqtisodiy, na siyosiy chegaralarni biladi va albatta 
O’rta Osiyoni ham chetlab o’tmadi. Matbuot nazaridan chetda qolgan bo’lsa ham, 
mana bir necha yil davomida Linuks ishqibozlari, «Linux o’zbekcha gapiradi» va 
Khujand.org loyihalari, uni O’zbekiston va Tojikiston sharoitlariga moslash bilan 
shug’ullanib kelmoqda. Qirg’izistonlik ishqibozlar ham qirg’izcha Linuks ustida 
ishlamoqda. 
O’zbekchaga tarjima qilingan OT 14 oktabrda chiqqan Mandrake Linux 9.2 
hisoblanadi. Shuning uchun bu sana o’zbekcha Linuksning tug’ilgan kuni 
hisoblanadi. Yaqin orada o’zining foydalanuvchilari huzuriga Mandrake Linux 
ОТning yaxshilangan versiyasi chiqadi. Shuni aytib o’tish kerakki, uni Internetdan 
bepul va qonuniy ravishda yozib olish mumkin. Uni o’rnatish uchun qo’llanmani» 
Linux o’zbekcha gapiradi» loyihasiga bag’ishlangan veb-sahifadan topish mumkin. 
Bundan tashqari o’sha yerda o’zbek tilida Linuks va u uchun dasturlar haqida 
ma’lumot almashish uchun forum ham bor. Bu bilan o’zbekzabon foydalanuvchilar 

---

savol-javob usulida muammolarni yechib Internetda o’zbek tilidagi ma’lumotni 
boyitishi mumkin. Linuksning tashqi ko’rinishi bilan tanishmoqchi bo’lganlar 
uchun ham alohida sahifa bor. Loyihaning o’ziga xos hususiyati – kompyuter 
atamalari bo’yicha lug’at. U yerda istagan kishi tarjimaga oid o’z takliflarini 
kiritishi mumkin. Ushbu lug’at harakatni markazlashtirish va yagona andoza ishlab 
chiqish maqsadida yaratilgan. 
Loyihaning yana bir noyob natijasi o’zbek tilida yozilgan matnning imlosini 
tekshirish imkoniyatini yaratuvchi vositadir. Hozirgi kunda matn tahrirchi, xat-
xabar va chat kabi dasturlarda bunday imkoiyat allaqachon mavjud. Bu qulaylikni 
yaratuvchi o’zbekcha lug’atda 30000 dan ziyod so’z bor. 
Loyihadagi hamma ish bo’sh vaqtda, beminnat va ixtiyoriy ravishda 
bajariladi.Ayni paytda loyiha homiyga ega emas, hamma harajatlar shaxsiy 
cho’ntakdan qoplanmoqda. Loyihaning hamma natijalari GPL litsenziya asoslarida 
tarqatiladi. ularni loyihaning veb-saytidan yoki ular qo’llanilayotgan turli joydan 
yozib olish mumkin. 
Buning hammasi bir-ikkita «g’alati» kishilar tomonidan huzur olish uchun 
qilinayotganiga qaramasdan loyiha katta potensialga egaligini inkor qilib 
bo’lmaydi. Hmmaga ma’lum, axborot texnologiyalar sohasida ishlayotgan 
mutaxassislar rusiyzabondir, chunki Respublikada zamon andozalariga to’g’ri 
keladigan texnika bo’yicha kitob qo’llanmalar yetishmaydi. Kompyuterning 
muloqot tili ham rus tili. Har yili ruszabonlar yoki rus tilini biladiganlar kamayib 
boryapti. Ertaga bizning o’rnimizga keladigan yoshlarning aksariyat qismi rus tilini 
umuman bilmaydi. Agar bu sohada hech narsa o’zgarmasa, O’zbekiston katta 
muammoga, ya’ni kompyuter qo’llangan sohalarda malakali mutaxassis 
yetishmovchiligiga uchraydi. Kelajakni kompyutersiz tasavvur qilib bo’lmaydi. 
Oddiy qilib aytadigan bo’lsak, Vasya amakining oldiga yugurish kerak bo’ladi. 
Buning oldini olish uchun, balki Linuksni o’zbekchaga tarjima qilib uni o’quv 
tizimida qo’llab milliy mutaxassislarni tayyorlash arziydi? Balki, millionlab 
mablag’ni Rossiyadan kompyuter haqida kitob va jurnallarga sarflagandan ko’ra 
ularni o’zimizda o’zbek tilida chiqarish arziydi? Balki o’shanda Vasya amakining 

---

oldiga borish kerak bo’lmaydi? Menga qolsa, beparvo o’tirgandan ko’ra Vasya 
amakining oldiga borishni afzal ko’raman. 
Linuksning falsafasi juda oddiy – kompyuter dasturlari erkin bo’lishi kerak. 
Biz yashayotgan dunyoda jamiyat ravnaqi uchun kompyuter dasturlari ham inson 
kabi erkin bo’lishi shart. Linuks o’ziga xos revolyutsiyadir